جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حیث التفاتی یکی از ویژگی‌های اصلی حالات ذهنی است‌‌ و از همین‌رو‌‌، یکی از مسائل فلسفهٔ ذهن تبیین فیزیکالیستی این ویژگی است. موضوع این مقاله بررسی دو جنبهٔ مرتبط به هم این مسئله، یعنی امکان حیث التفاتی و چگونگی تعیین محتوای ذهنی در نظریهٔ غایت‌شناختی محتواست. بر اساس این نظریه‌‌، تکامل طبیعی ارگانیسم زنده و کارکردهای غایی مبتنی بر آن‌‌، محتوا را متعیّن می‌کند و به کمک آن می‌توان تبیینی طبیعی و فیزیکی از حیث التفاتی و محتوا به‌ دست داد. در این مقاله، پس از بیان مبانی این نظریه (واقع‌گرایی دربارۀ حیث التفاتی‌‌) طبیعی‌گرایی و اصل تکامل طبیعی انواع و _ در گام نخست _ دو تقریر اصلی این نظریه‌‌، یعنی معناشناسی دال درتسکی و معناشناسی مصرف‌کننده میلیکان‌‌ را مطرح کرده و سپس به ارزیابی آن می‌پردازیم. مهم‌ترین اِشکال نظریه، این است که نمی‌تواند محتوا و معنای مفاهیم منطقی، فلسفی و نیز مفاهیم عدمی را تبیین کند و از این‌رو‌‌ _ حتی اگر بتواند در مفاهیمی که ارتباط نزدیکی با امور زیستی دارند، شرایط لازم و کافی تعیین محتوا را مشخص کند ‌‌_ در خصوص مفاهیم پیش‌گفته با مشکل مواجه است و به همین دلیلْ ناتمام به حساب می‌آید.

حدِّ وسطْ غالباً مهم‌ترین مفهوم در نگرش اخلاقی ارسطو معرفی شده، تا حدی که در بسیاری سنّت‌های تفسیری نه یکی از مفاهیم‌‌، بلکه جوهرۀ نظریه اخلاقی ارسطو انگاشته شده است. این امر موجب گردیده تا درستی و نادرستیِ نگرش اخلاقی ارسطو در گروِ اثبات یا نفیِ وجاهتِ حدِّ وسط به مثابه معیار عمل اخلاقی قلمداد شود. با بررسی مسیر حرکت تفکر ارسطویی در اخلاق نیکوماخوس، آشکار می‌شود که او حدِّ وسط را همچون امکانی در فهم و تحقّق خیر عملی معرفی می‌کند، اما در ادامهٔ مسیر به سنجشِ توانمندی آن در تحقّق غایت پژوهش عملی می‌پردازد. در طول مسیر، روشن می‌شود که حدِّ وسط در قامت قاعده‌ای کلی‌‌، تنها بیان‌گر این است که می‌بایست در هر موقعیتْ به عملی متناسب با آن دست یازید. در واقع‌، باید حدِّ وسط در هر وضعیتْ بنا بر مقتضیات متعدد و متغیّرِ هر موقعیت‌‌، توسط شخصِ عامل اخلاقی تعیین شود. نتیجهٔ این امر این است که حد وسط‌‌، شهودی جزئی است، نه معیاری کلی و به همین جهت، خودْ نیازمند قاعده‌ای کلی در تعیین جزئی آن است. در نگرش ارسطو، حدِّ وسط بر قاعده‌ای درست استوار است که درستیِ آن برخاسته از بستری است که آن را شکل داده است؛ این بستر نهایی و تکیه‌گاهِ بنیادین که قاعدهٔ درست در آن حضور دارد «فرونسیس» یا حالت دارندگیِ قاعدهٔ درست _ بر اساس دانایی عملیِ برخاسته از تجربیات عملی _ است. بنابراین، حدِّ وسطْ متکی بر قاعدهٔ درستی است که خود در فرونسیس حضور دارد و به همین جهت، حدِّ وسط ارسطویی معیار و قاعده‌ا‌ی نهایی و خود‌‌بنیاد در فهم و تعیین عملِ درست نیست‌‌، بلکه خود بر قاعدهٔ درست استوار است؛ قاعده‌ای که با دانایی عملی (فرونسیس) همچون توانیْ در شناختن و عمل‌کردن، محقّق می‌شود.

