جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن که سنگ بنای معارف و شریعت اسلامی است، درباره دلالت ظواهر آن بر مراد خدا سه نظر وجود دارد 1. عدم حجیت بدون مراجعه به معصوم؛ 2. حجیت تنجزّی و تعذری که در محدودۀ قوانین و تکالیف کارایی دارد؛ 3. دلالت قطعی‌ ظواهر بر مراد در گستره احکام، معارف، علوم تکوینی و تاریخی. بررسی این مسئله بسیار مهم است، زیرا تضعیف قرآن یا حذف آن از بنیان معارف اسلام، اساس دین را دچار مشکل می‌کند. به-نظر می‌رسد مسئله مربوط است به نوع برداشت از آیاتی که قرآن را هدایت‌، نور، مبین، عاری از اختلاف و... می‌دانند. همچنین آیات و روایاتی که قرآن را کتاب جاوید و حجت بر همه انسان‌ها تا قیامت می‌دانند. چگونه ممکن است ظواهر قرآن دلالت روشن و مبرهنی نداشته باشند و قرآن از روز نزول تا پایان تاریخ حجت روشن خدا بر بندگان باشد؟ آیاتی که بر معجزه بودن همه قرآن دلالت دارند، نیز نشان می‌دهد آنچه عنوان ظواهر در قرآن دارد، باید مراد الهى باشد وگرنه، نه تنها قرآن معجزه نیست، بلکه حتى بلیغ و فصیح دانستن آن جاى تأمل دارد. نظریه قطعی‌الدلاله بودن ظواهر قرآنی سؤالاتی را به دنبال دارد که نیازمند پاسخ هستند. این پژوهش که به روش کتابخانه‌ای- اِسنادی و تحلیل محتوایی، توصیفی و شبه‌پژوهانه انجام گرفته، انگاره مورد نظر را مسئله خود قرار داده و آن را قابل تأیید نشان داده است.

خودآگاهی دارای دارای مبانی هستی شناختی ، انسان شناختی و... می باشد . مبانی هستی شناختی در قرآن کریم در یک تقسیم بندی کلی بردو قسم مبانی هستی شناختی مجردات ومبانی هستی شناختی مادیات تقسیم بندی می شوند، مهم ترین مبانی مجردات عبارتند از؛ مبانی توحید و خدا باوری، وجود موجودات غیبی و فرجام شناختی و مهم ترین مبانی مادی عبارتند از مخلوق بودن عالم هستی، خلقت عالم هستی برای انسان و هدفمندی عالم هستی. از نظر قرآن کریم هر یک از این مبانی در خودآگاهی تأثیرگذارند. مبانی توحید رابطه مستقیم با خودآگاهی دارد ، خدایتعالی یاد و ذکر خویش را عامل بصیرت و خودآگاهی می داند و خدا فراموشی را سبب خود فراموشی و معیشت تنگ و سخت در دنیا و نابینایی در آخرت می داند. فرشته شناسی و شیطان شناسی انسان یاری میکند که به درک وجود موجودات مجرد نائل آید و با مشاهده تأثیرر گذاری این موجودات در زندگی انسان، به دنبال شناخت عرصه وجودی مجرد خویش برآید و این چنین علاوه بر خودآگاهی متعادل در ظرفیت های مادی، به شناختی از ظرفیت‌های معنوی خویش دست یابد. و نیز ایمان به روز رستاخیز وایمان به حشر و نشر با خودآگاهی رابطه مستقیمی دارد و در بیداری انسان نقش اساسی دارد و سبب انجام عمل خالص و دوری از ریا و خودنمایی می گردد. و مبانی مادی، باعث می شود ، انسان به درک قدرت خود در تسخیر عالم طبیعت آگاه گردد و از سویی به درک عجز و ناتوانی خود نسبت به خالق و آفرینش برسد.

