جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تمدن‌سازی دینی مبتنی بر معرفت دینی و انسان مؤمنِ کنشگرِ تمدن‌ساز است. هدف: بررسی و تبیین شاخصه‌های تمدن‌ساز در اصول اعتقادی، از منظر آیت‌الله خامنه‌ای بوده است. روش: روش تحقیق، توصیفی و تحلیلی بوده که با استفاده از بیانات آیت‌الله خامنه‌ای، به روش اسنادی و کتابخانه‌ای گردآوری شده است.یافته‌ها: نقد رویکرد انتزاعی به توحید و صفات الهی و توجه به امتداد اجتماعی و سیاسی توحید، جهان‌شناسی توحیدی و خلیفه‌اللهی انسان در تمدن‌سازی، ارتباط میان آبادانی دنیا و آخرت، ارتباط میان رسالت انبیا و روش تربیتی آنها با تمدن‌سازی، نگرش سیاسی و اجتماعی به جایگاه امامت و ارتباط میان انتظار و تمدن‌سازی، از شاخصه‌های این نگرش است. نتیجه‌گیری: منظومۀ اصول اعتقاد دینی آیت‌الله خامنه‌ای، معطوف به عینیت و نقش‌آفرینی در تمدن‌سازی است و تمدن‌سازی، کنشی برآمده از اعتقادات و از تکالیف انسان مؤمن است. پیشنهاد شده دروس معارف، مطابق با این نگرش، طراحی و آموزش داده شود.

هدف: پژوهش حاضر درصدد پاسخگویی به این سؤال بود که اساساً سیاست چه تأثیری بر روند توسعۀ سیاسی و به دنبال آن، تحقق جامعۀ مدنی منتج از آن در ایران داشته است. روش: در این تحقیق از روش کیفی برای سنجش فرضیۀ‌ پژوهش استفاده شد تا مفاهیم سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در بافت طبیعی خود بررسی شوند. ماهیت تحلیلهای پژوهشگر در این رویکرد، بیشتر مبتنی بر سعی در توصیف و تحلیل موضوع بوده است. یافته‌ها: وابستگی دولت به نظام ایل‌تباری، رویکرد مبتنی بر تابعیت(قیّم‌مآبانه) به آحاد جامعه، هم‌پذیری، عدم تکثّرگرایی و روشنفکری معیوب ناشی از روشنفکران ناکارامد، از جمله علل عمده و مؤثر در عقیم ماندن فرایندهای توسعۀ سیاسی و به تبع آن، عدم تحقق جامعۀ مدنی در ایران بوده است که یا بر دولت تحمیل شده یا به عنوان سیاست متخذه از سوی آن در کشور اعمال شده و عرصۀ فعالیت و تلاش دولت را به منظور تحقق توسعۀ سیاسی در کشور محدود کرده است. نتیجه‌گیری: با در نظر گرفتن یافته‌های تحقیق و این فرض که نقش دولت و سیاستهای دولتی، امری لازم در روند توسعۀ سیاسی ایران بوده، به این نتیجه می‌رسیم که دستیابی به جامعۀ مدنی نیازمند بسترسازی‌هایی است که دولت باید برای تحقق توسعۀ سیاسی و نمایان شدن حاصل آن، که همان جامعۀ مدنی است، فراهم کند.