مفهوم «صورتِ زندگی» یکی از مهم‌‌ترین مفاهیم در فلسفهٔ متأخّر ویتگنشتاین به حساب می‌آید؛ اصطلاحی که یکی از پر ابهام‌‌ترین مفاهیم فلسفهٔ اوست. مقالهٔ حاضر‌‌، به تبیین نقش ویژه و مبنایی مفهوم صورتِ زندگی به عنوان سنگ بنایی برای تمامی فلسفهٔ متأخّر ویتگنشتاین می‌‌پردازد؛ نقشی که تا کنونْ توجه چندانی از جانب ویتگنشتاین‌پژوهان به خود جلب نکرده است. به نظر نگارندگان‌‌‌‌، توصیف صورتِ زندگی به عنوان شرط امکان زبان می‌‌تواند به برخی شبهات موجود در باب فلسفهٔ متأخّر ویتگنشتاین _ اعم از رفتارگرایی‌‌‌‌، در افتادن به نسبیت عام زبانی و فروکاستن تمامی امور واقع به زبان‌‌ _ پایان دهد. در این پژوهش با بررسی موضع‌‌گیری ویتگنشتاین متأخّر در برابر تبیین فلسفی به طور عام‌‌، و نظریهٔ تصویری زبان به طور خاص‌‌ و تحلیل مفصل مفهوم صورتِ زندگی در متنِ آثار متأخّر او‌‌‌‌، در اثبات نقش مبنایی این مفهوم در زمینهٔ فلسفهٔ پسین ویتگنشتاین کوشیده‌ایم. در پایان با بررسی انتقادی تفسیرهای چهارگانهٔ شارحین از مفهوم صورتِ زندگی‌‌‌‌، باب ارائهٔ تفسیر پنجمی با عنوان «تفسیر پدیدارشناختی» از سوی نگارندگان گشوده می‌شود.

مواجهۀ کارل بارت ‌‌_ الهیدان برجستۀ سوئیسی اوایل قرن بیستم‌‌ _ با الهیات طبیعی، نتایج دامنه‌داری در تفکّر الهیاتی قرن بیستم داشته است. نگاه عموماً ناهمدلانۀ بارت به الهیات طبیعی‌‌، به مدت چند دهه سبب شکل‌گیری نگرشی منفی به آن‌‌، خاصه در حلقۀ دوستداران و رهروان مکتب او شد که بی‌وجه‌‌، غیر ضروری و حتی زیان‌آور به‌نظر می‌رسد. نظر به اهمیت این موضوع‌‌، به هدف نقد اصولی موضع بارت‌‌، ابتدا ادلۀ بارت به وجودشناسانه‌‌، معرفت‌‌شناسانه، نقلی و عملی تقسیم شده و سپس ضمن مدلّل کردن آن‌ها به بررسی و نقد این ادله پرداخته شده است. موضع بارتْ عموماً واکنشی و بر پایۀ تعبیری محدود و نارسا از جایگاه و نقش الهیات طبیعی استوار بوده است و دلایل نقلی و معرفتی بارت در اثبات موضع او ناکام بوده‌اند. بارت به ‌سبب همین تعبیر نارسای خود از الهیات طبیعی‌‌، از این واقعیت تاریخی غافل مانده که در بخش وسیعی از تاریخ‌‌، معتقدان به الهیات طبیعی اتفاقاً دغدغۀ دین داشته‌اند و از همین‌رو‌‌، نه‌تنها تضادی بین باور به انکشاف و گرایش به الهیات طبیعی نیست که اتفاقاً این دو متقابلاً موجب استغنای تفکّر انسان و گشوده‌ شدن افق‌های جدید در فهم هستی می‌شوند.