با توجه به دلالت‌های معناشناختی آیات، متعلق بطلان، اعتقاد، وجود، فعل، و یا قول است. اعتقاد باطل در قرآن به دو صورت قابل پی جویی است: یک: باطل اعتقادی سببی: اعتقاد باطلی که سبب تحقق باطل های دیگر می گردد؛ مانند آیه « ... الَّذِینَ کَفَرُوا اتَّبَعُوا الْباطِلَ؛ همانا کفار از باطل پیروی می کنند (محمّد/ 3). پیروی از باطل که یک فعل باطل یا مصداق باطل در این آیه که شیطان است یک باطل وجودی است ولی در واقع سبب این فعل یا سبب تطبیق باطل بر شیطان همانا کفر است که اعتقادی است. در واقع باطل حقیقی همان اعتقاد است.علت حقیقی خواندن باطل اعتقادی و مجازی تلقی کردن باطل های دیگر هم همین است(طباطبایی، ج11، ص455) ؛ چه این که علاقه مسببیت به عنوان علاقه مجاز در این جا وجود دارد. باطل حقیقی در مجموع آیات، کفر، شرک ، نفاق و نافرمانی از دستورات الهی است. دو: باطل اعتقادی مصداقی: مصداق هایی برای باطل اعتقادی در آیات بیان شده: کفر به خدا، کفر به پیامبر اسلام، استنکاف در پذیرش معاد، انکار ضروریات دینی، نفاق، شرک نظری و ... ، باطل است. باطل وجودی: وجود متعارض و متنازع با وجود حق باطل است. باطل فعلی: ایمان به باطل، اطاعت و عبادت غیر خداوند، پیروی از باطل و ... باطل است. باطل قولی : قول به: وجود نوشتاری متعارض با قرآن، تحریف قرآن، ناهماهنگ بودن عقاید قرآن با عقل، مسانخ نبودن احکام قرآن با حکمت، غیر مطابق بودن اخبار قرآن با واقع و ... باطل است

یکی از وجوه اعجاز قرآن که در کتابهای تفسیر و علوم قرآنی مورد بحث واقع شده، اعجاز محتوایی است که در نگاه عده ای از آنان به اعجاز معنوی نیز تعبیر شده است. اعجاز محتوایی مرتبط با درون مایه قرآن است و توجه به آن در اثبات حقانیت این کتاب الهی نقش بسزایی دارد. به عقیده برخی قرآن پژوهان، نقطه پیدایش این نوع اعجاز ، قرن اول هجری توسط امام علی(ع) بوده و سیر طرح مباحث گوناگون در باره ی آن تا به امروز به صورت صعودی ادامه داشته است؛ به بیان دیگر، نگاه دانشمندان در دوره متقدمان به اعجاز محتوایی کم دامنه تر نسبت به دوره متاخران بوده است. در دوران معاصر این توجه بیشتر شده و غالب نظریه پردازی ها از جانب مفسران شیعه در چند بخش بر مولفه هایی نظیر عدم وجود اختلاف در قرآن، اخبار غیبی که نسبت به برخی وقایع یا افراد به وقوع پیوسته ، معارف قرآنی، گزارش‌های علمی، جامعیت قرآن، معانی بلند عرفانی و بطون قرآن مطرح می شود. بنابراین این نوشتار میکوشد با رویکردی تحلیلی-توصیفی به بررسی اعجاز محتوایی و مولفه های آن در نگاه فریقین در سیر اعصار بپردازد.

«امکان تفسیر قرآن برای غیر معصومان» از موضوعاتی است که محدث فتونی در مقدمه تفسیر مرآة الأنوار بدان پرداخته و در صدد جمع میان روایاتِ آن برآمده. او با استناد به روایات متعدد، علم به قرآن را منحصر در اهل‌بیت‌ دانسته و ادعا می‌کند که غیر آن بزرگواران، بدون ارشاد ایشان و عنایت خدا، اکثر تنزیل و ظاهر قرآن را نمی‌فهمند تا چه رسد تأویل و باطن آن را. وی در گام بعد، با ذکر برخی آیات و روایاتی که عموم مؤمنان را به قرآن و تأمل در آن فرا خوانده و با اشاره به صحابه‌ای که عالم به تأویل قرآن بوده‌اند، تفسیر و تأویل قرآن را برای کسانی که نزد ائمه‌ شاگردی کنند و اصول و قواعد تفسیری را از سخنان ایشان استنتاج کنند، ممکن می‌داند. این مقاله در گام نخست، ادعای اول فتونی را نقد و تکمیل می‌کند و با استفاده از روایات مورد پذیرش خود او، حتی فهم اندک مخالفین ائمه‌ از قرآن را هم به آن بزرگواران برمی‌گرداند و تبیین جامع‌تری را در جمع روایات مربوطه ارائه می‌دهد و در گام بعد، بر محور تفکیک «تعلّم اصول تفسیری روایات اهل‌بیت‌» از «تعلّم باطنی نزد اهل‌بیت‌ و کسب نور از ایشان» و با اثبات ذومراتب بودن این تعلّم و تنوّر، نقد و تکمیلی بر نحوه استدلال فتونی در اثبات امکان تفسیر قرآن برای شاگردان ائمه‌ دارد.

