جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوعات عرفانی و صوفیانه از ابتدای شکل گیری نثر فارسی همراه با موضوعات ادبی و تاریخی مدّ نظر نویسندگان بوده اند. در متون عرفانی، کرامت یکی از مهمترین اصطلاحات و موضوعات مورد توجّه صوفیان است که مفاهیم متعدّدی را در بر می گیرد و یکی از اصول اعتقادی صوفیه و از مبانی اساسی نظریة ولایت محسوب می شود. کرامت از دیدگاه قرآن، موهبتی است که از بین همه عالم تنها به طبقه انسان تعلّق دارد و در آثار عرفا قابل ملاحظه است. کرامت از سه دیدگاه شریعت مداری، عرفانی و ظاهر بینانه می تواند مورد بررسی قرار گیرد. آثار عرفانی ارزشمند قرن پنجم و ششم هجری از جمله: اسرار التوحید، رسالة قشیریه و تذکره الاولیاءی عطّار، در بر دارنده ی بخش عمده ای از این نوع کرامات هستند . این تحقیق به منظور تبیین وجوه کرامت در آثار عرفانی و به دلیل کمتر مورد نظر قرار گرفتن توسط محقّقان، انجام می شود و می خواهد به این پرسش پاسخ دهد که مهمترین دلیل نویسندگان این آثار از گنجاندن نمونه های کرامت در اثرشان چه بوده است؟ در این پژوهش سعی شده مفاهیم واژه کرامت و سیر تاریخی آن بیان گردد و این نکته را نشان دهد که دلیل اصلی کرامات اولیا، همان قانع ساختن پیروان یا سر کوب نمودن منکران این ترفند عرفانی بوده است و از این رهگذر بتوان به تفاوت آن با معجزه پی برد. این تحقیق به شیوۀ کتابخانه ای و بر اساس تحلیل محتوا و ارزیابی داده ها انجام می شود و برای ارزیابی کارآمدی کرامت، نمونه هایی از آن در این سه کتاب ارزشمند عرفانی ارائه می شوند.

اسماعیلیه به عنوان یکی از مذاهب زیر مجموعه‌ی شیعه، در مباحث کلامی و فلسفی متأثر از فلسفه‌ی افلاطونی و نوافلاطونی هستند. این گروه با الهام از فلاسفه‌ی نوافلاطونی، خدا، عقل و نفس را در برابر احد، عقل و نفس نوافلاطونیان ، پدر ، پسر و روح‌القدس کلیسا و نیک، عقل و روح افلاطونی قرار می‌دهند. در اقانیم ثلاثه نوافلاطونیان، رابطه‌ی اقانیم طولی است، چنان‌که در فلسفه‌ی افلاطونی این رابطه طولی است اما در تثلیث مسیحیت رابطه‌ی اقانیم عرضی و همه در یک مرتبه هستند. در نگاه اسماعیلیه نیز رابطه‌ی اقانیم طولی است و نه عرضی. اقنوم اول اسماعیلیه همانندیهای بسیاری با اقنوم اول نوافلاطونیان دارد. فلاسفه‌ی نوافلاطونی، عقل را قادر بر شناخت اقنوم اول نمی‌دانند و توصیف احد را به صفات روا نمی‌بینند و اندیشمندان اسماعیلی نیز توانایی عقل بر درک و فهم احد را بر نمی‌تابند و توصیف حق تعالی را به صفات پذیرا نیستند. هدف این پژوهش نشان دادن همانندیهای اقنوم نخست از اقانیم ثلاثه‌ی نوافلاطونیان و اسماعیلیه است و روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی است. منابع این نوشتار، همه از آثار اصلی اسماعیلیه است و در گزارش نظریات اندیشمندان اسماعیلی از منابع مخالفین اسماعیلیه استفاده نشده است. در ترتیب گزارش و تحلیل نظریات ، تقدّم و تأخر نظریات مد نظر قرار گرفته است.

الهیات اسماعیلیه متأثّر از فلسفه نوافلاطونی و مجموعه ای از اصطلاحات، بسیار دشوار و دیر فهم می نماید. در این الهیات، اصطلاحات بسیاری جای گرفته است که ابداع، خلق، امر، اراده، تکوین، عقل اوّل، عقول عشره و ... شماری از آن هاست. از میان اصطلاحات یاد شده، «ابداع» در الهیات اسماعیلیه بسیار مهم و کاربردی است و شخصیت های مشهور اسماعیلی مانند: ابوحاتم رازی، سجستانی، اخوان الصّفا، کرمانی و ناصر خسرو، تبیین و تفسیر آن را بسیار مورد توجّه قرار داده اند. برخی، به تعریف حداقلی ابداع بسنده کرده و شماری دیگر، تعریف حداکثری را دنبال کرده و چندین قید را در تعریف ابداع لحاظ می کنند و افزون بر این، در این همانی ابداع و اختراع و امر و اراده، اختلاف نظر وجود دارد. هدف این پژوهش، بررسی و سنجش اصطلاح شناسی شخصیت های اسماعیلی و مقایسۀ آن با اصطلاح شناسی سایر اندیشمندان مسلمان است و که به شیوه کتابخانه ای و بهره گیری از روش تحلیل متن و توصیف انجام می گیرد.

