جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عصر قاجار، عصر کشمکش بر سر سنت و تجدد است. مواجهه با دنیای جدید و غرب، تأثیر بسزایی در تحولات فکری و فرهنگی جامعه ایران در این دوره داشت. این پژوهش تلاش خواهد نمود، با شناخت فضای حاکم بر اندیشه‌های رایج در دوره قاجار و با تکیه‌بر محیط اجتماعی فرهنگی عصر قاجار، وضعیت حاکم بر جامعه ایرانی در این عصر را موردبررسی و تحلیل قرار دهد و به این پرسش اصلی پاسخ گوید که بافت جامعه ایرانی در عصر قاجار به چه صورت بوده است؟ این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و جمع‌آوری اطلاعات از طریق کتابخانه‌ای، صورت پذیرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، در ایران قاجاری مردم پای بند رسوم ملی و شعائر مذهبی خود بودند و از هرگونه تأثیر تمدن غرب برکنار مانده بودند. جریان انتقادی به‌تدریج ادبیات به مفهوم کلی آن را در برگرفت. همچنین روحانیان در روابط دولت و جامعه، حکم میانجی را داشتند. نیاز نهاد سلطنت به برخورداری از حمایت علما سبب افزایش اعتبار و موقعیت علما گردید.

از پیروان صابئه در قرآن کریم نام‌برده شده است و در زمره موحدان و پیروان ادیان توحیدی هستند. ازآنجاکه مسلمانان از آغاز بعثت و تشکیل حکومت اسلامی و بعدها در دوره معصومین: و اکنون با اقلیت‌های دینی - مانند صابئه - مواجهه و برخورد داشته و دارند، نیاز به استخراج الگوی مناسب و اسلامی برای تعامل اجتماعی می‌باشد. در این میان، شیوه برخورد معصومان: اعم از پیامبر اکرم9، حضرت علی7 و دیگر اهل‌بیت: می‌تواند معیار و میزان خوبی برای استخراج شیوه معیار و اسلامی در تعامل با پیروان ادیان به‌خصوص صابئه باشد. این مقاله پس از طرح مفاهیم پایه و بررسی حقوق و وظایف اقلیت‌های دینی از منظر معصومان:، به بیان تاریخچه و تبیین مصداق تاریخی صابئه پرداخته و شیوه‌های برخورد معصومان: با پیروان این آیین را استخراج کرده است.

آشنایی با آداب‌ورسوم گذشته سبب می‌شود که انسان، شناختی از گذشتة تمدن کشورش به دست بیاورد و سیر پیشرفت اجتماع خویش را دریابد و همچنین بامطالعه در آن دوران می‌توان فهمید تا چه میزان از آن آداب‌ورسوم پابرجا مانده است و چه میزان از آن منسوخ گشته است. ازآنجاکه انواع ازدواج و شناخت آداب‌ورسوم آن نقش مهمی در شناخت جوامع دارد در این مقاله به این مطلب پرداخته شد. نگارنده در این مقاله روش توصیفی تحلیلی و شیوه گردآوری کتابخانه‌ای را انتخاب کرده است و از این روش به نتایج روشنی دست‌یافته است. با کندوکاو در آن دوران می‌توان دریافت که آداب‌ورسومی بر ازدواج در جامعه باستان حاکم بوده است و از همان دوران ازدواج دارای اهمیت بوده است و درواقع پایۀ زندگی ایرانیان باستان را تشکیل می‌داده است. پدر به‌عنوان سرپرست و ولی دختر، نقش اساسی در ازدواج او داشت و در نبود او قیم که ابتدا مادر بود این نقش را ایفاء می‌کرد. در آن دوران هم پدر و مادر به‌عنوان پشتیبان و حامی فرزندان برای آنان نقش حمایتی داشتند. مقدمات ازدواج در ایران امروز و بعضی از آداب‌ورسومی که بر جامعه حاکم است یادگار آن دوران است مثل جهیزیه دادن پدر عروس به دختر.

