جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ديدگاه صفات؛ يعني مجموعه‌اي از رذايل و فضايل، از جمله قديمي‌ترين و پرنفوذترين ديدگاه‌هاي اخلاقي در جهان اسلام است. به‌طوري‌که اکثر تأليفات اخلاقي مسلمانان، اعم از متقدمان و متأخران، از اين منظر به موضوع اخلاق نگريسته‌اند. حال اگر ديدگاه فوق را به‌عنوان چارچوبي نظري براي انجام مطالعات اخلاقي در نظر بگيريم، هدف اين مطالعه، معرفي و ارائه مسيري براي انجام مطالعات و پژوهش‌هاي علمي، در قلمرو صفات اخلاقي مي‌باشد. با توجه به اين هدف، پرسش عمدة مقاله حاضر عبارت است از: براي انجام مطالعه و تحقيق در حيطه صفات اخلاقي، چه مراحلي ضرورت دارد؟ نتايج به‌دست‌آمده حکايت از اين دارد که شش مرحله کلي را مي‌توان براي انجام مطالعات مربوط به صفات اخلاقي در نظر گرفت. اين مراحل، عبارتند از: مفهوم‌پردازي صفات اخلاقي، شناسايي ريشه‌هاي صفات اخلاقي، پيامدهاي صفات اخلاقي، راهکارهاي پيشگيرانه از رذايل اخلاقي، راهکارهاي درماني و راه‌هاي رشد و توسعة فضايل اخلاقي. انجام اين شش مرحله، مستلزم استفاده از انواع روش‌اي پژوهش مشتمل بر روش سنتي اسلامي (اصول فقه)، روش‌هاي علمي جديد؛ يعني کمي و کيفي و نيز روش پژوهش فلسفي، به‌ويژه با رويکرد تحليل مفهومي مي‌باشد. اين مسير پيشنهادي مي‌تواند به رشد و توسعة پژوهش در قلمرو تربيت اخلاقي کمک نمايد.

اسلام در مواجهه با برخي جرائم، راه‌هايي را در نظر گرفته که يکي از آنها، قوانين کيفري است. اين قوانين، بر پايه تربيت افراد و اجتماع صورت مي‌گيرد و داراي مراحل متعددي است. از جمله آنها، گذراندن مقدماتي است که در مقام قانون‌گذاري بايد طي شود. پس از اين مقدمات، نوبت به اجراي حدود مي‌رسد که داراي الزامات اخلاقي مخصوص به خود است. اين پژوهش، تلاش مي‌کند تا با تحليل روش اسلام در معرفي و چگونگي طي مقدمات تربيتي و پس از آن، تشريع حدود، الگويي مناسب از روش قانون‌گذاري ارائه کرده، با روش‌شناسي اجراي حدود در اسلام، بايسته‌هاي اخلاقي انجام حدود را تشريح و تحليل کند. نتايج به‌دست‌آمده در اصل پيشگيري، درمان، تربيت تدريجي در مرحله تشريع حدود، از طريق آگاهي به انسان‌ها مناسب است. همچنين، اصل تربيت، توجه به حقوق و شرايط مجرم و بخشش اسلامي، در مرحله قانون‌گذاري اسلامي و اجراي حدود، از ديگر نتايج آن به‌شمار مي‌رود.

هدف اين مقاله، بررسي پاسخ به اين سؤال است که آيا اخلاق ديني وجود دارد، يا خير؟ براي پاسخ به آن، سؤال به چهار نحو معنا شده و سپس به هر يک جداگانه پاسخ داده شده است: اول اينکه، آيا اخلاق ديني وجود دارد؛ يعني آيا بخشي از دين مربوط به اخلاق است، تا آن را اخلاق ديني بنامند؟ دوم اينکه، آيا اخلاق ديني به‌معناي نظام اخلاقي وجود دارد؟ سوم اينکه، آيا نظرياتي اخلاقي وجود دارد که از طرف متدينان به دين نسبت داده شده باشد، تا بتوان آن را اخلاق ديني ناميد؟ چهارم اينکه، آيا اخلاق وابسته به دين است و اخلاق سکولار معنا ندارد؟ معاني چهارگانة فوق، که به صورت چهار سؤال مجزا مطرح شده در اين مقاله مورد بررسي قرار گرفته‌اند. پاسخ سه سؤال اول مثبت، و پاسخ سؤال آخر منفي است. روش اصلي پژوهش، فلسفي مي‌باشد، اما بسته به مورد، گاهي از روش نقلي نيز استفاده شده است.

