جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحلیل علمی دیدگاه­های خاورپژوهان درباره پیامبر ضرورتی انکارناپذیر است؛ چراکه مواجهه غربیان با اسلام از طریق دانشمندان آن‌ها صورت می پذیرد و به هنر، سیاست و سایر ابعاد انعکاس می یابد.سحر النبی از موضوعاتی است که نتیجه پذیرش آن می تواند اصل نبوت ایشان را موردحمله قرار دهد. از این‌رو پژوهش حاضر در صدد است باروش اسنادی و ابزار کتابخانه و مطالعه متون به پاسخ پرسش اصلی نائل شود.گابریل مندل خان از اساتید پیشکسوتی است که در عمر طولانی خود مطالعات اسلام شناسانه داشته است. اهم دیدگاه­های او در این باره عبارتند از: تأیید سحر شدن یا بیماری جسمی پیامبر در اثر سحر، طلسم نامیدن­ سوره­های­ خاصی از قرآن، دوگانگی در معرفی مکی یا مدنی بودن معوذتین. توجه نکردن به منابع شیعی در این باره، بی­توجهی به لوازم و تالی فاسد­های سحر شدن پیامبر­، دخالت ندادن دلالت­ها و زمینه­های دیگر نزول آیه و استفاده نکردن از کلام معصومان موجب شده تا مندل­خان دیدگاه سحر شدن پیامبر را تأیید کند. پیامبر برگزیده­ خداوند و دارای توانایی لازم جهت احراز این مسئولیت بود­. با وجود تأکید قرآن بر این امر­، در برخی تفاسیر، روایاتی نقل شده که پیامبر­ توسط فردی یهودی سحر شده است­. رویکرد مفسران در این­باره متفاوت است؛ برخی سحر شدن وی را قبول کرده و برخی معنای آیه را به امور دیگری غیر از سحر نسبت داده­اند. هرچند آن جناب را در امور تبلیغی و شریعت مصون از سحر می­دانند. اگر سوره فلق مدنی باشد با شأن نزول سحر شدن پیامبر­ توسط یهود مدینه سازگار است در حالی­که برخی آن را مکی دانسته­اند. سوره­های فلق و ناس با نام معوذتین مشهور شده­اند و به آن­ها نام طلسم اطلاق نشده است­. نتیجه آن که آرای مندل­خان نشان می­دهد وی سحر‌النبی را تنها دیدگاه در این زمینه دانسته است، در حالی­که اسباب‌النزول و تفاسیر آیات سوره فلق،این امر را تردید­پذیر می­نمایاند؛ گرچه سحرکردن اتفاق افتاده باشد.

مراقبت از دین، وظیفه هر مسلمانی است و در این راستا پژوهشگران دینی در خط مقدم هستند، یکی از مواردی که اسلام همواره از آن جهت احساس خطر کرده است، تولیدات دین پژوهی خاورشناسان است؛ مقاله محمد[a] در دائره المعارف قرآن لیدن منتشر شده است و بخش کوچکی از آن به نام‌ها و القاب حضرت پرداخته است؛این پژوهش در نظر دارد با بررسی بخش کوچکی از مقاله محمدa که توسط یوری روبین نوشته شده است به اشکالات و ابهامات آن پاسخ گوید. در این پژوهش مقاله روبین راجع به نام‌ها و القاب حضرت محمدa در دو بخش بررسی می‌شود، روش کار بدین شکل است که تبیین‌های نویسنده مقاله پس از بررسی بیانات مفسران و مورخان مسلمان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد؛ در نهایت معلوم خواهد شد آقای روبین[1] در تبیین مطالب روش صحیح پژوهشی را در پی نگرفته و به همین جهت، نوشتارش دارای اشکالاتی است. از جمله اشکالاتی که در مقاله روبین به نظر می‌رسد، می‌توان به توجه اندک به منابع شیعه، استفاده از واژه احتمال در جایی که اکثر مفسران دچار تردید نشده‌اند و هم‌چنین اظهار نظر بر اساس اقوال شاذ و مردود، اشاره نمود.

