جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سرزمین مغرب اسلامی از آغاز گسترش اسلام تا قرن چهارم هجری، پذیرای دولت­های اسلامی از جمله ادریسیان (372-172ﻫ.ق) بوده است. بنا به اقتضای همجواری سرزمینی، همسودی و همچنین حفظ منافع از جمله در عرصه اقتصادی، گاه میان دولت­های مغرب‌نشین و دولت امویان اندلس (422-138ﻫ.ق) نیز پیوندی سیاسی به وجود آمده است که به دلیل جدا بودن اندلس از مغرب، آنان را در حاشیه مناسبات با مغرب قرار داده است و زمینه دخالت دوجانبه امویان و دولت­های مغرب‌نشین همچون ادریسیان را در امور سرزمین­های همدیگر فراهم کرده است. تقارن میان دولت­های مذکور، به نزدیکی در روابط میان آنها انجامیده است. این روابط و تأثیر و تأثر آنها بر یکدیگر و به­ویژه در رفتار سیاسی ادریسیان با امویان اندلس، شکل‌دهنده سؤالاتی شده است که عبارت‌اند از اینکه: علل مؤثر بر رفتار سیاسی دولت شیعی ادریسیان با دولت امویان اندلس چه بود؟ و چه نتایجی برای این دولت داشته است؟ پاسخ دادن به این پرسش­ها، برای رسیدن به تبیین رفتار سیاسی شکل گرفته است و دولت ادریسیان غالباً برای رسیدن به قدرت، حفظ آن، تثبیت مشروعیت خود و به طور کلی، چگونگی کسب و حفظ قدرت، نوعی از رفتار سیاسی را که غالباً مسالمت‌آمیز بود، در پیش گرفت. بر این اساس، پژوهش حاضر در صدد است تا با روش تاریخی متکی بر توصیف و تحلیلی، رفتار سیاسی دولت­ ادریسیان را با دولت امویان اندلس بر مبنای ساختار قدرت در مکتب کثرت­گرایان، مورد بررسی قرار دهد.

مطالعات تاریخی، همچون دیگر علوم دارای روشی است که در دو سطح توصیف و تبیین قابل ارزیابی است. سطح توصیف، تصویر روایت محور گذشته است که بر مبنای الگویی تجربه‌شده توسط متخصصان تاریخ در گذر زمان پیش می‌رود (سطح کشف ـ واقعیت)؛ اما تبیین، پرداختن به علل و عوامل شکل گیری رویدادهای گذشته است (سطح اکتشاف ـ حقیقت) که علی القاعده از طریق غیر روایی باید مورد توجه قرار گیرد. اینکه چنین تبیینی در مطالعات تاریخی چه جایگاهی دارد، مسئله کانونی مقاله است که به رغم پژوهش‌های صورت‌گرفته، همچنان نیازمند کاوش و مداقه است. پرسش اصلی این نوشتار که با هدف ارائه راهکاری برای درک بهتر گذشته شکل گرفته،‌ چیستی تبیین تاریخی و چگونگی کاربست آن در مطالعات تاریخی است که با این فرضیه دنبال می‌شود که توصیف و گزارشگری،‌ با فرض وجود تبیین مبتنی بر دیدگاه قانون فراگیر، حقایق گذشته را بر نموده و رازورمزهای آنها را آشکار می‌سازد. برای اثبات مدعا به روش عقلی با بهره‌گیری از فلسفه علم قدم بر می‌دارد.

با افزایش کرسی‌های شیعه‌شناسی در محافل علمی و دانشگاهی‌، اهمیت مطالعه پیرامون این آیین، دوچندان شده است؛ به‌ویژه طی دهه‌های اخیر و پس از انقلاب اسلامی در ایران و هویدا گشتن ظرفیت‌های بالقوه موجود در تشیع‌، پژوهش‌های بی‌شماری به این موضوع اختصاص یافته است‌. در این پرتو، پژوهش حاضر در نظر دارد با رویکرد توصیفی (روش) و از رهگذر گفتمان‌های موجود در باره وضعیت شیعیان و مسائل سیاسی ـ اجتماعی آنها، به مطالعه یک جمعیت بالقوه فعال شیعی در کشور تاریخی مراکش (مغرب عربی) بپردازد و به این پرسش اساسی پاسخ گوید که سیر تطور تاریخی تشیع در این کشور تاریخی، چگونه بوده است؟ پس از بررسی سابقه تشیع و چگونگی تأسیس دولت شیعی ادریسیان در این کشور در سال 172ق‌، به وضعیت شیعیان در مغرب معاصر پرداخته شده و به گونه‌ای ملموس و با ذکر نمادهای امروزی و عرضه فعالیت‌های اجتماعی، اثبات گردید که آموزه‌های شیعی، بخش عمده‌ای از فرهنگ شفاهی مردم این کشور را تشکیل می‌دهد. پس از آن، عوامل ترویج تشیع در این کشور در قالب 5 محور، یعنی: دولت ادریسیان، انقلاب اسلامی ایران‌، شبکه‌های نوین ارتباطی‌، مستبصران مغربی و فعالیت مؤسسات فرهنگی، مورد بررسی قرار گرفته و در انتها، آینده شیعیان در پرتو فعالیت‌های آنان و تحولات منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا مورد تجزیه و تحلیل واقع شده است.