جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مؤلفه‌هاى اساسى اندیشه دینى در سال‌هاى پس از دهه 1320، ظهور برداشت‌هاى روشنفکرى از دین در کنار رویکردهاى سنتى و رهیافت اجتهادى بود. این برداشت‌ها که شامل طیف‌هاى مختلفى است، با این ایده که امروزه نگرش سنتى از دین، کارآیى لازم را ندارد، به تفسیرهاى جدیدى، براساس آموزه‌هاى علمى و جامعه‌شناختى پرداختند و به این ترتیب ادبیات جدیدى را در عرصه دین موجب گشته‌اند.

فی مصادر التراث السیاسى الاسلامى اثر نصر محمد عارف یکى از مطالعات ارزشمندى است که در حوزه میراث سیاسى اسلام تالیف شده است. ایشان در بخش اول کتاب، طى سه فصل به نقد روش شناختى مطالعات سیاسى معاصر و در بخش دوم آن به کتاب‌شناسى میراث سیاسى در اسلام پرداخته است. در بخش اول کتاب‌شناسى که اکنون پیش روى شما ست، میراث سیاسى در چهار سده نخست هجرى بررسى شده وطى آن 79 اثر همراه با پنجاه مؤلف شناسایى شده‌اند. این اثر در 1994 م از سوى «المعهد العالمى للفکر الاسلامى» منتشر شده و جایزه کتاب سال مصر را کسب کرده است.

در اندیشه امام خمینى، علل، ماهیت وآسیب‌شناسى انقلاب سه مفهوم همبسته است. همان تقاضاهایى که منجر به فروپاشى رژیم گذشته گردید ماهیت انقلاب را تشکیل مى‌دهد وبرگشت به گذشته نامطلوب در کلیه شاخصه‌ها از آسیب‌هاى نظام جمهورى اسلامى به شمار مى‌رود، از این رو سخن از آسیب‌شناسى انقلاب بدون مطالعه فرآیند پیروزى آن، صبغه علمى نخواهد داشت. در این مقاله فرآیند جنبش انقلابى ایران در اندیشه امام خمینى، در قالب تئورى آلن تورن، بررسى شده است.

اعلام موجودیت شوراى همکارى خلیج فارس در فوریه 1981 حاصل و برآیند طبیعى تلاش‌هاى شش کشور عربستان سعودى، بحرین، کویت، امارات عربى متحده، قطر و عمان براى حفظ امنیت دسته جمعى نبود، بلکه معلول تحولات شگرف اواخر دهه 1970 و به ویژه انقلاب اسلامى ایران ـ که دیدگاه تجدید نظر طلبانه داشت ـ است. مقاله حاضر با دست مایه قرار دادن تأثیر فرضیه‌هاى موجود در تشکیل و استمرار این شورا، نگاهى اجمالى به کارنامه و کارکرد شوراى همکارى در طول جنگ تحمیلى و حمایت سیاسى آن از ادعاى امارات در مورد جزایر سه‌گانه ایرانى دارد. بدیهى است، تلاش در جهت رفع سوء تفاهمات موجود و تصحیح عمل کرد ناصواب شوراى همکارى توسط اعضاى آن مى‌تواند به تقویت اعتماد متقابل و توسعه روابط منطقه‌اى ایران با شوراى همکارى و مآلا کم رنگ شدن حضور نیروهاى بیگانه در خلیج فارس کمک مى‌کند.

مقاله حاضر در صدد تبیین نظریه «اِشراف دین بر سیاست» از دیدگاه مهندس مهدى بازرگان است. وى دین را حاکم بر سیاست مى‌داند و بر این باور است که هدف اصلى دین، «خدا و آخرت» مى‌باشد و مسائل سیاسى جنبه دنیایى و فرعى دارند؛ از این رو بر اساس حکم عقل لازم است دنیا را بر طبق اصول توحیدى و بر پایه هدف غایى دین، سامان داد. بنابر نظریه بازرگان، دین بر سیاست اشراف کلى داشته، آن را جهت مى‌دهد ولى وارد جزئیات آن نمى‌شود.

کتاب جغرافیاى سیاسى جهان اسلام در نه فصل سامان یافته است. فصل اول: سیرى در تحولات جغرافیاى سیاسى؛ فصل دوم: پیدایش اسلام وجایگاه شبه جزیره عربستان؛ فصل سوم: جغرافیاى سیاسى مرکز جهان اسلام؛ فصل چهارم: جغرافیاى شرق جهان اسلام؛ فصل پنجم: جغرافیاى شمال جهان اسلام؛ فصل ششم: جغرافیاى غرب جهان اسلام؛ فصل هفتم: برداشت اسلام وجهان غرب از یکدیگر وپیامدهاى ژئوپولتیکى آن؛ فصل هشتم: وحدت جهان اسلام؛ فصل نهم: مناطق بحران‌زاى جهان اسلام از بعد ژئوپلتیک