برای قرآن کریم منابع و مصادر متعددی از جمله اشعار جاهلی توسط برخی قرآن پژوهان غربی مطرح گردیده است. در این میان بیشترین مورد مناقشه، اشعار دو تن از شعرای منتسب به عصر جاهلیت یعنی «امرؤ القیس» و «امیة بن ابی الصلت» از جهت تأثیر بر اندیشه‌های پیامبرa و شکل‌گیری متن قرآن کریم است. اما بررسی‌های سندی و متنی این اشعار نشان می‌دهد که از جهت انتساب اشعار ادعایی به صاحبان آن و ضعف در ساختار و عدم تناسب با اوضاع اجتماعی و فرهنگی اعراب پیش از اسلام، چنین ادعایی بی اساس است.

قرآن کریم، کتاب مسلمانان و معجزه پیامبر اکرم، محمد مصطفیa است و از دیرباز توجه عالمان و پژوهشگران مسلمان و غیرمسلمان را جلب کرده است. دایرة المعارف قرآن لیدن یکی از پژوهش­هایی است که مستشرقان درباره این کتاب آسمانی انجام داده‌اند. پی بردن به رویکرد مستشرقان درباره اسلام و قرآن، زمینه پژوهش­ها و تحقیقات جدید مسلمانان را فراهم می­آورد، ضمن آنکه به شبهات مطرح هم پاسخ خواهد داد. مدخل هجرت از این دایرة ­المعارف را محمد الفاروق نگاشته است و در آن، مفهوم هجرت را در آیات الهی بررسی نموده است. نوشتار حاضر، این مدخل را با استفاده از منابع کتابخانه­ای و با روش تحلیلی- توصیفی ترجمه و تحلیل کرده است. نکات مثبت این مدخل آن که رویکرد نویسنده در این مدخل منصفانه است؛ بیان گویا و روان، صحت در ارجاع آیات، بررسی دقیق لغوی و ارجاع به سایر مدخل­ها از محاسن این مدخل به شمار می­آید؛ اما در عین حال این مدخل خالی از نقص نیست؛ از جمله موارد ضعف آن عبارت­ است از: اشکال در ارجاع دهی به منابع، بیان اجمالی مطالب، عدم بیان اقوال مختلف، عدم بیان صحیح و دقیق مطالب، استناد به نظرات شاذ و عدم رجوع به منابع متعدد که سبب می‌شود برخی از مطالب از اتقان کافی برخوردار نباشد.

نَسخ یکی از مسائل مهم و بحث برانگیز قرآنی است. نسخ در نظر متقدمان بیشتر در همان معنای لغوی «ازاله» به کار رفته لذا به مخصص و مقید و هر آنچه استثناء و تبصره‌ای بر کلیات و عمومات بوده ناسخ می‌گفتند. این در حالی است که متأخّران، مفهوم نسخ را محدودتر دانسته و تمایز روشنی بین نسخ، عام، خاص، مطلق، مقید و استثناء قائل بودند. از آنجایی که اصطلاح نسخ یک تعریف ثابت در بین علما نداشته است، شاهد اختلاف نظر فراوانی در تعداد آیات ناسخ و منسوخ هستیم به گونه‌ای که متقدمین شمارگان زیادی را به عنوان آیات ناسخ و منسوخ گزارش کرده‌اند، اما در عصر حاضر با توجه به دقت در معنا اصطلاحی نسخ، تنها در صورتی که بین دو آیه اختلاف عمیقی باشد به گونه‌ای که جمع حکم دو آیه با هم ممکن نباشد، حکم به نسخ می‌شود به خاطر همین، آمار بسیار کمتری ارائه ‌شده است و حتی شاهد انکار وجود آیه منسوخ در قرآن هستیم. اما مستشرقان بدون تفکیک در تعریف نسخ دیدگاه حداکثری در شمارگان آیات ناسخ و منسوخ دارند. از آنجایی که نسخ را نتیجه تعارضات در قرآن می‌دانند و وجود تعارض در قرآن یک عیب بر آن محسوب می‌شود، علاقه‌مندند که تعداد آیات ناسخ و منسوخ را بسیار زیاد نشان بدهند. مدخل نسخ دایرة المعارف یکی از جاهایی که لازم است مورد بررسی و نقد قرار گیرد در این پژوهش کلیه مواردی را که در مدخل نسخ دائرة المعارف اسلامی لایدن به عنوان مورد نسخ ادعا شده است بررسی کردیم و نتیجه گرفتیم که در هیچ کدام از موارد ذکر شده نسخ مصطلح صورت نگرفته است. و در قرآن آیه منسوخی به معنای مصطلح آن وجود ندارد و کلیه موارد ادعایی یا مصداق تقیید مطلق و یا تخصیص عام و یا نسخ تمهیدی و مشروط است.

