جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آموزش مفاهیم معنوی، به ویژگی‌های متربی از جمله ویژگی‌های روان‌شناختی نیاز دارد و توجه یا دقت یکی از توانایی‌های مهم شناختی است که بدون آن یادگیری و تربیت معنوی روی نخواهد داد. در این راستا، هدف این مقاله بررسی نقش و جایگاه روند تحول انواع توجه کودکان در میزان آموزش‌پذیری جنبه‌های معنوی بود. در این پژوهشِ توصیفی−استنادی، از منابع مختلف، برای رهیافت تربیت معنوی براساس انواع توجه استفاده شد. این بررسی نشان داد براساس الگوی تحولی توجه بینایی، شنوایی، انتقالی، پایدار، انعطاف‌پذیر، معطوف‌شده، انتخابی و تقسیم‌شده در تربیت معنوی کودکان نمی‌توان از یک شیوۀ یکسان آموزش استفاده کرد. همچنین، در این راستا جنسیت و سن کودکان نقشی مهم دارند و نکات مهمی برای مربیان معنوی دربردارند. تربیت معنوی ابعاد و پیچیدگی‌های مختلفی دارد که تحقق آن بدون ملاحظه تحول انواع توجه در گروه‌های مختلف سنی کودکان امکان‌پذیر نیست و به پژوهش‌های بیشتر در این‌باره نیاز است.

این پژوهش با هدف شناسایی پیام‌های مرتبط با خویشتن‌داری جنسی دانش‌آموزان مقطع متوسطه دوم به‌منظور تدوین محتوای مطلوب انجام شده است. روش پژوهش، پیمایشی−توصیفی و جامعه آماری شامل دانش‌آموزان دختر پایه‌های اول، دوم و سوم متوسطه دوم حاضر در کلاس‌های آموزشی تابستانه سال 1393−1394 شهرستان بهشهر بود. با روش نمونه‌گیری خوشه‌ای136 نفر از دانش‌آموزان در این پژوهش شرکت داده شدند. روش این پژوهش برای پاسخ‌گویی به سؤال پژوهش به‌منظور شناسایی پیام‌های مؤثر بر خویشتن‌داری جنسی از نظر دانش‌آموزان دختر مقطع متوسطه دوم، استفاده از پرسش‌نامه محقق‌ساخته بود. برای تحلیل داده‌ها نیز از آمار در دو سطح توصیفی (میانگین و انحراف معیار) و استنباطی (مقایسه میانگین با یک ادعا) و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار spss16 استفاده شد. نتایج نشان داد پیام‌های مستخرج از منابع تربیت جنسی، از نظر دختران به‌طورکلی در سطح «نسبتاً مطلوب» و سطح «مطلوب» قرار گرفتند. دانش‌آموزان مؤلفه‌های «ترهیبی جسمی»، «ترغیبی معنوی»، «ترهیبی روانی»، «ترغیبی اجتماعی»، «بهشت»، «ترهیبی معنوی» و «ترغیبی جسمی» را جزء مؤلفه‌های «مطلوب» ارزیابی و مؤثرترین پیام‌ها بر میزان خویشتن‌داری خود عنوان کردند. بنابراین، پیشنهاد می‌شود برنامه‌ریزان تعلیم و تربیت به دستاوردهای این پژوهش در تدوین محتوا برای تربیت جنسی در دوره متوسطه توجه کنند.

یکی از ابعاد آموزش‌های قرآن کریم، دعوت به تفکر است تا مسیر دستیابی انسان به حیات طیبه هموار شود؛ ازاین‌رو مقاله پیش رو بر آن است تا با بهره‌مندی ‌از آیات قرآن و برخی از مفاهیم ناظر بر تفکر، ابعاد تفکر را ذیل دو محور موضوعات تفکر و ملزومات آن ترسیم و سپس دلالت‌های آن را در تربیت فکری بررسی کند. روش مورد استفاده در این مقاله تحلیل و تفسیر مفهومی است. یافته‌ها نشان می‌دهد که موضوعات تفکر شامل تفکر در آفریده‌های زمینی، آفریده‌های آسمانی، آفریده‌های مشترک زمین و آسمان، آفریده‌های دریایی، خود، تاریخ و سرنوشت ملت‌ها، کتاب الهی و ماهیت زندگی دنیا و آخرت و ملزومات آن نیز شامل همراهی اندیشه و علم، داشتن روح علمی، توانایی ارزیابی و قضاوت و آزادی فکر از قید عادت‌های اجتماعی است. همچنین، گسترش نگرش آیه‌ای به جهان، فراهم‌سازی امکان کسب معرفت از طریق منابع اصلی شناخت، گسترش مهارت‌های ادراکی و تقویت خودشناسی از جمله دلالت‌های ابعاد تفکر در تربیت فکری کودکان و نوجوانان هستند.

