جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحث از مراتب حکم در علم اصول، به چگونگی شکل‌گیری حکم تا رسیدن آن به مکلف می‌پردازد. این بحث مورد اختلاف اصولیان واقع شده است. محقق خراسانی1 معتقد به مراحل چهارگانه برای حکم است. این مراحل عبارتند از: مرتبة اقتضاء، مرتبة انشاء، مرتبة فعلیت و مرتبة تنجز. این نوشتار ضمن تشریح این دیدگاه به برخی از نقدهایی که به آن شده می پردازد و سعی می‌کند تبیینی قابل دفاع از آن ارائه دهد.

در کلمات دانشمندان اصولی استدلال‌های متفاوتی به نفع نظریهٔ امتناع واجب مشروط به چشم می‌خورد که هر یک از آنها در صدد است امتناع این سنخ از وجوب را در مرحله‌ای از مراحل حکم اثبات کند. برخی از این استدلال‌ها وجوب مشروط را در مرحلهٔ اراده نفی می‌کنند، برخی در مرحلهٔ انشاء و برخی دیگر نیز در مرحلهٔ اثبات و ابراز. شاید بتوان گفت مهم‌ترین استدلالی که وجوب مشروط را در مرحلهٔ اثبات و ابراز، نفی می‌کند، استدلال اثباتی شیخ انصاری; است. بنابر این استدلال می‌توان با تمسک به جزئی بودن مفاد هیئت، استحالهٔ تقیید در آن را ـ‌که تعبیر دیگری از امتناع وجوب مشروط در مقام ابراز است‌ـ اثبات کرد. اصولیان متأخر از شیخ انصاری دست‌کم شش اشکال متفاوت بر این استدلال وارد کرده‌اند. نوشتار حاضر از گذر نقد این اشکالات، به بررسی استدلال مزبور همت گماشته است.