جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از دیرباز جریانات فکری متفاوتی در ایران حاکم بوده‌اند و هر یک به‌گونه‌ای به زن و حضور اجتماعی او نگریسته‌اند. انقلاب اسلامی ایران در سال 57 شرایطی را فراهم کرد که منجر به ایجاد نگرش تازه‌ای پیرامون زن شد. هدف اصلی مطالعه حاضر، بررسی و ارزیابی جریانات فکری متفاوتی بوده است که بعد از انقلاب اسلامی در کنار جریان فکری اصلی انقلاب اسلامی وجود داشته‌اند و هر یک به‌گونه‌ای به ارائه الگوی حضور اجتماعی زنان پرداخته‌اند. سه جریان سنت‌گرایی اسلامی، تجددگرایی اسلامی و تمدن به‌عنوان مهم‌ترین جریانات فکری موجود در بستر اسلامی در نظر گرفته شده‌اند. ازاین‌رو با استفاده از روش اسنادی، ابتدا مؤلفه-های اصلی حاکم بر نگرش هر یک از این جریانات بررسی شدند و سپس رابطه هر مؤلفه با مسائل زنان نیز اشاره شدند؛ نهایتاً، موضع‌گیری خاص این سه جریان نسبت به نحوه حضور اجتماعی زنان به‌صورت سه رویکرد خانواده گرایی، جامعه‌گرایی و تکامل‌گرایی طبقه‌بندی شد و مدل جامع رویکرد نظری جریان تمدن اسلامی نسبت به حضور اجتماعی زنان ارائه شد. مقایسه این جریانات فکری نشان می‌دهد که جریان تمدن‌گرایی اسلامی با اتخاذ نگرشی مجموعه‌نگرانه و رویکردی تکامل‌گرایانه نسبت به زن، الگوی کامل‌تری را ارائه می‌کند.

اغلب فمینیست‌های ایرانی، به رسم فمینیسم نارسای لیبرال، بر برهنگی مبتذلی اصرار می‌ورزند، که در این موقعیت فرهنگی، زنان را برای بازیچگی مناسب‌تر جلوه می‌دهد، و عملاً آن‌ها را از حیطه‌های مولد عمومی باز می‌دارد. فراتر از فمینیسم لیبرال، طیفی از فمینیست‌های سوسیالیست تا لیبرال، مساوات‌طلب تا تمایزخواه، دینی تا سکولار، و رادیکال تا معتدل وجود دارند. نکته این است: «ما با فمینیسم مواجه نیستیم، با فمینیسم‌ها مواجهیم». امروزه، پرداختن به مسائل زنان، ورود گسترده ایشان به صحنه زندگی اجتماعی که در هر حال روی داده است و امری واقع به شمار می‌رود، فوریت ویژه‌ای یافته است. واقع آن است که یکی از موانع اصلی دست‌یابی جنبش زنان به حداقل خواسته‌های بدیهی خود در طول سیصد سال مبارزه، بر می‌گردد به آن که التزام به علم و جدایی از ایمان، منبع اصلی مسؤولیت‌پذیری اخلاقی را خشکانده است، و متألهان فمینیست، در اقدامی که برای ما می‌تواند بسیار آموزنده باشد، با تشبث به مسیحیت در پی احیای مسؤولیت‌پذیری در سایه ایمان هستند. این مقاله، ملهم یک چشم‌انداز زیملی به روش تحقیق در علوم اجتماعی، در پی ارائه تیپ‌های الهام‌بخش برای ساخت و ساز و آینده نظریه فمینیستی است که نهایتاً هشت تیپ را پیش نهاده و در موضوع مسأله اجتماعی اخیر «اسیدپاشی عاشقانه» در ایران، ثمربخشی این تیپ‌سازی را آزموده است.

ابونصر فارابی، به‌عنوان موسس فلسفۀ اسلامی، در مواجهۀ با علوم یونانی، از جمله فلسفۀ سیاسی، سعی کرده است با تکیه بر آموزه‌های اسلامی، علوم یونانی را بازخوانی و متحول کند. محصول این بازخوانی و تحول، طرحِ علومی متناسب با فرهنگ اسلامی از جمله علم مدنی است. این مقاله تلاش می‌کند این فرایند بازخوانی و تحول را با استفاده از روش‌شناسی بنیادین توضیح دهد. روش‌شناسی بنیادین، در سه بخش، چگونگی «شکل‌گیری نظریات علمی» را تبیین کرده و توضیح می‌دهد. بخش اول، ابعاد منطقی و معرفتی نظریه، بخش دوم، ابعاد وجودی-اجتماعی نظریه و بخش سوم، تأثیر تعاملات بنیادین فرهنگی بر شکل‌گیری نظریه است. در بخش سوم، در الگوی مواجهۀ فعال با فرهنگ‌های دیگر، به بازخوانیِ عناصر فرهنگ «دیگر» بر اساس «عناصر بنیادین» فرهنگ «خود» اشاره می‌شود، برخی از عناصر فرهنگ غیر پذیرفته و برخی دیگر بازگردانده می‌شوند و در نهایت منجر به سازگاری عناصر فرهنگیِ بیگانه با فرهنگِ خودی می‌شود. در علم مدنی فارابی عناصر بنیادین فرهنگ اسلامی، توسط رسول و از طریق اتصال با عقل فعال (وحی) شکل می‌گیرد و بر اساس آن، علوم سیاسی یونانی بازخوانی می‌شوند.

