جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی، به سخت‌ترجمه‌پذیری و چالش‌های پیش روی مترجمان در برگردان تعدادی از اسماء‌الحسنی، در برخی ترجمه‌های انگلیسی قرآن و در پرتو الگوهای پیشنهادی برای برگردان اسامی خاص، پرداخته است. همه بحث این است که اسماء‌الحسنی با اندکی تسامح، در حوزه اسامی خاص قرار می‌گیرند که در مطالعات ترجمه، الگوهایی برای بررسی ترجمه آن‌ها ارائه شده است. این جستار تلاش نموده از الگوی پیشنهادی لپیهالم و بیکر برای توصیف، تحلیل و بررسی اسماء‌الحسنی استفاده کند. لذا در گردآوری دادگان، اسامی یازده‌گانه خداوند، در آیات 23-24 سوره حشر، در نُه ترجمه انگلیسی در قالب جداول بررسی شده‌اند. سپس با استفاده از منابع تفسیری، معنای مشترک میان اسامی خداوند استخراج و با معادل‌های انگلیسی، بررسی تطبیقی و ارزیابی گردیده اند تا معلوم شود مترجمان از چه راهبردهایی در ترجمه استفاده کرده‌اند. به نظر می‌رسد مترجمان نتوانسته‌اند وجوه معنایی رنگارنگ این اسامی را انتقال دهند و عمدتاً از ترجمه معنایی و به طور خاص از جایگزینی با اسمی مشابه، بازگزاری و ترجمه تحت‌الفظی، در ترجمه اسامی خداوند استفاده کرده‌اند. از این رو، اسماء‌الحسنی در برگردان به زبان انگلیسی، سخت ترجمه‌پذیر جلوه می‌کنند.

قرآن کریم، دریایی از معناست و به همین خاطر، برگردان آن از زبان عربی به فارسی و دیگر زبان­ها، نیازمند درک ظرافت­های زبانیِ آن است. امروزه دانش معنی­شناسی، روش­هایی را ارائه می­دهد تا خواننده به کمک آن­ها بهتر بتواند متن را بخواند و معناهای پنهان در آن را بفهمد. در سطح واژگان، روابط مفهومی واژگان در معنی­شناسی مطرح شده است که روش­هایی را پیش­روی خواننده می­نهد تا به کمک آن­ها روابط میانِ واژگان یک متن را دریابد و دلالت­های آن­ها را کشف کند. یکی از این روابط، تقابل معنایی بین واژگان است. در این جستار، با روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس اصل تقابل معنایی، سعی شده تا دلالت­های واژگان متقابل قرآن در ده جزء آخر، فهم شود و با نقد معادل­یابی معزّی و پاینده از این واژگان، آسیب­های این معادل­ها تبیین گردد. ضرورت و اهمیت این پژوهش از این رو است که مترجم را با گوشه­ای از ظرافت­های متون ادبی آشنا می­کند و چالش­های احتمالی را به او نشان می­دهد. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که بی­توجهی به تقابل و تأکید بر معنای بنیادین واژه­ها، عدم دقت در دلالت­های چندگانه واژه­های متقابل در بافت متن، غفلت از ساختار فرمی متقابل­ها، عدم توجه به بافت و هم­آیی دیگر واژه­ها با واژه­های متقابل و برگردان تقابل با معناهای ناقص، مهم­ترین آسیب­های دو ترجمه فوق است که سبب شده، معادل­یابی­ها در برخی مواضع، با نقص در انتقال معنا یا حشو همراه گردد.

