جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اگرچه در اندیشۀ غالب در الهیات اسلامی، نظریۀ «صرفه» کمتر محل توجه بوده و به‌عنوان وجهی از وجوه اعجاز قرآن مقبولیت چندانی نیافته است، سیدمرتضی علم‌الهدی (د. 436)، عالم سرشناس امامی قرن چهارم و پنجم، از مدافعان جدّی این نظریه بوده و در کتاب الموضح عن جهة اعجاز القرآن (الصرفة) به‌تفصیل آن را اثبات کرده است. در پژوهش حاضر، که به بررسی ابعاد گوناگون این نظریه در الموضح سیدمرتضی اختصاص دارد، نشان داده شده است که سیدمرتضی، به‌عنوان یکی از مدافعان سرسخت این نظریه، برخلاف نقد مشهور بر معتقدان به صرفه، به‌هیچ‌روی منکر اصل اعجاز قرآن نیست و همچنین، به‌رغم برخی تلاش‌ها برای مبرّا کردن او از اعتقاد به صرفه، او در این کتاب به‌جد مدافع نظریۀ صرفه است، و این امر خود اهمیت و ضرورت بررسی علمی و دقیق این نظریه و این کتاب را نشان می‌دهد. در این پژوهش، رویکرد کلی عقل‌‌گرایانۀ سیدمرتضی و استدلال‌های مبسوط او تبیین شده و مبانی متفاوت او در بیان معجزه، تحدّی و معارضه معرفی شده است. همچنین روش کلی سیدمرتضی در اثبات نظریۀ صرفه، که ردّ دیگر وجوه پیشنهادشده از جانب عالمان مسلمان برای اعجاز قرآن است، به‌تفصیل شناسانده شده است.

اسباب نزول از دانش‏هاى علوم قرآنى است که درباره زمینه‏ها و مقتضیات نزول آیات و سوره‏هاى قرآن بر رسول خدا بحث مى‏کند. به طور طبیعی وظیفه نقل اسباب نزول بر عهده صحابیانی بوده که شاهد نزول و ابلاغ وحی توسط پیامبر بوده‌اند. اینکه رسول خدا ص در بیان اسباب نزول چه جایگاهی دارد سؤالی است که تاکنون به آن پرداخته نشده و مقاله حاضر به روش تحلیل و توصیف در صدد پاسخ به آن است. نتیجه بررسی نشان می‌دهد که در مورد همه آیات دارای سبب نزول، رسول خدا همواره یک طرف ثابت جریان سبب نزول بوده‌اند و به طور طبیعی معنا ندارد که رسول خدا ناقل سبب نزول باشد. نقل اسباب نزول آیات قرآن شأن و وظیفه اصحاب پیامبر، یعنی شاهدان نزول و ابلاغ وحی می‌باشد. با این حال فرض روایت سبب نزول آیاتی از قرآن توسط پیامبر هم امکان دارد و هم به صورت محدود گزارش شده است. همچنین از آنجا که نزول وحی امر غیبی است و اصحاب پیامبر اغلب بر ابلاغ وحی واقف می‌شدند نه نزول وحی، گاه تلاوت رسول خدا ص را با نزول اشتباه گرفته در باره آن تعبیر نزول به کار می‌بردند، این خطا سبب شده که بعضی از متأخران نظریه بی‌اساس تکرار نزول آیات را مطرح کنند. ادعای مقاله آن است که در همه مواردی که رسول خداص آیه یا آیاتی از قرآن را در باره ماجرایی یا افرادی قرائت کرده باشند، تطبیق و قرائت رسول خدا می‌تواند به منزله نزول دوباره آیه شریفه به شمار آید.

منشأ و عامل اصلی کنش‌های انسانی در زمرۀ مهمترین مسائلی محسوب می‌شود که همیشه دغدغه اندیشمندان بوده است. قرآن کریم نیز در آیۀ 84 سورۀ إسراء، با مقولۀ کلیدیِ شاکله به این مساله اساسی پرداخته است. البته به‌ غیر از انگارۀ «شاکله» در گفتمانِ قرآنی مفاهیمِ مرتبط دیگری نیز وجود دارد. مفاهیمی از قبیلِ: تأثیراتِ مشیت الهی، اختیارات فردی و عوامل اجتماعی، در عملکرد انسان. انگارۀ شاکله، با اهمیت‌ترین واژه در این ارتباط محسوب می‌شود که مفسرین در طول تاریخِ تفسیر، نظراتِ مختلفی را پیرامونِ معنای آن مطرح کرده‌اند. به‌شکل خاص در دو دوره‌ی: پیدایش (دوران پیامبر و ائمه) و کلاسیک (از نیمه دوم قرن سوم تا ششم) شاهدِ تحول و تکاملِ روی‌آوردها به این انگاره هستیم؛ در دورۀ پدایش، عموماً نظرات مفسران مجمَل و بسیط است. امّا هر چه به جلو پیش می‌رویم، به‌شکل خاص در دورۀ کلاسیک، روش‌های مختلفی برای تبیینِ معنای این انگاره و پرده برداشتن از ابهامِ آن اتخاذ شده است. اولین روی‌آورد تبیین، استفاده از روایاتی است که میانِ «شاکله» و «نیت مومن» ارتباط برقرار می‌نمایند. پس آز آن نظریاتِ ترکیبی قابل رصد هستند. همچنین استفاده از پیش فرض‌های کلامی، عرفانی و ادبی نیز برای تبیین معنای شاکله قابل مشاهده هست. بنابراین مشاهدۀ تطور دیدگاه‌ها پیرامون معنای شاکله از یک توسعۀ معنایی در معنای این انگاره خبر می‌دهد.

