جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امت اسلامي هيچ‌گاه مانند روزگار کنوني مورد تهاجم مفهومي انديشة غربي قرار نگرفته است. هدف اين تعدي مفهومي، الزامِ امت اسلامي به مفاهيم خاص و ريخت‌بندي دوبارة عقول مسلمانان است تا سرپرستي بر آنان را آسان کند. مدرنيتة غربي، مشروعيت حق اختلاف فکري را از امت‌هاي ديگر سلب کرده و در تعامل با ديگران، دچار وقاحت اخلاقيِ «استعلا»، «احاطه» و «انکار» شده است. اين پژوهش با روش اسنادي ـ تحليلي به بررسي کنش رهايي‌بخش در انديشة طه عبدالرحمن مي‌پردازد. طه عبدالرحمن فيلسوف مغربي براي مواجهه با اين مسئلة تمدني، امت اسلامي را به خيزش فکري فرامي‌خواند و شرط آن را «تجربة ديني» و «نوسازي عقل» مي‌داند. عقلانيت مطلوب طه، عقلانيتي است كه محصول فرايندي سه‌مرحله‌اي است. «تخلص»، «اخلاص» و «خلاص» نيز سه لاية تشکيکي کنش رهايي‌بخش امت اسلامي قلمداد مي‌شوند. طه سه اصل «تسامح»، «اعتراف» و «تصويب» را براي حل‌و‌فصل اختلاف فکري ناکافي مي‌داند؛ زيرا اين مبادي سه‌گانه نمي‌توانند مانع برتري‌جويي (تفوق)، مغرور شدن (اغترار) و تکبر (استعظام) امت در تعامل با ديگر امت‌ها شود. بنابراين، بر اساس آموزه‌هاي اسلامي، مکارم اخلاقي «حيا»، «جهاد اخلاقي» و «حکمت» را عامل رهايي‌بخش مي‌داند.

‌هدف اين پژوهش، مرور تقسيمات موجود، يا قابل طرحِ انواع تعامل و رابطة اجتماعي و عرضه يک طبقه‌بندي انتزاعي‌تر و نسبتاً جامع مي باشد. بدين منظور، از روش مرور نظام‌مند استفاده شد و پس از نقل يا طرح 40 تقسيم، اقدام به ‌کدگذاري «ملاک‌‌ها» و «اقسام» شد. يافته‌ حاصل اين‌ کدگذاري‌ها، هشت مضمون‌ کلي بود و تمامي تقسيمات مذکور را مي‌توان پاسخي، به يکي از هشت سؤالي دانست‌ که هر يک به وجه يا وجوهي از واقعيت تعامل و رابطة اجتماعي اختصاص دارند: برخي از دسته‌بندي‌ها، به طرف‌هاي تعامل، برخي به وسايل برقراري تعامل، برخي به بستر تعامل و برخي به منشأ آن توجه داشته‌اند. همچنين برخي نيز با توجه به جايگاه اراده متعاملين و برخي معطوف به موضوع تعامل و نهايتاً، بخش مهمي از سنخ‌شناسي‌ها با توجه به ويژگي‌هاي تعامل و رابطه اجتماعي شکل گرفته‌اند. نتيجه اين مرور، تصريح ملاک تقسيم‌ها و تشخيص واگرايي‌ها و همگرايي‌هاي موجود، در طبقه‌بندي‌هاي مختلف تعامل و رابطة اجتماعي و اندراج همه اين اقسام در تقسيمي کلي بوده است که خود، به تعيين تکليف اشتراکات لفظي و نسبت تقسيمات مزبور به يکديگر منجر شده است.

نظريه، ادعاي دربرداندگي حقيقت دارد و عمل، به غايت رهايي و تکامل بازتعريف مي‌شود. اما داوري دربارة محتواي نظريه و سوية رهايي‌بخشيِ عمل در عمل، به طرحي روشن از بنيان‌هاي نسبت نظريه و عمل متکي است تا در عين مراقبت از عمل‌زدگي و تغيير نظريه به نفع عمل، از فروماندن در نظريه از رهگذر فاصله‌گزيني نقادانه از کاستي‌ها اجتناب شود. هستي، مهم‌ترين بنياني است که هويت انسان و مقوله شناخت را راهبري مي‌کند تا هم‌بود با آنها، سويه‌هاي نسبت نظر و عمل تعيّن يابد. اين مقاله، با روش تحليلي ـ اسنادي، درپي واکاوي بنيان‌هاي وحدت‌بخش نظريه و عمل را در نظام فکري امام است. در انديشة امام، چون هستي بر بنيان عدل و جوهر عدل، در ارجاع به محتواي هستي؛ يعني نسبت لايه‌هاي آن استوار گشته، امکان طرح جديدي از مسئلة شناخت و انسان، بر مدار حقيقت عدل؛ يعني ناثنويّت‌گرايي فراهم آمده است. چنين سامان فکري‌اي در بطن خود، سويه‌هاي نظرية تغيير و عمل اجتماعي و رهايي‌بخش را در بستر تضادّ جنود عقل و جهل، به غايت وصول به هستي متعالي موجّه مي‌سازد.