با طرح موضوع «تفسیر تربیتی» در دهه‌های اخیر در عرصه علوم حوزوی و علوم تربیتی، آثار متعددی درباره انواع و طبقه‌بندی آن نگاشته شده است؛ ولی تاکنون هیچ‌یک از این آثار، به‌صورت اختصاصی به بررسی گونه‌شناسی‌ها و انواع تفسیر تربیتی به‌طور همه‌جانبه نپرداخته است. این پژوهش با هدف بررسی انواع مختلف تفسیر تربیتی و ارائه طبقه‌بندی مفهومی شمول‌گرایانه و جامع به‌منظور معرفی تفسیر تربیتی به‌عنوان یک رشته علمی انجام شد. تحقق این هدف، طی دو مرحله اصلی، پیگیری شد: در مرحله نخست، دیدگاه‌های موجود درباره انواع تفسیر تربیتی احصاء، شرح، نقد و بازنگری شدند؛ در مرحله دوم، پس از ارائه طبقه‌بندی‌های جدید، از طریق باهم‌نگری طبقه‌بندی‌های جدید و بازنگری طبقه‌بندی‌های موجود به ارائه گونه‌شناسی جامع و شمول‌گرایانه از تفسیر تربیتی براساس معیارهای متعدد اقدام شد. سرانجام، براساس سه شاخصه اساسی هر رشته علمی −غایت، موضوعات و مسائل، و روش− تفسیر تربیتی به‌مثابه یک رشته علمی مطرح می‌شود که براساس سه شاخص یادشده، گونه‌شناسی شمول‌گرایانه و جامع جدید و متمایز دیگری از تفسیر تربیتی ارائه شد. این پژوهش می‌تواند با نمایاندن افق‌ها و اضلاع و برداشت‌های جدید از تفسیر تربیتی، سمت و سوی جدیدی در حوزه‌های پژوهشی و آموزشی ایجاد کند.

هدف از برنامه «فلسفه برای کودکان»، پرورش تفکر در کودکان است. یکی از ابزارهای اصلی این برنامه داستان است که در اجتماع‌پژوهشی اجرا می‌شود. در دهه‌های اخیر این برنامه برای پرورش قدرت تفکر کودکان در ایرانرواج یافته است. اما داستان‌های این برنامه بومی نبوده و در شرایط فرهنگی جامعه طراحی برنامه تولید شده‌اند. این درحالی است که ادبیات فارسی مشحون از داستان‌های فکری و فلسفی متناسب با فرهنگ ایران است. هدف این مقاله بررسی تأثیر داستان‌های کلیله و دمنه بر پرورش مهارت‌های استدلال، پرسشگری و تفکر انتقادی (گشودگی انتقادی و شکاکیت تأملی) است. پژوهش از نوع کاربردی بوده و به روش شبه‌تجربی با استفاده از طرح پیش‌آزمون−پس‌آزمون و با دو گروه آزمایش و کنترل انجام شده است. جامعه آماری شامل تمامی دانش‌آموزان دختر پایه ششم ابتدایی شهرستان اردستان و نمونه پژوهش یک کلاس 32 نفره بود که به روش هدفمند و تصادفی انتخاب شدند. ابزار پژوهش شامل مقیاس سنجش پرسشگری رابرت فیشر، مقیاس گرایش به تفکر انتقادی (گشودگی انتقادی و شکاکیت تأملی) ساسو، آزمون مهارت استدلال نیوجرسی بوده است. اعتبار مقیاس‌ سنجش پرسشگری به روش اعتبار ارزشیاب به تأیید متخصصان رسید و ساسو اعتبار و روایی مقیاس گرایش به تفکر انتقادی را مناسب گزارش کرده است. پایایی مهارت استدلال نیوجرسی از طریق آلفای کرونباخ بین 84/0 تا 94/0 گزارش شده است. تجزیه و تحلیل داده‌ها در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی انجام شد. نتایج نشان داد بین نمره‌های گشودگی انتقادی، پرسشگری، مهارت استدلال تفاوت معنادار وجود دارد. همچنین، بین نمره‌های شکاکیت تأملی گروه‌ها تفاوت معنادار است؛ این به آن معناست که برنامه فلسفه برای کودکان در افزایش شکاکیت تأملی تأثیر داشته است.

این مقاله امکان تربیت اخلاقی کودکان در دوره نخست کودکی را −هفت سال اول زندگی که براساس احادیث مراحل تربیت، دوره سیادت نامیده می‌شود− بررسی می‌کند. برای این منظور با روش توصیفی−تحلیلی نظر اندیشمندان درباره تربیت اخلاقی کودکان بررسی و تحلیل گردید و با کاربرد روش تحلیلی−استنتاجی تعریف و امکان آن تبیین شد. یافته‌ها نشان می‌دهد که بیشتر اندیشمندان، تربیت اخلاقی را برای دوره سیادت می‌پذیرند و دلایلی مانند فعال بودن ذهن شهودی، تأثیر محیط، مناسبات اجتماعی و الگوهای اخلاقی، امکان تحقق مراتبی از شناخت، انتخاب و عمل را برای کودکان در این دوره، به‌عنوان مهم‌ترین شواهد امکان تربیت اخلاقی کودکان مطرح می‌کنند.

