جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحلیل متون کهن و متون دینی در پرتو نظریه­های جدید زوایا و ظرفیّت­های جدید این متون را کشف و برای شناخت بهتر و جامع متون به‌کار می­آید. نظریه "منطق گفتگویی و مکالمه­گرایی باختین" ازجمله نظریاتی است که برای متون چند سویه با ابعاد مختلف به‌کار می­رود؛ متـونی که از تک‌بعدی و رویکرد ذهنی انفرادی فراتر می­رود و به رویکرد عینی و جمع­گرایانه وارد می­شود. بسیاری از خطبه­های نهج‌البلاغه در ارتباط با زمینه­های اجتماعی و فرهنگی متفاوتی شکل گرفته و ایراد شده است؛ وجود این زمینه­ها در شکل­گیری خطبه­ها سبب شده تا متن خطبه از شاخصه­های مختلف گفتگویی با شخصیّت­های متعدّد و متنوع همراه با سبک­ها و شیوه­های بیانی متنوعی ایراد گردد. این مقاله با رویکرد جامعه­شناختی، در تلاش است یکی از اجتماعی­ترین خطبه­های نهج‌البلاغه را که متأثّر از شرایط دوران امام(ع) به‌وجود آمده بر پایه نظریة منطق گفتگویی باختین مورد بررسی قرار دهد. روش به‌کاررفته در این پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی و آماری است. نتیجۀ پژوهش نشان می­دهد این خطبه از شاخصه­های منطق گفتگویی چون گفتار دو سویه، مؤلفه­های خطابی (نظیر امر، ندا، پرسش و غیره)،کروتروپ و کارناوال برخوردار است و وجود چنین شاخصه­هایی سبب پویایی بیش‌ازحد خطبه و ارتباط آن با شخصیّت­های مختلفی که در متن خطبه نقش دارند، گردیده است و به‌ طورکلی صبغه­ای اجتماعی و جمعی به خطبه بخشیده است که در تعامل با پیش­زمینه­های تاریخی، دینی، فرهنگی شرایط عصر امام(ع) پدید آمده است.

توسل به زور در دو حوزه خارجی و داخلی قابل‌طرح است. قاعده ممنوعیت توسل به زور علیه دولت خارجی در حقوق بین‌الملل معاصر به‌خوبی تثبیت شده است و دولت‌ها حق ندارند جز در خصوص دفاع مشروع و یا مجوز شورای امنیت، علیه دولت دیگر به زور متوسل شوند. بنابراین توسل به زور ابتدایی (در برابر توسل به زور در مقام دفاع مشروع) اگر بدون مجوز شورای امنیت صورت پذیرد، اقدامی متخلفانه و خلاف مقررات حقوق بین‌الملل می‌باشد. در عرصة داخلی، توسل به زور حکومت ولو ابتدایی علیه شورشیان و مخالفان مسلح در نظام حقوق بین‌الملل موضوعه فعلی، امری پذیرفته شده است و منعی در این ارتباط در منشور ملل متحد وجود ندارد. در رویه دولتها نیز توسل به زور علیه مخالفان مدنی نیز به کرات مشاهده شده است. عملکرد امام علی(ع) ازجمله در جنگ‌های جمل، صفین و نهروان نشان از آن دارد که امام جز در مواردی که شورشیان عملاً وارد جنگ نشده بودند، از توسل به زور علیه آنان اجتناب کرده است. به‌عبارت‌دیگر، رویه امام علی(ع) نشان از تحمل و تسامح بیشتر آن حضرت نسبت به مخالفان داخلی در مقام مقایسه با عملکرد فعلی دولت‌ها و مقررات فعلی حقوق بین‌الملل موضوعه دارد.

