جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مهدویت و ظهور یکی از مسائل مورد اتفاق بین همه مذاهب کلامی و فقهی اسلام است و تفاوت های موجود، نه اختلاف عقیده در اصل نظریه بلکه اختلافاتی فرعی در مواردی مانند شرایط تولد و یا ظهور است. عرفان نیز مانند دیگر جنبه های اسلامی در اعتقاد به این اصل نه تنها با دیگر شاخه های اسلامی مشترک است؛ بلکه تاکید بیشتری بر این اصل داشته است. زیرا ولایت که ارتباط تنگاتنگی با این موضوع دارای از ارکان عرفان اسلامی به شمار می رود و ولایت و ختم آن از موضوعات بسیار مهم و البته مناقشه انگیز در عرفان است. عرفا و محققان شیعی به اتفاق ختم ولایت خاصه را از آن امام مهدی عجله الله تعالی فرجه الشریف دانسته اند، اما دربین عرفانی سنی مذهب، در اعتقاد به این موضوع اختلاف وجود دارد. پژوهش پیش رو در پی آن است که نظر ابن عربی و ممتازترین شاگرد وی، صدرالدین قونوی را درباره ی امام مهدی عجله الله تعالی فرج الشریف بررسی کند. برای این مهم ناگزیر طرح مسائلی در باب ولایت و ختم ولایت لازم می اید. پس از توضیحات در باب اهمیت و جایگاه این این بحث در عرفان اسلامی، نگاه ابن عربی و صدرالدین به ختم ولایت و جایگاه امام مهدی عجله الله تعالی فرج الشریف از خلال مهم ترین آثارشان و شارحان و مفسران بررسی شده و پس از آن به نگاه کلی ایشان به ویژگی ها و منزلت امام مهدی عجله الله تعالی فرجه الشریف می پردازد.

اعتقاد به منجی موعود، عقیده ای دیرین و کهن در میان جوامع بشری است و کمتر دین و مکتب و یا گروهی را می توان یافت که در مورد آن اظهار نظر نکرده باشد. در اسلام نیز این باور در قالب مهدویت اسلامی مورد توجه بوده و عالمان و اندیشمندان مسلمان با گرایشات مذهبی مختلف بدان پرداخته اند. تفسیر یکی از گرایشات مهم در این زمینه به شمار می رود؛ که مورد توجه مفسران مسلمان با دیدگاه های مختلف کلامی و مذهبی قرار گرفته است. تفسیر قرآن کریم در حقیقت بیانگر بینش ها و باورها و ارزش هایی است که مفسر از مبانی مختلف عقلی و نقلی دارد که در آراء و انظار وی متجلی می شود و بر بینش ها، ارزش ها، هنجارها و رفتارهای جامعه دارای تاثیر است. براین اساس دیدگاه مفسران می تواند اساس و پایه مباحث مهم اعتقادی، اجتماعی، اخلاقی و...باشد. بررسی اقوال مفسران شیعه و اهل سنت و بیان مشترکات تفسیری آنان در ذیل آیات مرتبط به مهدویت، می تواند در تبیین اندیشه مهدویت در مذاهب اسلامی نقش داشته باشد و از این راه می توان به وجوه اشتراک مذاهب اسلامی توجه بیشتری داشت و بر اتحاد و انسجام و همبستگی اجتماعی در میان باورمندان به مهدویت اسلامی تاکید نمود. بنابراین در نوشته پیش رو به این سوال پاسخ داده شده است: در تفاسیر بیان دیدگاه مفسران مسلمان درباره مسائل مهدویت، تحلیل و بررسی موضوعات و مسائل مطرح شده در آن تفاسیر و بیان موارد مغفول و انحرافی در تفسیر هر دو مذهب شیعه و اهل سنت، از مهم ترین نوآوری های این تحقیق به شمار می رود.

