جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امامان شیعه که در باور پیروانشان همچون پیامبر، عهده­دار رهبری امت و پیشوایی جامعه­اند، برای اصلاح جامعه و مواجهه با ناهنجاری­ها دست به اقداماتی زدند و با کاربست راه­کارهایی متناسب با ضرورت­های اجتماعی و اقتضائات زمانه به ایفای نقش رهبرانه پرداختند. این که اقدامات و راه­کارهای اصلاحی آنان چه بود و از چه مسیرهایی پیش رفتند،‌ پرسش اصلی مقاله است. فرضیه نویسنده این است که ائمه برای اصلاح جامعه بیش از هر چیز به اقدامات و فعالیت­های فرهنگی - تربیتی، یعنی آگاه­سازی امت و ایجاد حس مسئولیت در آنها اهتمام داشتند. این تحقیق مبتنی بر نظریه اسلام تمدنی است که با بهره‌گیری از سخنان امامان به تحلیل آنها بر اساس منابع اولیه پرداخته است. در این نگاه، همه امامان معصوم به منزله یک پیکره واحد قلمداد شده­اند.

هرچند یحیی بن اُمّ طُویل در منابع حدیثی و تاریخی با اصطلاح «باب» برای امامان شیعه معرفی شده­است، اما در مصداق این موضوع یعنی باب بودن وی برای امام سجاد و یا امام محمدباقر، میان امامیه و نُصیریه اختلاف هست. برای درک این اختلاف و ارائه پاسخی راهگشا در باب آن، ضروری است تا ابتدا شخصیت تاریخی و سپس احادیث منقول از طریق یحیی و موضوعاتی مانند مشایخ حدیثی و راویان وی، مورد پژوهشی تاریخی– حدیثی قرار گیرد. در این پژوهش افزون بر شناختی مطلوب از احوال یحیی و نیز صفحاتی از تاریخ غیرمکتوب شیعیان ، نشان داده شد که اسناد و شواهد تاریخی موجود، دلیلی بر مصادیق باب­بودن یحیی و حتی حجتی بر کارکرد اصطلاح باب در جامعه امامیه، دست کم در مورد یحیی نخواهند بود.

تقابل داخلی مسلمانان در دوره خلافت علی­ بن ­ابی طالب7(40-35 ه­ـ­ق) در شرایطی اتفاق افتاد که جامعه اسلامی دچار اختلافات فکری و عقیدتی و جناح­ بندی ­های سیاسی شده ­بود. حضور و همراهی صحابۀ شاخص و اعلان موضع آنان در حمایت از گروه های سیاسی از یک طرف، کاهش دغدغه­ های دینی، اشتغال مردم به امور روزمره و رفاه اقتصادی ناشی از دسترسی مسلمانان به غنایم عظیم فتوحات، از عواملی بودند که بر نوع همراهی مسلمانان با علی در جریان جنگ ­های داخلی تاثیر گذاشتند. مقاله پیش ­رو در صدد است با بهره­ گیری از روش کمی و داده­ های عددی، به این سوال پاسخ دهد که نوع و میزان همراهی مسلمانان با علی ­بن ­ابی طالب در جریان جنگ ­های داخلی چگونه بود؟ یافته ­های پژوهش بیانگر وجود همراهی مردم با علی در چهار نوع، است؛ همراه کامل، نیمه همراه، منفعل و عدم همراه است. همراهی کامل و نیمه همراه در دو سال آغازین خلافت ایشان و تا جنگ نهروان وجود داشت، اما همراهی منفعلانه و عدم همراهی در دو سال پایانی خلافت علی، به ویژه پس از نبرد نهروان جلوه پررنگ­تری به خود گرفت. بیش ترین میزان همراهی نیز در نبرد صفین با نود هزار و کم ترین آن با هزار و هفتصد نفر در برابر غارات معاویه بود.

کتاب الفتوح ابن اعثم کوفی (د. حدود 314) از منابع مهم تاریخ اسلام است. این کتاب به قلم محمد بن احمد مستوفی هروی (د 596) به فارسی ترجمه شده­است. جدا از تفاوت‌های متن اصل عربی با ترجمه آن، به­لحاظ گرایش­های مذهبی، تفاوت‌هایی در اصل عربی و ترجمه فارسی وجود دارد. پرسش اصلی این مقاله، بررسی و تحلیل نوع گرایش‌های مذهبی نویسنده و مترجم و کاربست آنها در تألیف یا ترجمه است. در این مقاله با استفاده از روش تحلیل محتوا نشان داده شد مؤلف و مترجم، هیچ کدام شیعه نبوده اما تمایلات شیعیانه داشته و از اخبار و متون مورد علاقه شیعیان بهره­مند بوده­اند؛ گرچه درمجموع، گرایش شیعی مترجم بیشتر است و در موارد معدودی در متن عربی نیز تمایلات شیعی چشمگیری ملاحظه می‌شود.

فرقه فطحیه كه قائل به امامت بزرگ‌ترین فرزند بازمانده امام صادق به نام عبدالله افطح بود، از فرق درون شیعی دوران امامت امام رضا به ­شمار می‌رود. این فرقه، خود به دسته‌هایی تقسیم شد و انشعاباتی یافت؛ از جمله این كه شماری از فطحیان، كه دربردارنده فقهای بزرگی بودند، بدون حذف امامت عبدالله افطح از سلسله امامان خویش، امامت امام كاظم را نیز پذیرفتند و به این ترتیب امام رضا را به عنوان نهمین امام خود، پذیرا شدند كه می‌توان گفت: ریشه‌ای‌ترین عقیده آنان اعتقاد به انتقال امامت از برادر به برادر بود. بررسی تعامل امام رضا و فرقه فطحیه با روش تاریخی و تحلیلی موضوع این نوشتار است. نتایج پژوهش درباره تعامل امام و فطحیان حاکی از بازگشت برخی از فطحیان از عقیده خود است. امام در عین مبارزه با آنان، هدف خود از مبارزه را در واقع هدایتگری آنان می دانست و در این مسیر تا حدود زیادی موفق شد.

با رسمی شدن مذهب تشیع در ایران عصر صفوی معماری نیز دوره جدیدی را آغاز نمود که بخشی از آن برگرفته از تعالیم و باورهای شیعی آن دوره بود. دوره صفویه آخرین تکاپوهای معماری سنتی در ایران عصر اسلامی از جهت سبک و نوآوری محسوب می­شود که البته باورهای شیعی در روزگاران پیش از صفویه نیز بر آن تأثیر نهاده بود و این تأثیرات به­زودی موجب گسترش ابنیه اسلامی با کاربری فرهنگی و مذهبی جدید گردید. این نوشتار در پی بررسی نقش تشیع و باورهای شیعی در معماری عصر صفوی با توجه به نشانه‌ها و عوامل نمادین آن است. سؤال اصلی پژوهش این است که اندیشه‌های شیعی چه نوع تحولی در سبک و شیوه­های معماری عصرصفوی بر جای گذاشت؟ در پاسخ باید گفت از آنجاکه هنر ارتباط عمیقی با مذهب و سیاست دارد و از طرفی باورها و اعتقادات حاکم در هر دوره­ای بر هنر اثرگذار بوده است، معماری این عصر نیز تحت تأثیر این عوامل قرار داشت و در دوره صفوی با نفوذ اندیشه­ها و تفکرات شیعی و رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران، شاهد تغییر و تحول در سبک معماری و تزیین بناها با رویکرد و درون مایه‌هایی شیعی هستیم.