جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

طبق تلقی پوزیتیویستی پذیرفتن تأثیر ارزش‌ها بر علم متعارض با حفظ مرز علم و غیرعلم، عینیت یا آفاقیت و جهان‌شمولی علم است؛ اما دیگر دیدگاه‌های فلسفه علم که به کمک آن می‎توان تأثیر ارزش‌ها بر علم را پذیرفت، نهایتاً به تعریفی از عینیت علم می‌انجامد که متعارض با عینیت علم و مطابقت آن با واقع است؛ برای مثال پوپر اصرار دارد که ضمن پذیرش تأثیر ارزش‌ها بر علم، عینیت علم را حفظ کند، درنهایت از تئوری خاصی درباره عینیت دفاع می‎کند که می‎توان آن را مشترک لفظی با تلقی پیشین از عینیت دانست. بازخوانی تلاش‌های فیلسوفان علم از منظر مسئله فوق نشان می‎دهد نمی‎توان با استفاده از دیدگاه پوزیتویست‌ها، پوپر، کوهن، لاکاتوش و فایرابند مسئله فوق را پاسخ داد؛ اما با استفاده از دیدگاه هیو لیسی می‎توان راهی برای تبیین ارزش‌باری علم توأم با حفظ عینیت و کاشفیت علم یافت. هیو لیسی اگرچه مسئله‌ای متفاوت با مسئله پژوهش حاضر دارد و در پی پاسخ به این سؤال است که «آیا علم فارغ از ارزش‌ است؟» اما درنهایت با تفکیک مقومات مفهومی بی‌طرفی ارزشی علم، تبیینی از جایگاه ارزش در علم ارائه می‎کند که می‎توان با استفاده و اقتباس از آن، نقش ارزش‌ها در علم را به‌گونه‌ای توضیح داد که با عینیت علم قابل جمع باشد.

شناخت عقل و خرد از جمله مباحث بسیار اساسی در فلسفه، معرفت­شناسی و روش­شناسی است. هستی‎شناسی عقل که در فلسفه بررسی می­شود، منزلت معرفت‎شناختی عقل را تعیین می‎کند و معرفت‌شناسی نیز بنیادهای روش­شناختی علوم و معارف را پی ­می­ریزد؛ از این رو هستی­شناسی و معرفت­شناسی عقل اهمیت درخور توجهی دارد. این مسئله در نگره تفکیکی نیز جایگاه برجسته­ای یافته، در صدر مسائل آن قرار دارد. با توجه به نقشی که این رویکرد می‎تواند در حوزه معارف دینی ایفا و جهت‎گیری‎های خاصی را دنبال کند، لازم می­نماید عقل‏شناسی آن در بوته سنجش قرار گیرد. مقاله حاضر در پی آن است این مسئله را رصد و نتایجش را روشن کند. روش تحقیق در این بحث اسنادی و تحلیلی است و ماحصل آن این است که نگره عقل‏شناختی تفکیکی تهی از هر گونه پشتوانه عقلی و نقلی است و درنهایت به ندانم­گویی و بن­بست معرفت می­انجامد.

استعاره و تمثیل در مهم‏ترین حوزه‌های معرفتی و در عرصه علوم تجربی از جمله زیست‌شناسی و تکامل کاربرد دارند. زیست‎شناسی و فلسفه زیست‎شناسی دامنه وسیعی از مباحث معرفتی و فلسفی را به وجود آورده است. تحویل‌گرایی و ضد تحویل‌گرایی، از آموزه‌های مهم قابل بحث در فلسفه زیست‌شناسی‌اند. کلر و دوپره دو تن از نمایندگان این دو مکتب‌اند. کلر با به‎کارگرفتن استعاره و تمثیل، برای تحویل تبیین‌ها در زیست‌شناسی به تبیین‌ها در فیزیک و شیمی کوشیده است؛ اما دوپره با این تحویل‌گرایی مخالف است. افراد با رویکردهای مختلف که گاه ممکن است رویکردها در تقابل با یکدیگر نیز باشند، از استعاره‌ها و تمثیل‌ها کاربردهای مختلفی مراد می‌کنند. تمثیل زیست‌شناسی سیستم‌ها نمونه‌ای از این دست است که کاربرد وسیع استعاره و تمثیل را در علم نشان می‌دهد.

هدف مقاله تعیین مسیری برای تبیین فناورانه مفهوم‌یابی از آیات قرآن است. مفهوم‌یابی یکی از مراحل اصلی روش تحقیق موضوعی در قرآن کریم است و در عین حال در سایر مطالعات مرتبط با فهم قرآن می‎تواند به کار گرفته شود. استفاده از دانش متن‌کاوی رایانشی برای پردازش متون، روشی متداول در فناوری دنیای امروز است. قرآن کریم نیز به عنوان یک متن و زبان مورد توجه این دانش قرار گرفته است. گام اول برای تحلیل هر متن تشکیل پیکره متنی است که متن را به داده‌های ساخت‌یافته تبدیل می‌کنند. در طراحی این پیکره‌ها از قواعد مختلفی از جمله قواعد متداول صرفی- نحوی استفاده می‌شود. آنچه انتظار داریم درنهایت به عنوان خروجی ماشین از آن بهره بگیریم، مفهوم‌یابی و استخراج دانش یا ابزارهایی برای تسهیل این کار است؛ لذا پس از تشکیل پیکره متنی، داده‌های نمونه برای استفاده در فرایند یادگیری ماشین برای مفهوم‌یابی آماده شده‌اند. این داده‌ها الگوهای ساده زبانی مبتنی بر پیکره متنی است که منجر به دریافت مفهوم می‌شود و می‎تواند در مراحل تکمیلی تدقیق شده، به سمت الگوهای پیشرفته سوق پیدا کند.