اسامی غیرمنصرف درزبان عرب شامل برخی از اعداد می شود که به سبب وصف بودن و عدول از «تکرار» «اعداد معدوله» نامیده می شوند. تعبیر «مَثنی و ثُلاث و رُباع» در قرآن مجموعه ای است از این اعداد بر دو صیغه «مَفعل» و «فُعال» که در آیات 3 سوره نساء و 1 سوره فاطر استعمال شده است. هرچند برخی مترجمان قرآن همگون با مفهوم «تکرار» در این اعداد دست به ترجمه زده اند، بسیاری از ایشان ترجمه‌هایی غیرهمسو با این معنا را ارایه کرده‌اند. این امر، معانیِ متفاوت و گاه متضادی را در ذهن مخاطبان القا نموده و فرآیند فهم آیه را با مشکل مواجه ساخته است. لذا ورود نقادانه به این وادی با تکیه بر مفهوم‌شناسی دقیق واژه‌ها از ضروریات است. معناشناسی اعداد معدوله، مفهوم «تکرار و تنوع» را برای «مثنی و ثلاث و رباع» در ضمن معنای شمارشی برجسته می‌نمایاند که با ترجمه «دوگانه و سه‌گانه و چهارگانه» برای تعبیر مذکور، سازگاری بیشتری دارد.

یکی از مهم‌ترین چالش‎ها در روند ترجمه قرآن کریم به زبان‎های دیگر، رعایت اسالیب نحوی مختلف و انتقال صحیح آن به زبان مقصد است. تضمین، یکی از همین اسالیب نحوی است. پیاده کردن این اسلوب در آیات قرآنی همواره با اختلاف نظر بین علمای نحو، مفسران و مترجمان همراه بوده است. نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به نقد نحوه مواجهه مترجمان زبان عبری با اسلوب تضمین در قرآن کریم پرداخته است. ترجمه صحیح تضمین، از این حیث اهمیت دارد که انتخاب واژه مضمَّن، گاهی بر حوزه استخراج و تبیین حکم فقهی، عقاید و لطافت در تبیین واژگان آیات کریمه، تأثیرگذار است. ترجمه‎های عبری قرآن کریم عمدتاً فاقد توجه کافی به اسلوب تضمین هستند. اگرچه در مجموع، مسلمانان در این ترجمه‎ها موفق‎تر بوده‎اند؛ اما مانند مترجمان غیرمسلمان، با بی‎توجهی به ترجمه صحیح این اسلوب، گاهی بیانی خلاف مبانی شریعت و احکام اسلامی داشته‎اند. از علل اشتباهات ترجمه‎های عبری در مورد تضمین، ناتوانی مترجم در انتقال صحیح این اسلوب و بی‎اطلاعی از فرهنگ مردم زمان نزول است.

ترجمه قرآن، چه به صورت کامل، چه به صورت ترجمه بخشی از آن، از همان زمان نزول این کتاب مقدس آغاز شده و سیر تکاملی آن تا امروز ادامه داشته است. نقد و ارزیابی علمی و مداوم ترجمه­های متفاوت قرآن کربم، می­تواند زمینه­ساز پیشرفت آن ها باشد و راه نیل به هدفی آرمانی که همانا ترجمه­ای دقیق و دربرگیرنده تمامی ظرافت­های متن اصلی است، را هموار سازد. به همین دلیل، در جستار حاضر تلاش شده است با روش توصیفی –تحلیلی آمیخته با نقد وبا رویکرد آسیب­شناسی فنی و ادبی ترجمه، چالش­های پیش­روی مترجمان در برابریابی اسماءالحسنی به زبان فارسی مورد مطالعه قرارگیرد. بر این اساس، داده­های مربوط به 43 مورد از این اسامی از کل قرآن انتخاب ودر35 ترجمه فارسی معاصر قرآن مورد بررسی ونقدقرار گرفت. نتایج پژوهش نشان می­دهد که مترجمان دست­کم در 11 مورد، از اصول و مبانی ترجمه تخطی کرده­اند. برخی از این لغزش­ها عبارت­اند از: عدم رعایت نظم و همگونی در ترجمه؛ عدم رعایت اختصار در ترجمه؛ عدم ارائه برابرنهادهای معمول و قابل فهم؛ حذف بی­دلیل؛ عدم توجه به یکسان­سازی ترجمه ساختارهای نحوی مشابه و تعدیل­های ساختاری نابجا و بیش­ از اندازه.