قرآن کریم نگاهی فراگیر به مساله‌ی زیبایی دارد، شناخت زیبایی‌های قرآن با روش‌ها و شیوه‌های گوناگون واژگانی، ادبی، بلاغی، مفهومی و تفسیری و... صورت گرفته‌است. در زبان عربی به ویژه در قرآن کریم هر کلمه، از جایگاه خاص و ویژه‌ای برخورداراست. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی(کیفی) به بررسی انواع و ساختار مختلف (اذا) به صورت نحوی و بلاغی در آیات قرآن کریم می‌پردازد. تلاش این پژوهش، آشکار‌سازی دقیق بسیاری از تعبیرات نحوی و بلاغی است که، (اذا) با تمام کابرد‌هایش در آن به کار رفته‌است. دلیل اصلی ، نشان دادن تغییر معنایی (اذا) در حالت خروج از قالب ظرفیه و شرطیه و استقبال و همچنین وجوه بلاغی (اذا) از جهت حتمیت وشک و نیز جانشینی (اذا) با حروف دیگری چون: اذ و متی است که این امر باعث زیبایی شناسی (اذا) می‌شود. در حالت خروج و جانشینی با توجه به تفاوت ساختاری که(اذا) در آن قرار دارد، مشاهده خواهد شد که، چگونه ساختار جمله باعث تغییر در معنا و زیبایی شناسی آن می‌شود، و در آخر مستندات قرآنی خود را همراه با دلایل بلاغی هر یک از آن‌ها مشخص می‌کند. حاصل از این پژوهش نشان که (اذا) بیشتر در امور قطعی الوقوع بکار رفته‌است، همچنان‌که با بررسی این ادات نشان داده ‌شده‌است که «اذا» با قرار گرفتن در ساختار، متضمن معانی حروف دیگر است و از این رهگذر از نوعی «توسعه معنایی» برخوردار می‌شود

جرالد هاوتینگ قرآن‌پژوه انگلیسی، آیات مربوط به بت‌پرستی و شرک را بررسی کرده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی، آرای او درباره موضوع پیش‌گفته را نقد می‌کند. از رهگذر این جستار، سه نکته محوری در دیدگاه‌های وی مشخص گردید: عدم‌‌‌صراحت واژگان عام قرآنی بر بت‌پرستی معاصران قرآن؛ عدم‌دلالت اسمای خاص قرآنی بر بت‌های آن‌ها؛ عدم-دلالت مشتقات شرک بر بت‌پرستی و یا شرک اعتقادی آنان. این سه دیدگاه، به این نحو قابل نقد هستند: استفاده قرآن از واژگان عام انتزاعی، برای بیان بت‌پرستی معاصران خود، با توجه به ارتقای سطح آشنایی آنان با مفاهیمی انتزاعی و مشترک بین همه فرهنگ‌ها در حوزه پرستش غیر خدا صورت گرفته که با توجه به قراین موجود در آیات و خارج از آیات، معلوم می‌شود که این پرستش، در قالب بت‌پرستی بوده است. اسمای خاص موجود در قرآن درباره شرک مشرکان، با شرک اعتقادی سازگاری دارند و بر اساس منابع سنتی اسلامی، این‌ها بت‌های معاصران قرآن بوده-اند؛ بیش‌تر آیات به‌کار‌رفته در قرآن در زمینه شرک، از نوع اعتقادی‌اند نه شرک عملی و مسأله شفاعت به صورت حقیقی، ارتباطی با شرک ندارد و مشرکان، شفاعت شریکان را صرفاً بهانه‌ای برای بت‌پرستی و شرک خود قرار داده بودند.