جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وجود صنایع ادبی اعم از اصطلاحات و مجازها در متون، هر چند مایۀ شیرینی و زیبایی کلام است، اما گاه دستیابی به معنای دقیق آن‌ها، امری ساده نیست. به ویژه در عبارات کنایی، کشف معانی و مفاهیم، همواره از حاصل جمع جبری و سادۀ معانی واژگان به دست نمی‌آید؛ ازاین‌رو کاربست آن‌ها در متون روایی، ازجمله نهج‌البلاغه موجب دیریابی مراد معصوم(ع) گشته است. دو عبارت کنایی «لا أبَا لَک» و «لا أبَا لِغَیرِک» ازجملۀ این اصطلاحات‌اند که تنها از معنایابی اجزای مرکّب و سپس کنار هم نهادن آن‌ها نمی‌توان به معنای حقیقی این عبارات دست یافت؛ بلکه فهم مقصود امام(ع) ناگزیر از توجه به قراینی همچون سیاق کلام، فضا و سبب صدور و ... است. عدم توجه به این مهم، مسئله‌ای است که ترجمه‌های نهج‌البلاغه بدان مبتلا هستند و جایگزینی معادل‌های نامناسب در آن‌ها، شبهۀ «وجود الفاظ نامتعارف در کلام امیرالمؤمنین(ع)» را به اذهان متبادر می‌سازد. این پژوهش، ضمن بررسی و نقد ترجمه‌های معاصر، در پی شبهه‌زدایی از این مقوله، با روش توصیفی ـ استنتاجی سعی دارد معادل‌های امروزی این دو عبارت را بیابد و نشان دهد که به‌جز معنای رایج نفرین یا ناسزا، معانی دیگری نیز می‌توان برای این اصطلاح در نظر گرفت اعم از مدح، تعجب، ترغیب، نکوهش و ... ازاین‌رو این کنایه از عبارات چندکاربردی محسوب می‌شود که معادل‌هایی نظیر «دشمنت بی‌حامی باد، شگفتا! چه کرده‌ای!؟ چرا نمی‌اندیشی!؟ غفلت تا کجا! و ...» می‌توانند بر آن دلالت کنند.

درک صحیح شخصیت، خلق­وخوی و استعدادهای مخاطبان یکی از مهم­ترین عوامل دخیل در انتخاب شیوه­های کارآمد و اثر‌گذار تربیتی است؛ لذا شناخت مخاطب یکی از ارکان اساسی در تأثیرگذاری شیوه­های آموزشی­ـ­تربیتی به‌شمار می­رود. ‌نهج‌البلاغه به‌عنوان مجموعه­ای از سخنان بلیغ امیرمؤمنان(ع)، با تکیه بر این نگاه که رسالت امام در سمت‌وسوی تربیت صحیح جامعه، رشد و تعالی انسان است، بهترین راهنما در جهت شناسایی شیوه­های تربیتی مناسب با ویژگی­های مخاطبان است. روش این پژوهش، به لحاظ هدف، کاربردی و با روش توصیفی ـ تحلیلی است که تلاش کرده ارتباط ویژگی­های گوناگون مخاطبان همچون سنّ، میزان پذیرش، ویژگی­های اخلاقی و رفتاری، خصوصیات روحی، میزان عقلانیت، آگاهی­ها و باورهای مخاطبان در اتخاذ شیوه‌هایی تربیتی مانند همراهی گام‌به‌گام، ارائه معیار و الگو، موعظه، تنبیه و تشویق و ... موردبررسی و تحلیل قرار دهد. مربی‌ با اصلاح جایگاه آموزش و با کنار نهادن رفتار آمرانه که در پرتو شناختی صحیح از مخاطب صورت می­گیرد، راه رسیدن به تربیت شایسته را به‌صورت هموار طی نماید. یافته‌های این مقاله می‌تواند در مطالعات تربیت دینی مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

امام علی (ع) در منابع تاریخی، حدیثی و به‌ویژه نهج‌البلاغه به اهمیت و مقام عالِم اشاره‌های بسیاری دارد، به‌اندازه‌ای که می‌فرمایند: «خواب با دانایی بهتر از نماز با نادانی است». این جمله پیامبر اسلام که من شهر علمم و علی دروازه آن، در اهمیت مقام دانش آن حضرت کفایت می­کند. خود حضرت نمونۀ بارز و شاخص یک عالم اسلامی بود و فعالیت‌های علمی ایشان چه در دورۀ پیامبر و چه بعد از آن نشان‌دهندۀ این امر است. نگارندگان در مقالۀ حاضر با روش توصیفی-تحلیلی ویژگی‌های عالم را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده‌اند که تقوا با ابعاد گوناگون آن مانند صداقت در گفتار و دوری از حسد؛ بصیرت، حلم، ظلم‌ستیزی و دغدغه‌مندی، عمل‌گرایی و وحدت امت ازجمله ویژگی‌های عالم از نگاه امام علی (ع) ‏است.