استعاره در معنا‌شناسی شناختی سازوکاری ذهنی برای ساماندهی مفاهیم جهان اطراف و ابزاری برای بیان مفاهیم انتزاعی در قالب مفاهیم ملموس‌تر است. در قرآن کریم نیز با تکیه بر استعاره‌های مفهومیِ بدیع مفهوم‌سازیِ دقیق و جامعی از جهان و پدیده‌های آن ارائه شده است که بررسی آنها برای درک بهتر جهان‌بینی این کتاب آسمانی لازم است. این پژوهش با روش تحلیلی- تطبیقی به تحلیل مفهومی سوره عصر با محوریت استعاره مفهومی «عمر سرمایه است» پرداخته است. پی‌جویی عبارات استعاری در این موضوع در دیگر آیات قران کریم نشان می‌دهد که بسیاری از عباراتِ استعاریِ به ظاهر مستقل، نمودِ زبانیِ برقراری تناظر میان هستی‌های دو حوزه عمر و سرمایه است. این امر خود تأییدی دیگر بر اعجاز قرآن کریم در بهره‌مندی از نظام مفهومی کاملاً هماهنگ و به ‏هم ‏پیوسته است.

دیدگاه ابن‎سینا در مورد خودآگاهی با دیدگاه ارسطو متفاوت است. بر اساس نظر ارسطو فاعل شناسا نمی‎تواند آگاهی بی‏واسطه‎ای به خود داشته باشد، بلکه همواره به واسطه علم به شیء دیگر به خود علم پیدا می‎کند و چون مبدأ علم در فلسفه ارسطو علم به اشیای مادی و محسوس است، اصولاً شناخت انسانی بر این اساس و مبتنی بر این مدل شکل می‎گیرد و از این جهت حقیقت «خود» نیز که همواره همراه با ادراک اشیای مادی و ملازم با آنها درک می‎شود، امری مکانمند و زمانمند است. این در حالی است که از نظر ابن‎سینا حقیقت «خود» از راه نوعی شهود بی‏واسطه درونی و صرف نظر از هر گونه ادراک حسی قابل وصول است و دقیقاً این همان نکته ای است که ابن‎سینا در انسان معلق در فضا در صدد بیان آن است. اگر بخواهیم دیدگاه ارسطو و ابن‎سینا در مورد خودآگاهی و نسبت آن با آگاهی به غیر را با دیدگاه‎های رایج در فلسفه ذهن معاصر مقایسه کنیم، باید بگوییم دیدگاه ارسطو در مورد خودآگاهی بیشتر با آن نوع خودآگاهی که در فلسفه ذهن از آن با نام خودآگاهی مرتبه اول یا پیشا تأملی یاد می‎شود، سازگار است؛ در حالی که ابن‎سینا ضمن پذیرش این معنا از خودآگاهی به نوعی خودآگاهی مرتبه بالاتر یا تأملی نیز قایل است.

اراده در خدا و انسان از مسائل مهم در حوزه معرفت دینی است که از دیرباز مورد توجه متفکران بوده و چالش‎هایی را در پی داشته است. در مقاله پیش رو به بررسی واژه با روش معناشناسی توصیفی و محوریت رابطه همنشینی وجانشینی- که از زبان‎شناسی ساخت‎گرا برآمده- پرداخته می‏شود. مطالعه مشتقات اراده در 47 سوره از قرآن، نشان ازارتباط معنایی آنبر محور جانشینی با «مشیت، اختیار، اشتهاء، ابتغاء، همّ، عزم و قضی» و بر محور همنشینی با «الله، فعل، کن فیکون، امر، وجه و نفس» می‏باشد که حوزه معنایی اراده را شکل می‏دهند. بر محور جانشینی، این واژگان در هسته اصلی معنای اراده یعنی «خواستن»، مشترک بوده وجملگی در زنجیره انجام فعل قرار می‎گیرند. بر محور همنشینی نیز دو نسبت تقارب معنایی و رابطه مکملّی دیده می‎شود که درمجموع می‏توانند معنای شفاف و دقیق‎تری از اراده را ارائه نمایند.

دو مقوله «فرهنگ» و «ادبیات» از مهم‏ترین عناصر نرم‌افزاری حیات آدمی‌اند و مبحث مناسبات و تعاملات آن دو از مباحث اساسی «فلسفه فرهنگ» از سویی و «فلسفه ادبیات» از سوی دیگر است. مسئلة این نوشتار بررسی چگونگی تأثیر فرهنگ بر ادبیات و برخی دلالت‌های معرفت‌شناختی آن از رهگذر کاربست روش مطالعه عقلی و فلسفی است. این مقاله ادعا دارد با فرض اختیار یک تلقی از تلقی‌های متعدد این دو مفهوم، تأثیرگذاری فرهنگ بر ادبیات در چارچوب علل اربعة وجود شی‎ء قابل بررسی است. اتخاذ این روش آشکار می‌کند در عین استقلال مفهومی فرهنگ و ادبیات، فرهنگ بر علل وجودی و ماهوی ادبیات تأثیر مستقیم می‌گذارد و نتیجه آنکه هر فرهنگی ادبیات متناسب خود را می‌پروراند؛ هرچند این پرورده که از عناصر فرهنگ تغذیه کرده، باعث بالندگی و تقویت و تحکیم آن فرهنگ ‌شود. در این میان «بینش»، «گرایش»، «منش» و «کنش» به عنوان موضوع ادبیات از سویی و مؤلفه‌های فرهنگ از دیگرسو مهم‌ترین نقطة تلاقی این دو عنصر است و این تأثیر دارای دلالت‌های معرفت‌شناختی قابل توجهی است.