هدف: مسئلۀ اصلی این تحقیق، استخراج و بررسی و نقد آرا و شبهات حدیثی منتقدان حدیث شیعه در ایران معاصر است. روش: روش تحقیق، اسنادی- تحلیلی است. با مراجعه به آثار و کتب موجود منتقدان حدیث شیعه، آرای حدیثی این جریان به دست آمد و با رجوع به منابع اصیل و احادیث کتب معتبر بررسی و نقد شد. یافته‌ها: منتقدان حدیث شیعه، جریانی‌اند که با شعار بازگشت به قرآن، مبارزه با خرافات و کم‌رنگ کردن نقش سنّت و روایات در هندسۀ مسائل دینی در ایران شکل گرفتند. این گروه از سویی بر اساس مبانی فکری خاص خود، بسیاری از عقاید و اعمال رایج شیعیان را شرک دانسته و از جهتی دیگر، نظر متفاوتی با سایر علمای شیعه در مورد مؤلفّان کتب روایی داشتند. همچنین با استفادۀ خاص خود از معیارهای مشهور نقد محتوایی حدیث، جوامع روایی شیعه را نقد کرده‌اند. نتیجه‌گیری: با مراجعه به کتب معتبر رجالی، مشخص شد که دیدگاه منتقدان حدیث شیعه دربارۀ مؤلفان کتب حدیثی شیعه، بی‌اساس و فاقد پشتوانۀ علمی است. در نقد روایات کتب حدیث شیعه نیز این گروه، از طرفی قواعد فقه‌الحدیثی برای فهم صحیح محتوای روایات به کار نگرفته‌اند و از سویی، در انتساب حدیثی به ضعف، معیار تشخیص حدیث صحیح و ضعیف را بین متقدّمان و متأخران در نظر نگرفته‌ا‌ند.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به عنوان عالی‌ترین سند حقوقی کشور، اساس تهیه، تنظیم و نگارش قوانین دیگر است و اصول سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، روابط خارجی، ساختار و حدود قدرت سیاسی را تعیین کرده و ضامن حقوق شهروندی است. هدف: هدف از نگارش این مقاله، بررسی اصول بنیادی قانون اساسی در حوزۀ ملت با عنوان اصل برابری مردم در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بود. روش: روش مقاله، توصیفی تحلیلی است. یافته‌ها: قانون اساسی به عنوان ثمرۀ انقلاب اسلامی مردم ایران با رهبری امام راحل، موکداً به حقوق اساسی مردم و ملت ایران توجه ویژه کرده و با تأکید بر اصل تساوی و برابری مردم در برابر قانون، از اعطای امتیازات واهی و غیر قانونی به طبقه یا قشر خاصی از مردم نهی کرده است. نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش حکایت از آن دارد که همۀ افراد جامعه مطابق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در شمول و اجرای قانون نسبت به آنها برابر است؛ اما توجه به این نکته ضروری و بسیار حائز اهمیت است که برابری حقوق و تکالیف افراد یک اجتماع در شرایط مساوی به لحاظ عدم امکان ایجاد شرایط یکسان میسّر نخواهد بود. با این حال، ملاک بنیادین در اصل برابری در صورت یکسان بودن شرایط همۀ افراد ملت در شمول قانون، برابری همۀ مردم در برابر قانون است.

هدف: مسئلۀ این مقاله، استخراج رهنمودها و دلالتهای نظریۀ جهان اجتماعی منبعث از حکمت صدرایی در نقد و بازسازی نظریۀ گفتمان لاکلا و موفه بود. بدین منظور، به بازخوانی و بازسازی تحلیل گفتمان در افق تفکر صدرایی و مبتنی بر نظریۀ جهان‌های اجتماعی پارسانیا پرداخته شد؛ به نحوی که ویژگی‌های کاربردی آن حفظ شود. ابتدا به تبیین تحلیل گفتمان به طور عام و تشریح دیدگاههای لاکلا و موفه به طور خاص پرداخته و در ادامه ضمن تشریح نظریۀ جهان‌های اجتماعی پارسانیا، دلالتهای آن در این زمینه استخراج و بر اساس آن به بازسازی تحلیل گفتمان پرداخته شد. روش: روش تحقیق در معرفی و گردآوری نظریات، کتابخانه‌ای و اسنادی و در استخراج رهنمودهای جهان اجتماعی، دلالت‌پژوهی بود. یافته‌ها: رهنمودهایی که نظریۀ صدرایی جهان اجتماعی برای بازسازی تحلیل گفتمان در اختیار ما قرار داد و دلالتهایی نظیر توضیح چگونگی فرایند اتحاد افراد انسانی با گفتمان، معرفی و ظرفیتهای عالم خیال در تبیین تنوع گفتمانها، تبیین اختیار انسان و نقد نفی سوژگی در تحلیل گفتمان، تبیین لوازم و مناسبات بین معانی، انگارۀ فطرت و هویت مستقل فرد و تبیین نقش او در تغییر و تحول گفتمانها. نتیجه‌گیری: بر اساس این دلالتها ملاحظه شد که از یک سو، تحلیل گفتمان، تجربیات انضمامی خود را در مطالعۀ نظامهای معنایی اجتماعی در خدمت توسعۀ نظریۀ جهان‌های اجتماعی قرار داد و از سوی دیگر، نظریۀ جهان‌های اجتماعی، اشتباهات معرفتی و نقایص فلسفی نظریۀ گفتمان را بازسازی کرد.