هدف این مقاله، استنباط مهارت‌های عقل‌ورزی در قرآن کریم و ارائۀ پیشنهادهایی برای اصلاح یا تکمیل برنامۀ رایج «فلسفه برای کودکان» است. روش پژوهش، معناشناسی واژۀ عقل با استفاده از روابط همنشینی و جانشینی و استخراج مهارت‌های عقل‌ورزی براساس آن است. دستاورد این پژوهش، به‌دست دادن اصول و شیوه‌هایی برای پرورش مهارت‌های عقل‌ورزی است که ذیل سه عنوان کلی «هوشیاری نسبت به علامت‌ها و فهم دلالت آنها»، «علم و شناخت» و «هدایت» ارائه شد. براساس این نتایج، پیشنهادهایی برای اصلاح یا تکمیل برنامۀ «فلسفه برای کودکان» مطرح شد؛ مانند علامت‌شناسی فعال، توجه به ارزشمندی علوم نافع، اهمیت یقین در علوم سرنوشت‌ساز، آشنایی با مراتب شناخت و عوامل رشد یا نقصان آنها، شناخت قلب معنوی، شناخت عقل و جهل و جنودشان و اتصاف به صفات ریشه‌ای، دقت بسیار در موازین سخن، رعایت آداب کلاس و درس، تشویق دانش‌آموزان به احسان و ایثار و... . همچنین، پیشنهاد شد پژوهش‌های مشابهی برای همه واژه‌های مربوط به عقل در قرآن انجام شود تا نقشۀ راه جامع درباره عقل‌ورزی از دیدگاه اسلام به‌دست آید.

هدف اصلی این مقاله، بررسی تطبیقی دیدگاه شهید مطهری با دیدگاه لیپمن درباره اهداف تعلیم و تربیت با نظر به نظریه تعلیم و تربیت اسلامی و نظریه تعلیم و تربیت تأملی و برنامه «فلسفه برای کودکان» است. با توجه به این هدف، با مطالعه کتابخانه‌ای، نخست، دیدگاه‌های هر دو اندیشمند درباره موضوع پژوهش استخراج شد و سپس میان دیدگاه‌های آنها براساس روش توصیفی استنتاجی، مطالعه تطبیقی انجام شد. مطهری و لیپمن بر تأمل، تفکر، اندیشه‌ورزی و تربیت عقلانی، به‌عنوان اهداف تعلیم و تربیت تأکید دارند؛ ولی این اهداف را غایی نمی‌شمرند؛ بلکه اهداف واسطی برای رسیدن به هدفی عالی‌تر در نظر می‌گیرند. مطهری بر آن است که هدف غایی تعلیم و تربیت، رسیدن به درجه بندگی خداوند و کسب مدارج معنوی است که در ذیل نظام ارزشی اسلام مطرح می‌شود؛ درحالی‌که هدف غایی «فلسفه برای کودکان»، آموزش کودکان و نوجوانان به‌منظور دستیابی به زندگی بهتر، با کیفیت‌تر، با تمدن، و شهروند دموکرات‌شدن است. نتایج نشان می‌دهد با وجود برخی اشتراکات تعلیم و تربیتی میان مطهری و لیپمن، ازآنجاکه این دو از نظام‌های ارزشی و انسان‌شناختیِ متفاوت متأثر هستند، دیدگاه‌های آنها درباره هدف غایی تعلیم و تربیت با یکدیگر تفاوت دارد.

یکی از پیش‌زمینه‌های لازم برای کاربردی کردن فلسفه برای کودکان (فبک) در ایران، جستجوی مبانی نظری متناسب با فرهنگ اسلامی است؛ ازاین‌رو در این مقاله، با مبنا قرار دادن آموزه‌های امام علی علیه السلام، مؤلفه‌های فبک شناسایی شدند. بدین‌منظور از روش پدیدارشناسی توصیفی استفاده شد و در تحلیل داده‌ها الگوی هفت‌مرحله‌ای کلایزی به‌کار رفت. یافته‌ها نشان داد براساس آموزه‌های امام علی علیه السلام مؤلفه‌های فبک در سه محور مهارتی، نگرشی و شناختی قرار می‌گیرند. هر محور شامل چند مؤلفه بود و برخی از مؤلفه‌ها زیرمؤلفه‌هایی داشتند. مؤلفه‌های محور مهارتی عبارت بودند از: گفتگو، قضاوت، پرسش، گوش دادن و تحقیق. در محور نگرشی مؤلفه‌های گشودگی ذهنی، پرهیز از شتاب‌زدگی، همه‌جانبه‌نگری، فهم‌گرایی و حیرت بررسی شد و محور شناختی، مؤلفه‌های شناخت امور غیرمادی، حقیقت‌یابی، تفکر، عقلانیت، ردّ شک‌گرایی و عینی‌سازی را دربرگرفت. این نتایج نشان از امکان ابتنای برنامۀ فبک بر فرهنگ اسلامی بود.