موضوع سخن درباره امنیت ملى ایران و تهدیدات امریکاست. امروزه بین امنیت ملى و امنیت عمومى و حتى امنیت جهانى تفکیک قائل نمى‌شوند، بلکه به طور کلى از امنیت صحبت مى‌شود. امنیت به یک مفهوم و پدیده سیالى تبدیل شده که اگر در سطح داخل یک کشور به هم بخورد مى‌تواند شرایط بین المللى را هم تحت تأثیر قرار دهد وبالعکس. در این جا این بحث مطرح است که آیا امنیت ملى یک کشور در داخل آن کشور و توسط کارگزاران ومردم آن کشور تعریف مى‌شود یا در خارج از مرزها وتوسط ساختار حاکم بر نظام بین الملل. به عبارت فنى‌تر، سیاست خارجى یک کشور، که امنیت ملى هم بخشى از آن است، متغیر وابسته سیاست‌هاى داخلى آن کشور است یا متغیر وابسته ساختار حاکم بر نظام بین الملل؟ قبل از انقلاب، حاکمان ایران جواب این سؤال را به این شکل داده بودند که سیاست خارجى ایران وبه تبع امنیت ملى ایران متغیر وابسته ساختار نظام بین‌الملل است. و نیروهاى داخل کشور نقشى غیر از پذیرش آن ندارند. در این مقطع، ساختار حاکم بر نظام بین‌الملل به سرکردگى امریکا و شوروى دو قطبى بود. این دو کشور ساختار ساز بودند ودیگر کشورها را بین خود تقسیم کرده بودند؛ بنابراین سیاست خارجى کشورها به این ساختار نظام بین الملل وابسته مى‌شد: یک سرى وابسته به بلوک شرق، ویک سرى هم وابسته به بلوک غرب، که ایران در بلوک غرب قرار داشت.

مطالعه منافع ملى و راه‌هاى تأمین آن در عصر فراصنعت و فرااطلاعات نیازمند نگاه ویژه‌اى به آن است. در دوران جدید و روند فزاینده جهانى شدن، مفهوم منافع ملى صرفآ در برگیرنده مرزهاى ملى نظم وستفالى نمى‌باشد، بلکه دولت‌ها ناگزیرند بیش از گذشته به محیط عملیاتى و متغیرهاى مربوط به بستر جهانى شدن توجه نمایند. در شرایط جدید، چگونگى تأمین منافع ملى ایران تا حد زیادى نیازمند شناخت فرآیندهاى جهانى شدن و تعامل هدفمند با بازیگران روابط بین المللى است. در این راستا، سیاست گفت‌وگوى تمدن‌ها و تنش زدایى مى‌تواند باعث تقویت قدرت ملى و منطقه‌اى ایران شده و زمینه را براى استفاده از امکانات و فرصت‌هاى بین المللى فراهم سازد.

جهان اسلام از آغاز رویارویى خود با دنیاى متجدد، شاهد واکنش‌هاى متعدد و متفاوتى در برابر آن بوده است. این واکنش‌ها به شکل‌گیرى جریان‌هاى متعدد فکرى و سیاسى ـ اجتماعى در جهان اسلام انجامیده است. در کتاب جوان مسلمان و دنیاى متجدد، این جریان‌ها در دو دوره بررسى شده‌اند. در دوره نخست چهار جریان زیر به وجود آمد : 1. جریان سلفى‌گرى که معتقد بود «باید براى تقویت و تحکیم دوباره اسلام به تعالیم اصیل و اولیه قرآن و پیامبر اکرم 9 آن چنان که سلف[صالح] مى‌فهمیده است، باز گردند[و] بکوشند تا با تمسک به تعالیم قرآن و حدیث، خلوص اولیه تاریخ اسلامى را باز یابند». وهابى‌گرى نمونه‌اى تمام عیار از این جریان است؛ 2. جریان «اصلاح گران تجدد طلب» که عقیده داشتند لازم است اسلام براى همسو و همراه شدن با هجوم غربى که جهان نگرى و فلسفه و ایدئولوژى خاص خود را دارد، تعدیل و نوسازى شود. این جریان، طیف وسیعى از اندیشه وران و جنبش‌هاى اسلامى را در بر مى‌گیرد؛

در این مقاله ابتدا مفهوم منافع ملى و متغیرهاى مؤثر بر این مفهوم مورد ارزیابى قرار گرفته است. در ادامه منابع مؤثر بر شکل‌گیرى اهداف سیاست خارجى از لحاظ نظرى و نیز در مورد خاص، جمهورى اسلامى ایران، مورد مطالعه قرار گرفته است. پس از آن، با طرح دیدگاه‌هاى مختلف درباره اهداف سیاست خارجى کشور، عوامل و منابع مؤثر بر شکل‌گیرى این اهداف را بررسى نموده است و با طرح سؤالاتى در زمینه قابلیت‌ها و توانایى‌هاى سیاسى، اقتصادى و فرهنگى ج.ا.ایران، به ارزیابى میزان انطباق این اهداف با توانایى‌ها و قابلیت‌هاى ملى پرداخته شده است.