مهدویت از اعتقادات جهان‌شمول بشریت است که با چشم‌پوشی از اختلافات محتوایی، کلیت آن را همه ادیان پذیرفته‌اند. بنابراین، ممکن است با طرح چند شک و شبهه، برخی را فریب داد، اما به سادگی نمی‌توان ریشه الهی آن را از جا بر کند. گلدزیهر از مستشرقان مجارستانی پرتلاش در حوزه علوم اسلامی است. او در کتاب العقیده و الشریعه فی الاسلام در زمینه‌های گوناگون از جمله شخصیت رسول خدا؟ص؟، فقه، اعتقادات، تصوف و فرق اسلامی پژوهش‌هایی انجام داده است. او در مبحث «فرق» از کتاب یاد شده ، اعتقاد مهدویت را برگرفته از دین یهود و مسیحیت می‌داند. به نظر او احادیثی هم که در این خصوص آمده است جعلی و ساختگی است و از صحت و وثاقت قابل اعتماد برخوردار نیست. وی از مستشرقانی است که تاثیر فراوانی روی افکار و اندیشه‌های «سعد محمد حسن» نویسنده کتاب المهدیه فی الاسلام منذ اقدم العصور حتی الیوم داشته است. نویسنده از اساتید دانشگاه الازهر و مدرس آموزش و پرورش مصر است. و کتاب خود را سی و دو سال پس از درگذشت گلدزیهر نوشته است، اما اقتباس فراوانی از نوشته‌های او داشته است. پژوهش پیش‌رو شامل دو قسمت می‌شود، قسمت نخست شبهات گلدزیهر درباره مهدویت است و قسمت دوم تاثیرگذاری او بر روی افکار و اندیشه‌های مولف کتاب فوق می‌باشد که همان شبهات را با شرح و بسط بیشتری آورده است.

به دلیل جایگاه بی‌بدیل شخصیت امام مهدی علیه السلام از یک سو و وجود مدعیان دروغینی که در طول تاریخ هوس برتن کردن ردای مهدویت داشته‌اند از سوی دیگر بازشناسی امام مهدی علیه السلام از میان مدعیان دروغ زن مسئله‌ای درخور توجه و مهم خواهد بود و از همین رو پیشوایان معصوم برای شناخت آن حضرت در عصر ظهور معیارهای متعددی را برشمرده‌اند در روایات ابتدا بر این نکته تا کید شده است که امرآن حضرت از سپیده صبح آشکارتراست و در وجود عزیز آن حضرت ذره‌ای ابهام وجود نخواهد داشت از این رو جایی برای نگرانی نخواهد بود در کنار تاکید یاد شده برای شناخت امام مهدی علیه السلام معیارهای متصددی ذکرشده است برخی ازاین معیارها سلبی و برخی ایجابی‌اند و ازمیان معیارهای ایجابی پاره‌ای به گونه‌ای هستند که درهمان هنگامه ظهور کارایی دارند و می‌توانند راهی برای شناخت امام باشند مانند نه‌های ظهوره علم» معجزه و تولد از پیامیرگرامی اسلام علیه السلام دیگر نیازمند گذر زمان هستند مانند نزول حضرت عیسی علیه السلام رجعت و تشکیل حکومت عدل جهانی. با وجود معیارهای یاد شده شخصیت امام مهدی علیه السلام به سهولت شناخته خواهد شد و موّمنان دراین مهم با مشکلی مواجه نخواهند گردید.

نظریه «مدیریت از فرادست» الگوی مناسبی برای رسیدن به درکی نزدیک‌تر از چگونگی رفتار حجت خدا در عصر غیبت است که پیشتر از آن سخن گفتیم. اما ابعاد مختلف این الگو نیازمند پژوهش‌های گسترده‌تری است. در این نوشته، از مبانی انسان‌شناسانه این نظریه سخن گفته و تلاش شده تا ارتباط میان این مبانی و مولفه‌های نظریه مزبور را روشن شود. روش کار در این مطالعه، ترسیم و تحلیل دقیق‌تر نظریه «مدیریت از فرادست» و کاوش در پیش‌فرض‌هایی بود که در این نظریه نهفته است و توضیحی است در خصوص کیستی، چیستی و چرایی انسان. نتیجه این تحلیل و دقیق، دست‌یابی به هفت مولفه در نظریه «مدیریت از...» بود که ریشه در هفت مبنایی داشت که توضیحی بود در باب انسان. در این مقاله، ارتباط میان آن مبانی و این مولفه‌ها به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است.