نوشتار حاضر تلاشی است جهت بررسی دیدگاه مستشرقان راجع به جبر و اختیار در قرآن کریم، و این امر به اندازه دفاع از اسلام ضرورت و اهمیت دارد، زیرا مستشرقان در عرصه‌های مختلف موجب تخریب چهره اسلام شده‌اند، موضوع جبر و اختیار در اسلام از جمله عرصه‌هایی است که مستشرقان در تحلیل آن دچار اشتباه شده‌اند و در نتیجه دیدگاه‌های گوناگونی ارائه داده موجب تخریب چهره اسلام شدند. با توجه به تحقیقی که در این زمینه داشتیم، مستشرقان را با دو دیدگاه متفاوت یافتیم، برخی اسلام را دین اختیارگرایانه تلقی نمودند از قبیل: وکنت هنری و پرفسورکدارناث، و تعداد کثیری از مستشرقان مانند: توشیهیکو ایزوتسو، ولفسن، ریبیکا باینام، کلین دی امسیت، ویل دورانت، واشنگتن اورنگ وبرخی دیگر با استفاده از برخی آیات، اسلام را دین کاملاً جبرگرایانه تلقی نموده‌اند. می‌توان عدم تتبع و علم کافی راجع به قرآن، انگیزه تضعیف قرآن، انحصار به کتب اشاعره، و غیره را منشاء این دیدگاه شمرد، اما با تتبع و تدبر در آیات قرآن کریم، خواننده در می‌یابد که قرآن انسان را در انجام افعال مختار معرفی نموده و دست انسان را در این زمینه باز گذاشته است و اراده خداوند و اراده انسان در طول هم هستند وهیچ تنافی بین اراده انسان وخدا وجود نداشته و کاملاً قابل جمع هستند، (البته مراد از آزادی در اینجا آزادی مطلق نیست) و دیدگاه مستشرقان در این مورد کاملاً باطل بوده است، و می‌توان گفت که انتساب جبرگرایی به اسلام از سوی مستشرقان نتیجه عدم تتبع لازم و کافی در آیات بوده است چون ارائه نظر در رابطه با هرموضوعی مستلزم بررسی همه جوانب آن موضوع می‌باشد که آنها فاقد آن بوده‌اند.

این نوشتار ابتدا نرم افزار (Software) «قرآن و مستشرقان ـQuran&Orientalism » را به صورت خیلی مختصر به جامعه‌ای علمی، به ویژه رشته قرآن و مستشرقان معرفی می‌نماید، سپس امتیازات و کاستی‌های این نرم افزار را به کارشناسان مؤسسه تولید کننده، گزارش می‌نماید تا ان ‌شاء الله در نسخه‌های بعدی بایسته‌ها تقویت و نواقص بر طرف شود. مهم‌ترین کاستی این نرم افزار بر خلاف ادعای مؤسسه‌ تهیه کننده که از آن به عنوان جامع‌ترین نرم افزار در مورد «استشراق و قرآن» نام برده‌اند، یکی عدم جامعیت آن و دیگری قایل نشدن جایگاه برای قرآن است.

در دایرة المعارف جودائیکا[1]، باثجا بایِر[2]، سرگذشت حضرت یوسف را بر اساس کتاب مقدّس یهود بیان می­کند. توضیح می­دهد که چرا و چگونه برادران سعی در حذف یوسف داشتند؛ فروختن یوسف به صدر اعظم فرعون ـ پوتیفار ـ را شرح می­دهد؛ توضیح می‌دهد که چگونه داشتن علم تعبیر رؤیا، درایت و پاک‌دامنی سبب می­شود که او از زندان آزاد شود و به مقام و جایگاهی عالی در مصر دست پیدا کند و جایگاه یوسف را بعد از آزاد شدن از زندان بر می­شمرد. این مقاله هم‌چنین ویژگی­های اخلاقی مثبت و منفی یوسف را بیان می­کند و شرح می­دهد که چگونه خاخام­ها از نکات مثبت زندگی او برای مواعظ اخلاقی استفاده می­کنند. در پایان، سرگذشت یوسف را بر اساس قرآن، بازگو می­کند. سرگذشت حضرت یوسف در کتاب مقدّس یهود بر مبنای آیات قرآنی، نقد و موارد اختلافی آن با قرآن بیان شده است. با توجّه به اینکه کتاب مقدّس یهود و قرآن از یک منبع أخذ شده­اند لذا کلیّات داستان در هر دو کتاب مشترک است ولی در بیان بعضی جزئیات، اختلافاتی وجود دارد. روش تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی است.

