جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ولایت ائمه اطهارعلیهم السلام از جمله باورهای اساسی شیعیان است. «ولایت» اقسامی دارد که یکی از اقسام آن «ولایت تکوینی» است. مراد از ولایت تکوینی، قدرت تصرف در کائنات و هستی است که ولیّ در اثر وصول به قرب الهی و به اذن و ارادۀ الهی واجد آن می‌‌شود. نوشتار حاضر ضمن اثبات ولایت تکوینی ائمهعلیهم السلام، در صدد نقد شبهات ناصر القفاری در این باره است. روش گردآوری، کتاب‌خانه‌‌ای و روش پژوهش و اندیشه‌‌ورزی نیز تحلیلی و انتقادی است. با بررسی آیات و روایات اثبات شد که ولایت تکوینی ائمه اطهارعلیهم السلام امری مسلّم و برحق است و با توجه به این‌که چنین ولایتی به اذن و ارادۀ خداست و بالاستقلال نیست، با توحید و ولایت خداوند ناسازگاری ندارد. بیشتر شبهات القفاری نیز ناشی از عدم توجه به این نکته بوده است.

برخلاف اجماع علمای مسلمان که اداء «لا اله الا الله» را برای ورود به اسلام کافی می‌دانند، وهابیت اما با وضع «شروط لا اله الا الله»، بایسته‌هایی را برای «مسلمان شدن» لحاظ کرده‌‌اند که نتیجۀ آن تضییق دروازۀ ورود به اسلام و پذیرفته نبودن اسلامِ ظاهری مسلمانان است. امروزه این مسئله به یکی از دلایل اصلی گروه‌های تکفیری برای قتل و کشتار مسلمانان به جرم ثابت نبودن اسلام آنان تبدیل شده است؛ در حالی که دستورات اسلام بر بسنده بودن اقرار زبانی برای ورود به اسلام و پذیرش اسلامِ اعراب جاهلی، منافقان و کسانی که از ترس شمشیر مسلمان شده‌اند، ‌‌تأکید می‌کند. هم‌چنین حکم بر اساس ظاهرِ حالِ افراد و پذیرش نشانه‌های اسلام و نهی از تفتیش عقاید باطنی و دیدگاه علمای مذاهب اربعه اهل‌سنت، از دیگر دلایلی هستند که دیدگاه وهابیت در مسئله شروط لا اله الا الله را به چالش می‌کشند.

از چالش‌‌های مهم در صفات الهی، صفاتی است که به «صفات خبری» نام‌بردار شده است. آلودگی به غبار تشبیه در صفات خبریه، مهم‌ترین نکتۀ تمایز و چالش این صفات با صفات دیگر است. هدف ما در این مقاله بازخوانی و تحلیل نظریات مهم پیرامون تفسیر صفات خبریه است. در طول تاریخ نظریات گوناگونی پیرامون این صفات، مطرح بوده است. غبار تشبیه در صفات خبریه، برخی از فِرق اسلامی را به تجسیم و برخی را به تفویض کشانده است. اما باور بیشتر مسلمانان بر این سامان یافته است که نظریۀ تأویل فارغ از برداشت‌‌های مختلف در محدودۀ‌‌ کاربرد آن، راحت‌‌ترین راه برون‌رفت از معضل تصور انسان‎‌انگارانۀ خداوند سبحان است. با وجود این، دیدگاه‌‌های دقیق‌‌تر دیگری نیز وجود دارد که مشکل را بدون دست یازیدن به تأویل حل می‌‌کند. در این مقاله بعد از بررسی شش نظریه، نظریۀ هفتم به اسم نظریه‌‌ «تجرید معنا»، به عنوان بهترین نظریه در بین نظریات موجود مطرح شده است. در این نظریه الفاظ در ابتدا بر معانی مادی وضع شده‌‌اند، اما به تدریج در معانی معنوی با تجرید از خصوصیات جسمانی، به صورت حقیقی استعمال شده‌‌اند.