«بحران هويت» يا همان «نسيان خود» و بحران «ازخودبيگانگي»، مشکلي است که همواره گريبان‌گير بشر بوده است. اين پژوهش، با مراجعه به مضامين قرآني و روايي و استناد به آراي آيت‌الله جوادي آملي، ابتدا مفهوم روشني از بحران روحي «خودفراموشي» ارائه داده و در گام بعد،‌ جايگاه «خدافراموشي» و دين‌گريزي را در سلسله‌علل و سلسله‌نتايج «خودفراموشي» تبيين کرده است. يافته‌هاي اين پژوهش حاكي از اين است كه خودفراموشي نه به ‌معناي از دست دادن فطرت توحيدي، بلکه به ‌معناي عطف توجه به صورت مادي و غفلت از صورت نوعيه انسان و روح انساني است. اما در رابطه با جايگاه نسيان خدا، با توجه به اينکه طبق آيات قرآن کريم، اعتقاد به توحيد مقوّم صورت نوعيه انسان است، نسيان خدا منجر به نسيان خويشتن خواهد شد. از سوي ديگر، با نظر به آيات قرآن کريم مبني بر اينکه مبدأ و معاد يکي است و انسان مظهر تام و جميع اسماي الهي است، نسيان خويشتن نيز نهايتاً منجر به نسيان خدا خواهد شد. ازاين‌رو، «خدافراموشي» در سلسله‌علل و سلسله‌نتايج «خودفراموشي» قابل تحليل و بررسي است.

يکي از مسائل مهم جوامع بين‏الملل در مخاصمات مسلحانه بين‏المللي، گرفتن اسير و نوع برخورد با اسرا است که در اين ميان قراردادهايي مانند قرار داد ژنو تاريخ 27 ژوئيه 1929 براي حقوق اسرا نوشته شده است كه کشورهاي امضاء‌کننده ملزم به انجام آن هستند. دين مبين اسلام نيز در اين ميان، قوانين و مقررات مهمي براي اسرا دارد. عمل نکردن به اين قوانين، حکم جنايات بين‏المللي دارد. اما مسئلة مهمي که بعضاً براي يک رزمنده درباره بحث اسارت پيش مي‏آيد، تعارضاتي است که در برخورد با يک اسير براي يک رزمنده در حين جنگ ايجاد مي‏شود که بايد يک طرف تعارض را انتخاب کند و هر طرف را که انتخاب کند، از لحاظ اخلاقي دچار مشکل مي‏شود. لذا وظيفه او در اين موارد چيست؟ اين بحثي است که در اين مقاله به آن خواهيم پرداخت و دستورات اسلام را در اين تعارضات مورد بررسي قرار خواهيم داد. اين مقاله، به روش کتابخانه‏اي انجام شده است.

هدف اين پژوهش، تحليل محتواي کتاب‌هاي هديه‌هاي آسماني پايه‌هاي چهارم، پنجم و ششم ابتدايي، از لحاظ ميزان توجه به مؤلفه‌هاي تربيت اخلاقي مي‌باشد. در اين پژوهش، از روش تحليل محتواي کيفي ـ قياسي براي مشخص کردن مؤلفه‌هاي تربيت اخلاقي و سپس، ميزان توجه به اين مؤلفه‌ها در کتاب‌هاي هديه‌هاي آسماني دورة دوم ابتدايي استفاده شده است. بدين‌منظور، واحد تحليل تمامي متون، تصاوير و فعاليت‌ها مي‌باشد. ابزار تحليل محتوا، چک‌ليست تحليل محتواي محقق‌ساخته، با توجه به مرحله اول پژوهش بود. روايي ابزار پژوهش، با توجه به صاحب‌نظران اين حوزه به دست آمد. همچنين، پايايي ابزار به وسيلة فرمول ويليام اسکات محاسبه که ضريب توافق 86/0 را نشان داد. يافته‌ها حاکي از اين است که به طور نامتعادل به اين مؤلفه‌ها در کتاب‌هاي پايه‌هاي مذکور پرداخته شده است. آموزش همکاري و راهکارهاي حفظ دوستي، داراي بيشترين فراواني و آموزش به‌کارگيري معيارهاي عقلاني و ديني در ارزيابي و توانايي تصميم‌گيري، در موقعيت‌هاي اخلاقي داراي کمترين فراواني مي‌باشد. بنابراين، لزوم توجه متوازن به اين مؤلفه‌ها در کتاب‌هاي هديه‌هاي آسماني ضرورت دارد.