جنگ نرم یکی از پیچیده‌ترین و کارآمدترین روش‌های تهاجمی علیه ارزش‌های هر نظامی است. به همین جهت در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به واکاوی سخنان امام علی(ع) در نهج‌البلاغه پرداخته شده است؛ تا مکانیزم عملیات نرم براساس حوادث تاریخی دوران آن حضرت کشف شود و راهبردی تقابلی بر مبنای عملکرد ایشان ارائه گردد. براساس مضامین سخنان امام(ع) در نهج‌البلاغه هر جنگ نرمی چهار رکن اساسی دارد؛ رکن اول طراحان جنگ نرم، رکن دوم ابزار و محتوا، رکن سوم کارگزاران و مجریان(نیروی اجتماعی)، رکن چهارم زمینه‌ها و بسترهای شکل‌گیری. در نهایت طراحان عملیات نرم با به‌کارگیری روش­هایی نظیر تحریف حقایق، ایجاد اختلاف و تفرقه، استفاده از مقدسات، بهتان و جعل سند و غیره به اجرای عملیات نرم می‌پردازند. به‌منظور مقابله با روش­های فوق‌الذکر، امام علی(ع) با بهره‌گیری از ابزار و روش‌های حق، اقناع و توجیه سیاسی، عزل کارگزاران ناصالح، مواجهه قهرآمیز، حلم و مدارا، بینش­دهی و گزینش سیاسی، راهبرد تقابلی- صیانتی مبتنی بر بسترسازی جهت قرب الهی را اتخاذ کردند.

دین اسلام، زندگی سالم را در گرو تعالی اخلاق می‌داند. در همین امتداد، بسیاری از سازمان‌ها نیز، اخلاق را نردبان توسعه خود دانسته و دریافته‌اند که نارسایی‌ها و شکافه‌ای اخلاقی در سازمان، پیامدهای خطرناک و غیرقابل جبران را به ‌دنبال دارد؛ لذا به‌دنبال روش‌هایی هستند تا اخلاق سازمانی را ارتقا دهند. این مقاله قصد دارد با تکیه بر دیدگاه امام علی(ع)، به استخراج روش‌های تعالی اخلاق سازمانی، بپردازد تا نیاز سازمان‌های ایرانی در جهت تعالی اخلاق سازمانی، برآورده شود. بر این اساس، مسئلۀ پژوهش حاضر این است که از دیدگاه نهج‌البلاغه چگونه می‌توان به تعالی اخلاق سازمانی دست یافت؟ پژوهش حاضر، پژوهشی کیفی است و از روش تحلیل محتوای کیفی با رویکردی متعارف استفاده می‌کند. در این روش، پژوهشگر از به‌ کار بردن طبقات پیش پنداشته می‌پرهیزد و در عوض، ترتیبی می‌دهد که طبقات از داده‌ها ناشی شوند؛ بنابراین، از طریق استقرا، شاخص‌ها و مؤلفه‌ها، از داده‌ها، ظهور می‌یابند. سه بُعد اصلی تعالی اخلاق سازمانی که از نهج‌البلاغه استخراج گردیده‌اند، شامل ضوابط و مقررات سازمانی، فرهنگ ‌سازمانی و ساختار سازمانی می‌باشند. مؤلفه‌های تعالی اخلاق سازمانی، عبارت از شایستگی قوانین، شایستگی مجریان، ایجاد اعتماد، ایجاد امیدواری، ساختار برنامه‌ریزی و ساختار اجرایی هستند.

نشانه – معنی­شناسی با پشت سر گذاشتن، نشانه‌شناسی ساختارگرا که قائل به رابطه‌ای دوسویه و پدرسالارانه بود، وارد مرحله‌ای جدید شد که در آن، کنشگر گفتمانی، پیوسته مرزهای معنایی را جابه‌جا می‌کند. درنتیجه نشانه‌ها به‌جای داشتن ساختار وارد فرآیند می‌شوند؛ بر این اساس، ثبوت معنایی و انجماد نشانه‌ها جای خود را به نشانه‌های سیال، متکثر و پویا می‌دهند. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، چگونگی شکل‌گیری گفتمان در خطبه نهم نهج‌البلاغه بر مبنای بُعد حسی ‌- ادراکی گفتمان و انعکاس آن در ترجمۀ سیدعلی موسوی گرمارودی نشان داده شد تا صحت و نقص و چگونگی ترجمۀ نشانه ‌- معناهای حسی در دالان ترجمة یاد شده برای رسیدن به راهروی معنایی متناسب با متن مبدأ، مشخص شود. یافته‌های پژوهش این نکته را نشان می‌دهد که توجه به بُعد نشانه – معنی­شناسی در دالان ترجمه، باعث شناسایی ارزش معنایی دال‌ها و انتقال درست آن‌ها می‌شود. امری که در ترجمۀ گرما رودی علی­رغم محاسن زیادش کمتر مدنظر قرار گرفت است.