این پژوهش با هدف مقایسۀ جایگاه احساسات در تربیت اخلاقی از نگاه رویکرد دلمشغولی و آموزههای اخلاقی قران کریم انجام شده است. روش انجام این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و مقایسه ای است؛ به این شکل که ابتدا، اهداف و روشهای تربیت اخلاقی در رویکرد دلمشغولی، با مراجعه به کتابها و مقالات مرتبط، بیان گردید. سپس، اهداف و روشهای تربیت اخلاقی در قران، با مراجعه به آیات قران و کتابهای مرتبط، استخراج شد و در سه محور اندیشه، احساس و رفتار، ارائه گردید. در نهایت، با مقایسۀ اهداف و روشهای تربیت اخلاقی در رویکرد دلمشغولی و آموزههای قرانی، جایگاه احساسات در تربیت اخلاقی، در آموزههای قرانی و رویکرد دلمشغولی، مقایسه شد. نتیجۀ پژوهش نشان می دهد که از نظر رویکرد دلمشغولی و آموزه های اخلاقی قران، تربیت عواطف اخلاقی، جایگاهی والا و نقشی مهم و اثرگذار، در تربیت اخلاقی دارد؛ اما بر خلاف نادینگز که عاطفه را، ملاک اساسی در اخلاق قرار داده، قران مجید، در تربیت اخلاقی انسان، به هر سه بعد شناخت، احساس و رفتار او، توجه کرده است؛ افزون بر این، از نگاه قران، تربیت احساسات و عواطف اخلاقی انسان نیز باید بر مبنای تعقّل و تفکّر انجام گیرد.

از عوامل مهم تطوّر لفظی و معنایی واژگان یک زبان، ظهور آیین جدید است. نزول قرآن که طلایه‌دار این ظهور است، موجب تحوّل معنایی واژگان عربی شده و در حقیقت، در بستر عرف معیار زمان نزول، عرف ویژه‌ای پرورانده است که بدون آگاهی از این عرف، امکان درک و ترجمه صحیح زبان آن، وجود ندارد. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش است که اولاً، منظور از عرف ویژه‌ی قرآن و ویژگی‌های زبان‌شناختی آن چیست؟ و ثانیاً، نسبت واژگان مرتبط با این مقوله در قرآن، با به‌فهمی معنای این واژگان به چه صورت می‌باشد؟ لذا با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی، ابتدا تحلیل دقیقی از عرف ویژه قرآن و عوامل شکل‌گیری آن، ارائه شده و در ادامه، مظاهر تأثیر آن در تطور معنایی واژگان عربی با ذکر مصادیق، مورد بررسی قرار گرفته است. یافته ها حاکی از آن است که: عرف ویژه قرآن، محصول شاخص‌های منحصر به فردی چون: گزینش وحیانی الفاظ؛ هدایت محوری؛ جاودانگی؛ فراگیری گستره مخاطبان؛ اعجاز بیانی؛ تعدد لایه‌ها و سطوح معنایی، نظم شبکه‌ای و فراخطی قرآن می‌باشد که تطور واژگان عربی در شکل‌های گوناگون مانند؛ توسعه و یا تخصیص دلالی، دگرگونی دلالت، تغییر مجال استعمال، نقل دلالت معنایی از ضعیف به قوی و بالعکس، تنزل و ترفیع دلالت، استعمال واژه در معنای غریب را رقم زده است. این بحث با توجه به چگونگی پردازش مفسران به این پدیده و تأثیرپذیری مترجمان از آن‌ها، و نیز پیشرفت مباحث زبان‌شناسی، اهمیت و گستردگی خاصی یافته و منجر به کشف زوایای پنهان واژگان قرآنی شده است.

از دیر باز تصویر پردازی به عنوان یکی از جنبه‌های ادبی کلام مورد استقبال ادیبان بسیاری بوده است ؛دراین میان نظریه پردازان معاصر،همواره با جستجوی تصویرگری در قرآن کریم به ریشه یابی این صنعت بلاغی پرداخته اند. در میان سوره قرآنی ،سوره هود دربردارنده تصاویر متعددی از سرگذشت اقوام پیامبران بوده است ، شاکله ی اصلی سرنوشت اقوام پیشین را، حرکت و تکاپو تشکیل داده ؛ بدین جهت در مقاله حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی افعال حرکتی در تصویر پردازی این داستان ها اقدام خواهد شد وسپس نوع افعال حرکتی و دلیل سیطره و غلبه آنها بررسی خواهد شد.غلبه افعال حرکتی انتقالی بر سایر افعال ،دال بر تصویر گری موزون و ملموس داستان‌ها بوده است ؛درمیان افعال حرکت انتقالی نیز ،حرکت انتقالی افقی بیش از سایر افعال نمود پیدا کرده که این امر نشان دهنده بازتاب اعمال آدمی به خود است .زیرا شاخص های افعال حرکت انتقالی افقی که همان آمد وشد ، مدت غیاب و حضور، سرعت و قدرت است با شاخص های برگشت عمل هر انسان به خود هم مسیر است.نتیجه عمل انسان ها مدتی غیاب دارد و سپس حاضر می شود و با سرعت وقدرت متناسب در هر زمان خود را درزندگی فرد بروز می دهد .خیر و شر تماما در سیر افقی خود در حرکتند که نتیجه آن به آدمی خواهد رسید از این رو دراین سوره که مالامال از ترسیم سرنوشت اقوام گذشته است شاهد به کارگیری این نوع فعل حرکتی هستیم که همواره دال بر بازگشت عمل هر انسان به خود است