بحث اهل ذمه به‌عنوان یکی از گروه‌های ساکن در جامعه، همواره در میان مسلمانان مطرح بوده است. در دوران اول خلافت عباسیان، اهل ذمه به‌خصوص طبیبان و دانشمندان غیرمسلمان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار شدند و نفوذشان بیشتر شد؛ بنابراین بررسی وضعیت و نقش اهل ذمه در دورهٔ خلافت عباسیان به‌ویژه در عصر طلایی این دوره، امری ضروری به نظر می‌رسد. در این راستا مقاله حاضر به بررسی وضعیت اقتصادی یهودیان در دویست سال خلافت عباسی می‌پردازد. این مقاله کوششی است برای پاسخ به این سؤال که: تهاجم اقتصادی اهل کتاب بر مسلمانان و نفوذ آنان در کشورهای اسلامی چه تأثیری بر روند این وضعیت اقتصادی داشته است؟ یافته‌های پژوهشی حاکی از آن است که یهودیان در بخش‌های اقتصادی و مالی تمرکزیافته بودند و به همین علت آنان نیز مانند یک عنصر مستقل ظاهر شدند. آنان از دارایی خود درراه کسب نفوذ، اعمال قدرت، گمراه ساختن افکار عمومی و ایجاد تباهی در میان بندگان خدا بهره می‌گرفتند. همچنین یهودیان با صرف هزینه‌های هنگفت؛ معاهده‌ها، حمایت‌ها و امتیاز را از پادشاه یا امیر می‌خریدند. در بسیاری از مناطق، یهودیان تبدیل به مشاوران مورد اعتماد امیران می‌شدند و یهودیان به شاهزادگان نزدیک نمی‌شدند مگر به‌عنوان کارکنان خزانه. در ضمن روش غالب در این پژوهش، تاریخی - توصیفی است و گردآوری اطلاعات از طریق کتابخانه‌ای صورت گرفته است.

اموی‌ها از ابتدا در برابر دعوت اسلامی ایستادند و با رسول خدا9 جنگیدند اما پس از فتح مکه به‌اجبار مسلمان شدند. بعد از رحلت پیامبر اکرم9 و با توجه به ساختار نظام قبیله‌ای که در جزیرة‌العرب قبل از اسلام وجود داشت، بنی‌امیه توانستند بار دیگر آن را تجدید کنند و به‌مرور وارد عرصه سیاسی شوند و پس از قتل عثمان با امام علی7 درافتادند و با تجدید اشرافیت وبرتری قبایل عرب برای نخستین بار خلافت را از آن خود کردند. پس از فتوحات اسلامی، قبایل شمالی و جنوبی به عراق و شام مهاجرت کردند و در صف‌بندی عراق و شام سهیم شدند. هر دو گروه قبایل شمالی و جنوبی در دورویة همراهی و مخالفت با وی شرکت داشتند. قبایل بزرگ شمالی همچون قریش، اوس و خزرج (انصار)، یهود، بنی تمیم و...؛ قبایل جنوبی همچون همدان، طی، مذحج، کنده و...؛ که در زمان حیات پیامبر 9 و خلفای اولیه به‌ویژه در فتوحات نقش اساسی داشته‌اند، در کنار هم در تمامی تحولات دوران خلافت امویان نیز شرکت داشتند.

مهم‌ترین دانش دینی در دوره اموی- پس از قرآن و قرائت آن - علم حدیث بود. علم حدیث شامل مجموعه‌ای از روایات فقهی، اخلاقی، تاریخی و تفسیری می‌شد. مشکل عمده آن بود که علم حدیث در دوران سه خلیفه اول پس از پیامبر، منکوب شد و پس‌ازآن حرکت خود را آغاز کرد اما گسترش آن در دورهٔ اموی اتفاق افتاد و دست سیاست، در آن بازی فراوان کرد. گسترش انواع بدعت و تحریف دین در عصر معاویه و پس‌ازآن، با کوچک‌ترین مخالفتی از سوی نخبگان مواجه نشد و فقط رهبران شیعه، عَلَم مخالفت برافراشتند. به دلیل آن‌که مردم چندان با علم دین آشنایی نداشتند و امویان توانستند محدثان خود را مطرح کنند و احادیث مورد تأیید خود را در اختیار مردم بگذارند. درواقع، بسیاری از کسانی که در این دوره با علوم اسلامی آشنایی داشتند به خدمت آل مروان درآمدند. روایاتی که آنان نقل می‌کردند، گاه به‌دوراز فضائل اهل‌بیت و انصار مخالف اموی بود. آنان با این اقدام به‌ظاهر فرهنگی، خاندان اموی را تا حدی خوب جلوه دادند و از سوی دیگر حاکمان وقت را از خود خشنود و راضی ساختند. آنان در حقیقت سیره نبوی را قالب و پوششی برای تبلیغ خاندان اموی فرض کردند نه آنکه بخواهند هر آنچه در عصر رسالت اتفاق افتاده را به نسل‌های بعدی انتقال دهند؛ زیرا این مهم نه خواسته حاکمان بود و نه با افکار سیاسی خود این سیره نگاران مطابقت داشت. این تحقیق بر آن است تا با روشی توصیفی-تحلیلی به زندگی و گرایش سیاسی تعدادی از این سیره نگاران در قرن نخست بپردازد و تأثیر این گرایش‌های را در نقل سیره پیامبر بیان کند.