گابریل ساوما در سال 2006م کتاب (قرآن، تفسیر اشتباه، ترجمۀ اشتباه و خوانش اشتباه، زبان آرامی قرآن) را نوشت. وی در این کتاب ادعا می­کند که زبان قرآن، آرامی ـ سریانی است و در صدد اثبات اقتباس قرآن از منابع یهودی ـ مسیحی است. او با بررسی سوره‌های قرآن، واژگان فراوانی را به عنوان شاهد ذکر نموده و به تحلیل آنها پرداخته است. دو واژه «قوّامون» و «فضّل» در آیه شریفه: Pالرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى‏ النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى‏ بَعْضٍ ...O (نساء/ 34) از جمله واژگانی است که وی معتقد است از اصل آرامی ـ سریانی بوده و باید بر این اساس ترجمه و تفسیر شود. او شواهدی از عهدین، زبان عبری و سریانی ذکر می­کند که این واژگان عربی نبوده و به ادعای وی، از فرهنگ حاکم بر منطقه أخذ شده است. در این پژوهش ضمن ارایه دیدگاه گابریل ساوما درباره این آیه به بررسی و نقد آن از جنبه زبان­شناسی تاریخی ـ تطبیقی در سه زبان عبری، عربی و سریانی و عهدین می­پردازیم. وجود این واژگان قرآنی در اشعار جاهلی و ساخت­های گوناگون این دو ریشه در زبان عربی نشان می­دهد که این دو واژه در زبان عربی سیر تطور و تکامل ساختاری و معنایی خود را داشته و نمی­توان بر اساس زبانی دیگر آنها را ترجمه و تفسیر نمود و شباهت­های ساختاری و معنایی واژگان در این سه زبان به این دلیل است که این زبان­ها اصل واحد سامی دارند. عبارت «قوّامون علی النساء» و «فضّل» نیز که توسط ساوما به صورت ذوقی و احساسی به ترتیب ترجمه به «به پا خاستن برای زنان و دفاع از ایشان» و «از دو جنس متفاوت بودن» شده، بر این اساس، ترجمه­ای اشتباه بوده و آنچه محققان مسلمان در ترجمه و تفسیر آن آورده­اند، صحیح می­باشد.

این پژوهش ترجمه و نقد مقاله «نکاح و طلاق» نوشته هارالد موتسکی است که در جلد سوم دائرۀالمعارف قرآن لایدن، صفحات 276-281 به چاپ رسیده است. هارالد موتسکی، از خاورشناسان قرآن­پژوهی است که به نظر می­رسد در پژوهش­های خود، حسن نیت داشته و بدون غرض­ورزی به تحقیق می­پردازد، اما گاهی به دلیل عدم شناخت کافی از دیدگاه­ها و مبانی اسلامی، آراء او با تعالیم اسلام در تضاد است. بعضی از این موارد در مقاله نکاح و طلاق نیز دیده می­شود. در این نوشتار سعی شده مواردی که با مبانی اسلام یا خصوص شیعه در تضاد است، استخراج و تبیین شود. مهم­ترین نقدهایی که بر مقاله وارد است: واژه شناسی نکاح و افعال مربوط به این باب، رابطه­ی­ زن و مرد در بهشت، زنانی که نکاح با آنان حلال می­باشد، حکم نکاح با یتیمان، حکم نکاح با شخص زناکار، حکم زنای یکی از زوجین، نکاح با کنیزان، حکم عقد موقت، انواع طلاق، میزان و احکام مربوط به عده طلاق و علت نبود حق طلاق برای زن.