منشأ مشروعیت حکومت­ها از اساسی‌ترین مباحث در حوزة مطالعات سیاسی است که به جهت تأثیرگذاری آن در کارآمدی، بقا و تثبیت حکومت­ها، از مباحث ضروری و مورد اهتمام تلقی می­شود. مقاله حاضر با نگاه کلامی و با روش توصیفی – تحلیلی مبانی مشروعیت حکومت علوی را از دیدگاه ایشان در نهج‌البلاغه مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. نگارنده در این پژوهش ابتدا موارد استشهاد حضرت(ع) بر مشروعیت حکومت خود را احصا کرده و سپس به تبیین چگونگی مشروعیت و حقانیت حکومت امام علی(ع) با تأکید بر سخنان امام (ع) در نهج­البلاغه پرداخته است. یافته­های پژوهش حاکی از آن است که امام علی(ع) در موارد فراوانی در این کتاب شریف به بحث پیرامون حقانیت خود به مقام ولایت و خلافت پرداخته و با صراحت تمام الهی بودن حاکمیت خویش را به پشتوانة دلایل متعدد به اثبات رسانده است. در دیدگاه حضرت(ع) منصب ولایت و سرپرستی جامعه، مقام و منصبی الهی است و منشأ مشروعیت حکومت مستند به اراده خداوند است. بر این اساس تحقیق مشروعیت حکومت از دیدگاه ایشان بر پایة ملاک‌هایی نظیر نصب از سوی خداوند، نص پیامبر، عصمت و اعلمیت استوار است. در کنار این ملاک­های اصلی و بنیادین، حضرت مطابق ملاک‌هایی که خلفا براساس آن حق حاکمیت را برای خود محقق می‌دانستند نیز به احتجاج برخاسته و در مقام اقناع به مقبولات مخالفین خود استناد کرده و از این رهگذر نیز حق ولایت و مشروعیت حاکمیت خود را به اثبات رسانیده است.

معنی‌شناسی بخشی از زبان‌شناسی امروزی است و به معنای دانش تحلیل معناست که با بررسی گونه‌های مختلف معنا در پی آن است تا معنای دقیق واژه را در حوزۀ بافتی و خارج از بافت تعیین کند. آن‌چه در این دانش مهم جلوه می‌کند، سیر تحول واژه از آغاز تا دورۀ معاصر و کشف معنای بافتی واژه است. پژوهش حاضر به بررسی معنای صدق در نهج­البلاغه از منظر بافتی می­پردازد و در صدد یافتن جایگاه معنایی آن به روش معنی‌شناسی توصیفی است. حاصل این پژوهش آن است که اولاً این واژه در بررسی در زمانی تحول بنیادین در مفهوم آن صورت نگرفته است و همیشه به عنوان یک فضیلت انسانی اخلاقی مدّنظر بوده است. ثانیاً در نهج­البلاغه نیز با حفظ معنای اصلی (لغوی) و اصطلاحی با همنشینی واژگانی نظیر ایمان، بِرّ، حق و نظایر آن، ارتباط معنایی داشته و در یک شبکۀ معنایی قرار گرفته و به نوعی در تقابل معنایی با کذب آمده است. حوزۀ معنایی آن نیز در سه حوزۀ صدق باور، صدق اخلاقی و صدق به معنای عام می­باشد.

کاربست هنرسازة التفات توجه خواننده را به کلام و زیبایی‌های آن جلب می‌نماید و یکی از مؤلفه‌های انسجام در خطبه‌های نهج‌البلاغه است. واکاوی نقش التفات در انسجام خطبه‌های‌ امیر مؤمنان و تعیین میزان بهره‌گیری آن حضرت از گونه‌های التفات و بررسی تأثیر آن در انسجام متنی، هدف اصلی این پژوهش است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر زبان­شناسی نقش‌گرا‌‌‌، کوشیده است بسامد گونه‌های مختلف التفات را در چهل خطبۀ‌ نخست نهج‌البلاغه مشخص نماید و نمونه‌هایی از آن‌ها را به‌عنوان عنصر انسجام‌بخش بررسی و تحلیل کند. نتایج نشان می­دهد خطبه‌های نهج‌البلاغه از التفات‌های شش‌گانه در ضمایر‌‌‌‌، عدد‌‌‌‌، صیغه‌ها‌‌‌‌‌، حروف‌‌‌‌، ساختار نحوی و واژگان بهره برده است. این هنرسازه در خطبه‌های بلند کاربرد بیشتری داشته و در خطبه‌های کوتاه به کار نرفته و یا از بسامد کمتری برخوردار است و با قرار گرفتن در محور همنشینی و جانشینی با برخی از مؤلفه‌های انسجام‌بخش در زبان‌شناسی دارای تناظر است و در انسجام خطبه‌ها نقش ایفا می­کند.

درباره حقوق حیوانات، از متون قرون اول اسلامی آثار مختلفی به‌جا مانده است. با رشد فرهنگ و جهانی‌شدن در دوره اخیر، توجه فزون‌تری به حقوق حیوانات شده است. بر همین اساس در مغرب‌زمین از این موضوع سخن بیشتر به میان آمده که نتیجة آن منشور حقوق حیوانات و کنوانسیون‌های متعدد منطقه‌ای بعد از جنگ جهانی است. در این دوره دانشمندان مسلمان پیرامون حقوق حیوانات متأثر از این تحول بین‌المللی سعی و تلاش‌ بسیار انجام داده‌اند، بااین‌وجود تحقیق درخور توجه، صورت نگرفته است. این پژوهش به روش کتابخانه‌ای و با استفاده از روش تحلیل محتوا، موضوع را در دو مکتب اسلام و غرب مورد بررسی قرار داده است. با مقایسة منشور جهانی حقوق حیوانات و کنوانسیون‌های مربوطه، با قرآن و نامة 25 نهج‌البلاغه و دیگر قوانین حقوقی می‌توان به این نتیجه رسید که در فرهنگ اسلامی خیلی پیش­تر از غرب به حقوق حیوانات همراه با جزئیات آن، پرداخته شده و همچنین مفاد منشور جهانی در این زمینه کامل نبوده و افزون بر آن در مواردی نیز دچار افراط‌ و تفریط می­باشد. لازم به ذکر است که احکام اسلام در این‌باره جامع و فراگیر، و در ادبیات دینی رعایت حقوق حیوانات، تکلیفی الهی به‌شمار می­آید.