جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از اين پژوهش، دستيابي به نگاهي کلي در زمينه وضعيت و جايگاه ارزش ولايت‌فقيه، در اهداف و محتواي برنامه درسي رسمي است که با رويکرد کيفي و به روش فراترکيب انجام شده است. منابع داده‌ها، گزارش‌هاي رسمي از تعداد 23 پژوهش‌ مرتبط با موضوع است که در بيش از يک دهه اخير در کشور منتشر شده‌اند. يافته‌هاي فراترکيب نشان مي‌دهد که: الف. در پژوهش‌هاي مورد بررسي، ارزش «ولايت‌فقيه» در چارچوب‌هاي مفهومي چون ارزش‌هاي انقلاب اسلامي، مهدويت، گفتمان ديني، فرهنگ ايثار و شهادت، تربيت ديني و سياسي و هويت ديني، ملي و انقلابي بررسي شده است؛ ب. اهداف مرتبط در سطوح مختلف هدفگذاري، به ميزان کافي در نظر گرفته شدهاند. با اين حال، اهداف مورد نظر بيشتر در حيطه شناختي تمرکزيافته و به حيطه‌هاي عاطفي و رواني‌ـ حرکتي و حتي سطوح بالاي حيطه‌ شناختي، به ميزان بسندهاي توجه نشده است؛ ج. يافتههاي بيشتر پژوهشها نشان ميدهند محتواي مرتبط با ولايت‌فقيه، از نظر کمي و کيفي، براي تحقق اهداف مربوط از کفايت لازم برخوردار نيستند. ارزيابي نهايي فراترکيب از وضع موجودِ بازنمايي اين ارزش در کتابهاي درسي نشان ميدهد که با توجه به تعدد و تنوع اهداف آموزشي، انتظار تحقق همه اهداف در محتواي همه کتابها، واقعبينانه نيست، بنابراين، هرچند اين بازنمايي نياز به تجديد نظر دارد، اما در تحقق اهداف خود تا حدودي توفيق نسبي داشته است.

هدف اين پژوهش، تحليل کتاب‌هاي درسي دوره ابتدايي، در خصوص توجه به مؤلفه‌هاي تربيتي نامه 31 نهج‌البلاغه مي‌باشد. روش پژوهش، توصيفي و از نوع تحليل محتواست. جامعه آماري پژوهش، کليه کتاب‌هاي درسي دوره ابتدايي مي‌باشد که در سال1397 منتشر شده است. سه عنوان کتاب هديه‌هاي آسمان، فارسي و مطالعات اجتماعي با 15 جلد، به صورت هدفمند در نمونه تحقيق قرار گرفت. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد که در مجموع، در دوره ابتدايي 315 مرتبه به مؤلفه‌هاي تربيتي نامه 31 نهج‌البلاغه اشاره شده است. در اين دوره، به ترتيب به مؤلفه‌هاي «پذيرش رهبري پيامبران و جانشينان ايشان» با 75 فراواني، «شناخت خدا، توحيد و يکتا‌‌پرستي و ياد خدا» با 60 فراواني، «انجام واجبات» با 29 فراواني، «دعا» با 21 فراواني، «نيکي کردن به ديگران» با 19 فراواني، «يادگيري علوم سودمند» با 15 فراواني، «شناخت همسايه و احترام به آنها» با 13 فراواني، «شناخت آداب دوستي و رعايت حقوق دوستان» با12 فراواني بيشترين توجه شده است. همچنين به مؤلفه‌هاي «ضرورت ياد مرگ»، «توکل»، «پرهيز از بخل»، «پرهيز از حرص و آز و هواپرستي و تکيه بر آرزوها»، «عبرت‌آموزي از حوادث روزگار و تاريخ»، «ميزان قرار دادن نفس در ارتباط با ديگران» و «ميانه‌روي در امور»، هيچ اشاره‌اي نشده است.

هر نظام فکري و آموزشي براي ماندگاري خود، بايد مجموعه‌اي از انديشه‌ها و اعتقادات، ارزش‌ها، اخلاقيات و نيز قوانين و رفتارها را در فرآيند آموزشي خويش، با استفاده از نظام و سازماني هدفمند به مخاطبان خود منتقل كند. در پاسخ به اين سؤال که آيا شيعيان از نظام آموزشي ‌ـ تربيتي کارآمدي برخوردار بوده‌اند که با استفاده از آن و امکانات و توان فرهنگي، براي انتقال معارف متعالي خويش به مخاطبان بهره برده‌ باشند؟ اين مقاله، پس از تعريف نظام آموزشي و تحليل ويژگي‌ها و کارکردهاي آن، به صورت عام و تبيين شاخصه‌هاي آموزشي اماميه در پنج قرن نخست هجري و نيز با تجزيه و تحليل تاريخي ‌ـ حديثي، با برشماري فعاليت‌هاي آموزشي شيعيان، به تبيين شاخصه‌هاي نظام آموزشي ايشان، با استفاده از منابع تاريخي و روايي و با روشي تحليلي و توصيفي پرداخته است؛ پس از بررسي و تحليل منابع، اين نتايج حاصل گرديد که نظام آموزشي ‌ـ تربيتي اماميه، علاوه بر تمايزات و استقلال ماهوي خويش، همواره بر مرجعيت و علوم اهل‌بيت عليه السلام و همچنين مباني، محتوا و روش آموزشي خاص ايشان استوار بوده است.