این مقاله به نقد و بررسی چهار تعریف مشهور درباره حریم خصوصی می‌پردازد. ابتدا، معنای لغوی حریم خصوصی را روشن می‌کند و سپس به بحث از معنای اصطلاحی «حریم خصوصی» می‌پردازد. معنای اول از حق تنها و رها بودن اخذ شده است. معنای دوم حریم خصوصی، اطلاعاتی است که خود بر دو نوع است: ۱) تعریف بر اساس انتظار؛ ۲) تعریف بر اساس حالت عدم آگاهی. نوع سوم، تعاریفی‌اند که حریم خصوصی را بر اساس کنترل تعریف کرده‌اند. در این مقاله، این تعاریف یک به یک بررسی شده‌اند و نیز کاستی‌های هر تعریف که دیگران بدان اشاره کرده‌اند، بیان شده و هر یک ارزیابی شده‌اند. نوع چهارم، تعاریفِ چند وجهی یا خوشه‌ای‌اند که بر اساس این نوع از تعریف، ما باید حریم خصوصی را بر مبنای توصیفی تصویر کنیم و از دخالت هر مفهوم ارزشی یا هنجاری در تعریف آن بپرهیزیم. طبق این تعریف، می‌توانیم مفهوم حریم خصوصی را به سه مؤلفه و عنصر مستقل تجزیه کنیم؛ این سه عنصر عبارتند از: رازداری‌‌، ناشناختگی و تنهایی. با این که اِشکالاتی به این تعریف نیز وارد است‌‌، ولی جامع‌ترین تعریفی است که در این مقاله عرضه شده است؛ چرا که در آن به بیشتر وجوه مربوط به حریم خصوصی اشاره شده است.

کی‌یرکگور، در نوشتار عصر حاضر، مواجهه‌ای خصمانه علیه مطبوعات دارد؛ زیرا معتقد است مطبوعات زمینۀ بروز و ظهور نیهیلیسم را فراهم می‌آورند. دریفوس، این اندیشۀ کی‌یرکگور را به دیگر تکنولوژی‌های اطلاعاتی _ به‌ویژه اینترنت ـ بسط می‌دهد. مقالۀ حاضر نشان می‌دهد که این نگرش کی‌یرکگور– دریفوس نتیجۀ انسان‌شناسی و تلقی خاصی از معنای زندگی است که نیازمند بررسی‌های نقادانۀ بیشتر است. در مقالۀ حاضر، توضیح می‌دهیم که هر چند بصیرت‌های کی‌یرکگور و دریفوس در شناخت مخاطرات تکنولوژی اطلاعات با اهمیت‌اند، اما رویکرد آن‌ها در قبال معنابخشی به زندگی و هویت انسانی، تحلیلی یک‌جانبه از موقعیت مسئله ارائه می‌کند و خصوصاً به دلیل اتکای آن به «تعهد غیرمشروط» محل مخاطرات جدیدی است. پیشنهاد نهایی این است که اتخاذ موضع مناسب در قبال تکنولوژی اطلاعات، نیازمند انسان‌شناسی مناسبی است تا با بهره‌گیری از حکمت دینی– اخلاقی ظرفیت لازم برای بهره‌مندی ایمن از تکنولوژی به‌دور از نیهیلیسم را فراهم کند و در عین حال، با استفاده از مهندسی تدریجی و در فرایندی دموکراتیک، به صورت نهادی آن را کنترل نماید.

برخی پیروان امروزی فلسفۀ اسلامی، بر این باور‌اند که دیدگاه‌های فیلسوفان متأخر اسلامی دربارهٔ علم حضوری، می‌تواند برخی مسائل مطرح در نظریهٔ دانش را حل کند. احتمالاً‌‌، خاستگاه این باور دو نظریهٔ مشهور علامه طباطبایی دربارهٔ بازگشت علوم حصولی به علوم حضوری و نظریهٔ‌ آیة ‌اللّه محمد تقی مصباح یزدی دربارهٔ ارجاع بدیهیات اولیه به علوم حضوری است. بنا به نظریهٔ اول، هر علم حصولی ریشه در علمی حضوری دارد. مسئله‌‌ای اصلی دربارهٔ باورهای حسّی‌‌، چگونگی رابطه توجیهی میان تجربه حسّی از یک سو و باورهای حسّی از سوی دیگر است‌‌، اما در این نظریه توضیحی دربارهٔ چگونگی امکان تبدیل علم حضوری به علم حصولی برآمده از آنْ وجود ندارد و بنابراین، به حلِّ آن مسئله مهم کمکی نمی‌کند. همچنین بنا به نظریهٔ‌ آیة ‌اللّه مصباح یزدی، ضمانت صحت بدیهیات اولیه به خاطر آن است که بر علومی حضوری مبتنی‌‌اند‌‌، اما دلایل متنوعی وجود دارند که نشان می‌دهند علوم حضوری نمی‌توانند ضمانت صحتی برای بدیهیات اولیه فراهم کنند.