مطالعه و بررسی ظرفیتهای فکری، فرهنگی ایرانیان که به عنوان مجوس در میان مسلمانان شناخته می‌شوند، علاوه بر فایدۀ علمی، می‌تواند نتایج فقهی و حقوقی نیز داشته باشد. هدف: هدف این پژوهش، بررسی و تبیین و اثبات باور به توحید در میان ایرانیان باستان با استفاده از منابع اسلامی، تاریخی و فقهی بود. روش: روش این پژوهش، مطالعۀ کتابخانه‌ای از طریق اسناد و مدارک مکتوب اسلامی و تحلیل آنهاست. یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد در قرآن، روایات، منابع تاریخی و فقهی مسلمانان، ایرانیان زردشتی دارای جایگاه اهل کتاب‌اند. نتیجه‌گیری: بررسی‌ها نشان می‌دهد قبل از ورود اسلام به سرزمین ایران، ایرانیان با دعوت زردشت به خداوند یکتا ایمان آورده بودند و در مکه به انجام آیین مذهبی می‌پرداختند. زردشت، دارای کتاب آسمانی بوده که بخشهایی از آن از بین رفته و به لحاظ انحراف به وجود آمده پس از او، آثار اعتقاد به ثنویت در میان ایرانیان نمودار شد.

هدف: همواره شناسایی و تحلیل واقع‌گرایانۀ عوامل دخیل در تحقق وحدت امت اسلامی، دغدغه و اهتمام مصلحان و متفکران مسلمان بوده است. هدف از این تحقیق، بازخوانی و تحلیل عالمانۀ عوامل وحدت‌آفرین با خوانش شخصیت بی‌نظیری همچون امیرالمؤمنین(ع)، بود. روش: در این نوشتار با بهرمندی از کلام و سیرۀ عملی امام علی(ع) به توصیف و تحلیل یکی از عوامل ایجاد وحدت؛ یعنی عدالت و راهکارهای آن پرداخته شد. یافته‌ها: در این تحقیق مؤلفه‌های وحدت‌زا حول محور عدالت ارزیابی شدند که عبارتند از: تشکیل حکومت عادلانه، برخورداری از قوانین عدالت‌محور، وجود حاکم عادل و ایجاد روحیۀ عدالت‌پذیری در جامعه. نتیجه‌گیری: شهد شیرین وحدت از جام زلال عدل تراوش می‌کند و انتشار آن، جوامع و ملل را به سعادت و شیرین‌کامی می‌رساند.

هدف: هدف این مقاله، تدوین راهکارهای تحول علوم انسانی از طریق مطالعۀ هدفمند روی مضامین اصلی انسان‌شناسی قرآنی بود. روش: این تحقیق از نوع کیفی است و به روش تحلیل محتوای مضمونی و همچنین تحلیل عقلانی و استنتاجی انجام شده است. یافته‌ها: در پاسخ به پرسش تحقیق؛ یعنی ویژگی‌ها و مضامین اصلی انسان در قرآن، یافته‌هایی شامل طبع دوگانه، میل به بی‌نهایت، هویت فازی، کل منسجم، شرف ذاتی، سرشت جهت‌دار، لوح مکتوب، رسالت آفرینشی، کنش ممتاز، خرد قدسی، ارادۀ نافذ، آزادی معنوی و نیاز به راهنما به دست آمد و مبتنی بر آن، دلالتهای فلسفی برآمده از آن یافته‌ها، استنتاج شد. نتیجه‌گیری: در تحول علوم انسانی، استناد و تکیه به انسان‌شناسی قرآنی و استفاده از تجارب مفید جهانی، ضروری است. با الهام از آموزه‌های قرآنی می‌توان به ویژگی‌ها و ابعاد خاص و منحصر به فردی نایل شد که جز در آموزه‌های وحیانی یافت نمی‌شود. بر این اساس، دلالتهایی برای کاربست تحول قابل ارائه است که شامل دلالتهای فلسفی و مطالعاتی است.