اين نوشتار، به منظور دستيابي به واژگان قرآني حوزه تربيت و حوزه‌هاي معنايي آن، از رويکرد همزماني استفاده کرده است. اين پژوهش، به روش اسنادي و کتابخانه‌اي و به شيوه‌اي تحليلي از نوع تحليل معناشناسانه تدوين يافته است. لذا روش انجام اين پژوهش توصيفي ‌ـ تحليلي است. ازاين‌رو، ابتدا حوزه‌هاي معنايي تربيت در دو محور مربي و متربي بررسي و پس از استخراج واژگان کليدي هر حوزه بر اساس نص آيات قرآن کريم، به ترسيم شبکه معنايي آن در قرآن کريم پرداخته است. در اين شبکه، مشاهده مي‌شود که برخي واژگان حوزه مربي در عين اينکه در نص آيات قرآن کريم در يک مرتبه به عنوان مربي مطرح شده‌اند، در مرتبه‌اي ديگر، در همان نصوص آيات، نقش متربي را دارند. تنها واژه «الله» است که در اين شبکه، نقش ثابتي داشته و در رأس واژگان حوزه مربي خودنمايي مي‌کند. آنچه در نهايت در اين شبکه، به روشني قابل دستيابي است، اينكه از بين واژگان حوزه مربي در قرآن کريم، توجه قرآن بر واژه «الله» است و در بين واژگان حوزه متربي، توجه بر واژه «انسان» است.

يكي از روش‌هاي تربيت اخلاقي، تأييد است كه در آن، مربي، شخصيت يا رفتار متربي را به بهترين شكل ممكن ارزيابي كرده، كارهاي او را به بهترين انگيزه‌هاي واقعي ممكن نسبت مي‌دهد. اين پژوهش، با هدف بررسي و بيان ديدگاه قرآني، دربارۀ روش تأييد در تربيت اخلاقي، انجام گرفته ‌است. روش پژوهش، توصيفي ‌ـ تحليلي و مقايسه‌اي است؛ بدين منظور، ابتدا روش‌هاي تربيت اخلاقي در رويكرد دل‌مشغولي، با مراجعه به كتاب‌ها و مقالات مرتبط، بيان شده ‌است. سپس، روش‌هاي تربيت اخلاقي قرآن، با مراجعه به آيات قرآن و كتاب‌هاي مرتبط، استخراج شده، در سه محور انديشه، احساس و رفتار ارائه گرديده ‌است. در نهايت، با بررسي آموزه‌هاي اخلاقي ديني، ديدگاه قرآني، دربارۀ روش تأييد بيان شده ‌است. يافته‌هاي پژوهش ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌حاكي از اين است که قرآن کريم، روش تأييد را به چند شكلِ ايجاد حس فضيلت‌جويي، عزتمندي و شرافت در انسان، بيان كرامت ذاتي انسان و استفاده از روش‌هاي تغافل و توبه به کار گرفته است.

غريزه جنسي به‌عنوان يک سرمايه‌ الهي، اگرچه نقش مثبتي در رشد و سلامت انسان دارد، اما در صورت عدم کنترل، آثار جبران‌ناپذيري را در جامعه به دنبال خواهد داشت. ازاين‌رو، ‌اديان توحيدي براي مديريت اين غريزه سازوکارهاي متفاوتي پيش‌بيني کرده‌اند. اکنون اين پرسش مطرح است که مسيحيت و اسلام، چه تدابيري براي کنترل اين ميل دروني انديشيده‌اند؟ اين پژوهش با مطالعه ديدگاه‌هاي بين‌ادياني، شيوه‌هاي مهار شهوت جنسي را براي وصول به حياتي پاک و سالم ارائه مي‌دهد. يافته‌هاي تحقيق نشان مي‌دهد که تربيت جنسي در تعاليم مسيحيت، فارغ از هويت جنسي و سن، متأثر از رهبانيت و زهدپيشگي بوده است. اما اسلام، با اعتقاد به عامليت جنس و سن در تربيت، داراي راهکارهاي نظري و عملي، از دوره جنيني تا انتهاي حيات انساني مي‌باشد. در مجموع مي‌توان گفت: با وجود تفاوت‌ در آموزه‌هاي جنسي مسيحيت و اسلام، هر دو بر پرورش و تقويت فضيلت اخلاقي عفت تأکيد داشته، و خويشتن‌داري غايت تربيت جنسي اين اديان توحيدي است. هرچند مصاديق عفاف‌گرايي در ادبيات اخلاقي مسيحيت، دستخوش تحولات بوده است.