خانواده یکی از مهمترین ارکان زندگی بشری است که گاهی دچار تزلزل شده و طرفین تصمیم به جدایی می‌گیرند. طلاق در بین ادیان ابراهیمی، اگرچه از جایگاه تقریبا یکسانی برخوردار است اما در مورد حقوق طرفین طلاق، اختلاف نظر زیادی وجود دارد. پژوهش حاضر باروش توصیفی-تحلیلی نشان می­دهد در اسلام بنا‌بر جایگاه آسیب‌پذیر زن نسبت به این هنجار، حمایت مالی بیشتری از زن شده و حقوقی چون اجرت المثل، نحله، مهریه و نفقه را به وی اختصاص داده‌اند. در حالیکه در یهود و مسیحیّت زن تنها مستحق مهریه و دریافت نفقه در مقابل کارهای منزل، بنابر توانایی زوج می­باشد، این خود نشان‌دهنده­ی رابطه‌ی مالک و مملوکی است که بین زوجین حاکم است. در حالیکه در اسلام زن بنابر جایگاه شخصیتی خود، نفقه دریافت می­کند که هیچ ارتباطی با کارهای وی در منزل ندارد و حتی می­تواند در مقابل این کارها اجرتی جداگانه نیز دریافت نماید. از جمله حقوق غیر مالی که در هنگام طلاق مورد بررسی قرار می­گیرد حق حضانت است که قوانین آن در هر یک از ادیان متفاوت است؛ ولی در هر سه دین، این مصلحت کودک است که مورد توجه قرار می­گیرد.

حقوق شهروندی امروزه مورد توجّه بسیاری از پژوهشگران، جامعه شناسان و سیاستمداران قرار گرفته به­گونه ای که می­کوشند با روشن کردن ابعاد تازه ای از حقوق مردم، زمینه ارتقا ارزش­های انسانی و برقراری کرامت انسانی را فراهم سازند. پژوهشگران به جنبه­های مختلف حقوق انسانی از جمله حق-تکلیف، اخلاق توجّه داشته اند. از جمله، کتاب های دیرینه پارسی مشتمل بر دورۀ کامل تفسیر و تأویل آیات قرآن؛ تفسیر کشف الاسرار و عده الابرار (520 ه.ق) رشید الدین میبدی، سرشار از معانی و مفاهیم اخلاقی حقوق شهروندی است. مقالۀ حاضر تلاش می­کند تا با روش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر ابزار کتابخانه­ای تبیین سازد که کدام یک از مصادیق و مؤلفه های اخلاقی حقوق شهروندی در تفسیر کشف الاسرار میبدی از اهمیت و برجستگی برخوردار است؟ تفسیر کشف‌الاسرار و عُدّة‌الابرار به ابعاد اخلاقی حقوق انسان ها از جمله نحوۀ صحیح برخورد با مردم، رعایت حقوق یتیمان، گرامی داشت فقرا، تفکّر در اعمال و افعال خود، صبر و بردباری، مدیریت زمان، کسب حلال در زندگی، رسیدگی به خویشان، ابتدا سلام کردن، مدارا با مردم، دعا و خیرخواهی، آداب معاشرت، عفو و گذشت، انفاق به دیگران، در نظر گرفتن سطح فکری مخاطب و رعایت آداب غذاخوردن بیشتر از دیگر ابعاد توجهّ کرده است.

اکثر رخدادهای تاریخی به واسطه گذر زمان از حافظه تاریخ حذف شده اند. امّا برخی وقایع- به دلیل ماهیتی که دارند و اصول و ایده هایی که منجر به شکل گیری آنها شده است؛ علی رغم شکست ظاهری چنان زنده و پویا باقی مانده اند که خود منشأ الهام برای شکل گیری و وقوع حوادث مهم تاریخی دیگر شده اند. نهضت عاشورا و قیام امام حسین (ع) یکی ازاین وقایع پویا، زنده و برانگیزاننده می باشد. شعر معاصر ایران و کشورهای عربی از میراث دینی و باورهای مذهبی وسرچشمه های عقیدتی بهره مند گشته است. قیام عاشورا و نهضت کربلا و عناصر پویای آن نقش مؤثّری را در جهت دهی افکار و تعالی اندیشه ها در شرایط بحرانی و جنگ در این کشورها دردوره معاصر ایفا کرده است. این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی به تبیین شرایطی پرداخته است که شاعران متعهّد معاصر را وادار کرد به بیان عناصر این نهضت بپردازند. در ایران دفاع مقدس و انگیزه وطن دوستی و در اعراب مسأله رهایی و سرزمین های اشغالی و ایحاد انگیزه برای پرهیز از کم همّتی و بی عملی انگیزه سرودن شعر گشته است. یافته های پژوهش نشان می دهد نهضت عاشورا توانست با ایجاد پیوند بین گذشته و حال نقش مؤثّری در انگیزش و پویایی نهضت های معاصر ایران و جهان عرب ایفا کند.