هدف: اسلام دین فطرت است به همۀ نیازهای جسمانی و روانی انسان توجه دارد و بر نیاز جنسی نیز تأکید دارد. نگرش اسلام به غریزۀ جنسی، منفی نیست؛ بلکه بر ارضای درست آن تأکید شده است. پژوهشها نشان داده است که سرکوبی این غریزه یا انحراف در ارضای آن، مشکلات و بیماری‌های روحی و روانی و جسمی زیادی در پی دارد. یکی از اهداف این پژوهش، معرفی بحرانهای معرفتی و تأثیر آن بر گرایش جوانان به جرایم منافی عفت برای ارائۀ راهکارهای دینی به منظور مبارزه با آن بود. روش: در این تحقیق با روش تحلیلی- توصیفی، تلاش شد به علل گرایش جوانان به جرایم جنسی از منظر آیات قرآن و احادیث پرداخته شود. یافته‌ها و نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد که بیشترین عامل گرایش جوانان به جرایم منافی عفت در دو برهۀ زمانی قبل و بعد از ازدواج، ضعف ایمان است و چنانچه شخص از ایمان کافی برخوردار باشد، سایر عوامل مانند عوامل فردی و اجتماعی، تأثیر چندانی در پیدایش این مشکل نخواهند داشت. در غیر این صورت، ضعف اخلاقی، خلأ عاطفی و ضعف فرهنگی در گرایش جوانان به جرایم منافی عفت سهیم خواهند بود.

هدف: تکنیک روش تحلیل محتوا از جمله مطالعات میان‌رشته‌ای علوم قرآن و حدیث در دورۀ اخیر است که از حوزۀ علوم اجتماعی به عرصۀ مطالعات قرآنی- حدیثی راه یافته و با هدف ارائۀ چارچوب منسجم و مدل منطقی در مطالعات با شیوۀ تحلیلی- ساختاری، متون دینی را پردازش می‌کند. این مقاله در سه بخش اصلی به معرفی، مبانی و کارکردهای روش تحلیل محتوا در مطالعات متون دینی به عنوان یکی از ظرفیتهای مطالعات میان‌رشته‌ای علوم قرآن و حدیث پرداخته است. روش: این مقاله با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی، ظرفیتها و کارکردهای روش تحلیل محتوا را در مطالعات علوم قران و حدیث بررسی کرده است. یافته‌ها و نتیجه‌گیری: مهم‌ترین یافته‌های این مطالعه از رهگذر استخراج مبانی مطالعات میان‌رشته‌ای تحلیل محتوا این است که روش تحلیل محتوا از دو مبنای خاص روش‌شناختی و معرفت‌شناختی برخوردار است. کثرت‌گرایی و ترکیب همگرایانه از مهم‌ترین مبانی روش‌شناختی روش تحلیل محتواست. همچنین پرهیز از یکسونگری در قبال پدیده‌ها و متون، از جمله مبانی معرفت‌شناختی مطالعات میان‌رشته‌ای تحلیل محتواست. کاربست این روش در متون دینی دارای کارکردهای متنوّعی از جمله تنقیح مطالب، پایایی، تقلیل‌گرایی، نگرش چند سطحی، لایه‌شناسی متون، مقایسۀ متون مشترک و از همه مهم‌تر، تخریج مدل منطقی است که از طریق این کارکردها می‌توان مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم قرآن و حدیث را توسعه و تعمیم بخشید.