از آن‌جا که عده‌ای از فقهاء به استناد ادله‌ای از جمله توقیع شریف امام عصر (ع)، قائل به حلال بودن خمس برای شیعیان در دوران غیبت کبری شده‌اند، در این نوشتار به بررسی و ارزیابی توقیع مزبور و نیز دیدگاه احمد حسن می‌پردازیم. براساس تحقیق انجام گرفته و مراجعه به منابع معتبر روایی شیعه، توقیع شریف با توجه به سند، متن و نحوه بیان آن و نیز با توجه به روایات متواتر معارض، توانایی اثبات حلال بودن خمس برای شیعیان در عصر غیبت را ندارد، بلکه در این دوران مثل عصر حضور معصوم: پرداخت خمس بر شیعیان واجب است و وظیفه دریافت نیز بر عهده نواب عام حضرت _ فقهای جامع‌الشرایط و مراجع تقلید _ می‌باشد که باید در مصارف مشخص شده، به کارگیری شود. افرادی هم‌چون احمد حسن (که مدعی مهدویت است) قائلند در دوران عدم حضور امام و یا نائب خاص ایشان، پرداخت خمس واجب نبوده و نواب عام حق دریافت خمس را ندارند چرا که آنان نمی‌دانند موارد مصرفی که مورد رضایت امام است کدامند. که باید گفت براساس مستندات فقهی موارد مصرف خمس، مشخص است.

در تحلیل قیام امام مهدی عجله الله تعالی فرجه الشریف سه نظریه مطرح است؛ برخی اندیشمندان، قیام امام عصر عجله الله تعالی فرجه الشریف را همراه باجنگ و خونریزی فراوان می دانند؛ گروهی نیز قیام حضرت را بدون هیچ گونه خونریزی ترسیم کرده اند؛ نظریه سوم قیام صلح آمیز با حداقل خونریزی را صحیح می داند؛ این مقاله درصدد اثبات نظریه سوم است که قیام امام زمان عجله الله تعالی فرجه الشریف را، جهانی، صلح آمیز و با کمترین خونریزی می داند. این مسئله را با روش های گوناگونانی می توان بررسی کرد. در این تحقیق با روش بررسی و تحلیل روایات فتوحات امام مهدی عجله الله تعالی فرجه الشریف، مسئله اثبات خواهد شد. در این روش پس از تاسیس اصل، قرائن صلح آمیز بودن قیام مهدوی در روایات فتوحات، بررسی شده و دو نظریه مخالف، نقد می شود. از بررسی روایات فتوحات قرائن متصددی بر صاح‌آمیز بودن قیام امام مهدی عجله الله تعالی فرجه الشریف یافت شد. این قرائن عبارتند از: تصریح به صلح آمیز بودن، اقبال عمومی، ایمان آوردن اکثر مردم، همراهی شهرها و اقوام، فتح برخی شهرها بدون کشتار، تسلیم برخی دیگر از شهرها بدون گزارش کشتار، محدود بودن جنگ یا کشتار به مناطق و افراد اندک، زمان کوتاه درگیری ها و کشتار از ناحیه دشمن

با توجه به پدیده پرشتاب جهانی شدن مفهوم «شهروند جهانی» با عبور از محدودیت ها و مرزهای سرزمینی و بهره گیری از هنجارها و ارزش های مشترک انسانیف ایجاد جهان شهری اخلاقی را نشانه رفته است. این معنا با جامعه مطلوب مورد نظر اسلام شباهت بسیاری دارد. خاصه آن که قرآن مجید سرنوشت نهایی بشریت را حاکمیت اهل ایمان و تقوا می داند و وراثت مستضعفین بر زمین را بشارت می دهد. بنابراین منتظران مصلح کل را که با کلیدواژه «جامعه مهدوی» انگاره سازی شده است می توان شهروندانی دانست که تابعیت آنان نه به مرزهای جغرافیایی ، بلکه به قلمرو ایمانی آنان مربوط می شود. بر این اساس انتظار فرج را به مثابه یک شهر، و منتظران را چونان شهروندانی منظور می کنیم که وظیفه اصلی آنان تمهید مقدمات و تامین شرایط لازم برای ظهور منجی عالم بشریت است. این جستار با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با رویکرد کتابخانه ای اصلی ترین مولفه های اخلاق شهروندی را بر مبنای فرهنگ انتظار و اندیشه مهدویت واکاوی و تبیین می کند. از این پژوهش چنین بر می آید که علیرغم آن که شهروندی با مفاهیمی چون مدرنیته و سکولاریسم ملازمت دارد، لکن مولفه های اخلاق شهروندی در فرهنگ انتظار معنایی ژرف تر و گستره ای وسیع تر می یابد.