حقوق بشردوستانه، از موضوعات مهم جهان معاصر بوده و ازجمله دست­آوردهای بزرگ قرون نوزدهم و بیستم در نظام حقوق بین­الملل به‌­شمار می­رود. حمایت و لازم­الاجرا شدن آن، پس از تصویب نمایندگان کشورهای مختلف در سطح جامعۀ جهانی، نهادهای مردمی و بین­المللی، صورت گرفت. حمایت از غیرنظامیان؛ همانند اسیران، مجروحان، بیماران، فراریان، زنان، کودکان، سالمندان و احترام به اجساد مردگان، ممنوعیت قحطی و گرسنگی­دادن به نظامیان و غیرنظامیان و به­کارگیری سلاح­های مخرب غیرمجاز، ازجمله قواعد و مصادیق حقوق بشردوستانه هستند که از جنگ و درگیری­ها نظامی نشأت می­گیرند. در پژوهش پیش­رو که به­روش توصیفی-تحلیلی انجام یافته، موارد فوق از منظر امام علی(ع) با محوریت کتاب گرانسنگ نهج­البلاغه، مورد تجزیه‌ و تحلیل قرار گرفته است. به‌طورکلی حضرت علی(ع) چه در غزوات صدر اسلام و چه در زمان حکومت خودشان در جنگ­های جمل، صفین و نهروان، علی­رغم تفکر ایشان بر دعوت به صلح، نهایت توجه به رعایت حقوق افراد غیرنظامی حتی نظامی و توجه به عدم­ ایجاد خسارت داشتند. هرچند برخی از مسائل حقوق­ بشردوستانه که در اسناد بین­المللی تحت عناوین و اسامی مختلف یاد می­شود، صراحتاً به همان عنوان در کلام حضرت وجود ندارد، ولی با قیاس اولویت و وحدت ملاک، می­توان از برخی توصیه­ها و رفتارهای امام(ع) استنباط کرد.

طبق نظر نظریّه­پردازانِ بینامتنیت ازجمله کریستوا، هر متنی در ارتباط با متون پیشین، معنی می­یابد. متن ممکن است صورتِ گسترش­یافته یا شکل هنریِ متون قبلی باشد. حدیقۀ سنایی به­عنوان متن تعلیمی و عرفانی، از متون اسلامی فارسی و عربی بهره­ها برده است. نهج­البلاغه، یکی از متون اسلامی است که سنایی در پدید آوردنِ حدیقه­الحقیقه، به­صورت گسترده و فراتر از حدّ تأثیرپذیری، بدان نظر داشته است؛ به­گونه­ای که برای درکِ بسیاری از نکته­های حدیقه، باید به سخنان مولا علی(ع) به­ویژه نهج­البلاغه مراجعه کرد. موضوع رذایل و محرّمات، به دلیل بازتاب نسبتاً گستردۀ آن، در کلام علی(ع) و نیز حکیم سنایی، مبحث اصلی تحقیق حاضر است که براساس رابطۀ بینامتنی و با تأکید بر نهج­البلاغه و حدیقه­الحقیقه بررسی می­شود. نتیجۀ پژوهش نشان می­دهد سنایی در مثنویِ تعلیمی عرفانیِ حدیقه­الحقیقه، هم از امکانات شعری و هم از واژگان، مضامین و اشارات ارزندۀ سخنان علی(ع) به­صورت­های سه­گانۀ بینامتنی (نفی بخشی، نفی متقارن و نفی کامل) استفاده کرده است. بی­تردید، این تعاملِ آگاهانۀ حدیقه با کلام علی(ع)، موجب ماندگاری و پویایی اثر سنایی شده است.