«استنتاج بر پایۀ بهترین تبیین» یکی از روش‌های استدلال در علم است. بر اساس این روش، دانشمند در صدد است با توجه به داده‌‌هایی که از یک حادثه در اختیار دارد و مجموعه فرضیات محتمل، «بهترین تبیین» را انتخاب کند. سوئین‌برن ـ فیلسوف دین معاصر ـ تلاش کرده است از این روش بر اثبات وجود خداوند استدلال کند. وی در مواجهه با رخدادهای مختلفی همچون «وجود عالم»، «نظم عالم»، «معجزات انبیا»، «تجارب دینی» و مانند آن، بهترین تبیین را برای این امور، «وجود خداوند» می‌‌داند و تلاش می‌‌کند این مطلب را به اثبات برساند. از آن‌جا که این روش از دیدگاه این فیلسوف یکی از مهم‌ترین روش‌های تبیین معقول بودن اعتقاد و باور به گزارۀ وجود خداوند است، در این پژوهش در صدد آن هستیم تا در ابتدا به روش توصیفی ـ تحلیلی استدلال مزبور را تقریر کنیم و پس از آن بر اساس مبانی فلسفه اسلامی، ارزیابی مناسبی را از این روش استدلالی ارائه دهیم.

تقسیم توحید از دیدگاه سلفیه با تقسیم دیگر فِرَق اسلامی متفاوت است. طبق نظر سلفیه «توحید در اسماء و صفات»، «توحید در ربوبیت» و «توحید در الوهیت یا عبادت» اقسام توحید هستند. از آن‌جا که هیچ آیه یا روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم یا نقلی از صحابه در تأیید این تقسیم وجود ندارد، این جریان تنها از استقراء آیات قرآن و استشهاد به کلمات عده‌ای از دانشمندان قرون اولیۀ اسلامی استفاده کرده است. آنان معتقدند هر آیه‌ای که در قرآن از توحید سخن گفته است، به یکی از این سه قسم اشاره می‌کند؛ در حالی که این استقراء دارای اشکال است، زیرا آیات دیگری از قرآن ‌وجود دارد که قسم دیگری مانند «توحید در حاکمیت» یا «توحید در شفاعت» را ثابت می‌کند؛ علاوه بر این، تقسیم‌های دیگری از توحید با استناد به آیات دیگر قرآن توسط دانشمندان مسلمان، حتی توسط برخی از سلفیه ارائه شده است که استقراء آنان را نقض می‌کند. دلیل دوم شواهدی است ‌که از آثار سلف ارائه شده است. این شواهد یا متعلق به دوران سلف نیستند و بر مبنای سلفیه فاقد حجیتند، یا مبتلا به تحریف لفظی شده‌اند و یا استشهاد به مواضعی است که قوانین منطقی تقسیم در آن رعایت نشده است.

اخلاق از مبانی نظری متعددی شکل ‌گرفته است که نقش آن‌ها در تدوین دستورهای اخلاقی لازم و ضروری است. مبانی معرفت‌شناختی از مهم‌ترین مبانی مطرح در حوزۀ فلسفۀ اخلاق است که به تبیین مفاهیم و گزاره‌های اخلاقی و توجیه آن‌ها پرداخته‌‌، به واکاوی منابع و راه‌های معرفت و ارزش‌گذاری آن‌ها حکم می‌کند. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی در صدد است که با واکاوی اندیشه‌های کلامی شیخ طوسی ره ، مبانی معرفت‌شناختی اخلاق را روشن و میزان اثرگذاری آن را در معرفت اخلاقی بیان کند. عقل‌‌، وحی‌‌، حس و شهود‌‌، از ارکان مبانی معرفت‌شناختی شیخ طوسی است و عقل، مهم‌ترین منبع معرفتی در اخلاق به شمار می‌آید، چراکه اعتبار سایر منابع معرفتیِ اخلاق از عقل گرفته می‌شود.