اختلافات نظری، پیرامون نسبت میان علم مدرن با دین، منجر به نوعی طیف بندی میان متفکرین این حوزه شده است. دیدگاه علم تجدد طلب، پیرایه زدا و سنت گرایی اسلامی، سه رویکرد کلان این میدان منازعه هستند که هر یک به گونه ای متفاوت نسبت به موضوعِ امکان یا امتناع تحقق علم دینی به طور عام و علوم اجتماعی اسلامی به طور خاص اظهار نظر کرده اند. تمامی نظریه ها و رویکردهای این حوزه با اتکای بر پیش فرض های فلسفی شکل گرفته اند که در بطن خود تحقق الگویی از مختصات جامعه مطلوب را هدف گذاری کرده اند. این موضوع به اختلاف و عدم در اختیار داشتن دیدگاهی اجماعی جهت نظریه پردازی اجتماعی منجر شده است. «جامعه شناسی برهانی» ایده ای بدیع و پیشنهادی است که تلاش می کند با توجه به تغییرات اجتماعی- فرهنگی در عصر جدید، صورتی نو از تفکر معرفت شناختی در حوزه فلسفه مضاف دانش جامعه شناسی ارائه دهد. جامعه شناسی برهانی با تاکید بر حضور غیرقابل انکار پیش فرض های فلسفی که ترسیم کننده مختصاتی از جامعه مطلوب در پس نظریه های جامعه شناسی و در نتیجه ارزش مداری آنها است، داعیه دار آن است که با اتکا بر گزاره های یقینی و عقلی- فلسفی، می توان ضمن ارزیابی بنیادهای فلسفی نظریه ها، با استفاده از «قیاس تجربی»، به نتایج جامعه شناختی هرچه مطمئن تر و عمیق تری دست یافت که فاصله حداکثری با ظنّیات دارد.

امروزه با گسترش مسائل و مشکلات پیچیده شهری، ضرورت توجه به راه حل های مرتبط با شهرهای ایرانی-اسلامی و منطبق با زمینه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و کالبدی آشکار گشته است. در این میان، بررسی آراء و اندیشه های متفکران مسلمان می تواند راهگشای مسائل پیچیده موجود در شهرها باشد. حکیم ابوعلی سینا به عنوان یک اندیشمند بزرگ در جهان اسلام، در بسیاری جهات به تولید و بسط اندیشه های شهری کمک کرده است که در این بین، بیان مفهوم مدینه عادله به عنوان نقطه عطفی در نظریات مرتبط با مسائل شهری و شهرسازی وی مطرح می باشد. این پژوهش با هدف بررسی نظریات ابوعلی سینا در حوزه مسائل شهری و شهرنشینی، شناسایی ویژگی های یک شهر مطلوب و نیز ابعاد مرتبط با زندگی اجتماعی انسان ها در نظام شهری، به تبیین ابعاد و روابط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و کالبدی جامعه شهری مورد نظر خود می پردازد. روش تحقیق در پژوهش حاضر تلفیقی از روش های تحلیل محتوا، قیاسی- توصیفی و نیز تحلیل علّی و فرا تحلیل می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد وجود یک جامعه شهری سالم، مستلزم توجه به کلیه ابعاد و روابط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و کالبدی می باشد؛ به طوری که نظام های یاد شده به عنوان یک کل وحدت بخش، مرتبط بوده و بر یکدیگر تاثیر گذار می باشند.

هدف از این پژوهش، شناسایی و سازماندهی مولفه های اخلاق همسایگی بر اساس دیدگاه امام سجاد (ع) ‌بود. روش انجام این پژوهش، تحلیل اسنادی به شیوۀ توصیفی - تحلیلی بود و صحیفه سجادیه و رساله حقوق امام سجاد (ع)‌ ‌ مورد بررسی تحلیلی قرار گرفت. بر اساس یافته ها، ارزش های اخلاقی در هفت محور: اخلاق عمومی همسایگی، اخلاق ورزی با همسایه بلا دیده، اخلاق شکایت از همسایه، اخلاق مشورت بین همسایگان، اخلاق ورزی با همسایگان سالخورده، اخلاق مواجهه با کودکان همسایه و اخلاق برخورد با همسایه شرور صورت بندی شد. پایه های شناختی، عاطفی و نگرشی اخلاق ورزی همسایگی نیز شناسایی و تبیین شد. این پژوهش معنایی بسیار فراتر از یک مجاورت فیزیکی را برای مفهوم «همسایگی» نشان داد؛ یک نوع همزیستی با نوعی حس تعلق، حمایت گری، احساس مسئولیت و رعایت نظام دقیقی از اخلاقیات، که می تواند مجتمع مسکونی را به یک واحد اجتماعی منسجم تبدیل نماید.

هـدف این پـژوهش بررسی شرایط ظهور گفتمان سیاسی مذهبی(گفتمان سیاسی هیات های مذهبی) در ایران دهه 40 است. چه شرایط تاریخی زمینه ساز شکل گیری این گفتمان جدید در فضای فرهنگی ایران شد؟ چه عواملی (چه کسانی) منابع و فضای اجتماعی لازم برای تولید این گفتمان را فراهم آوردند؟ چه عواملی قلمرو گفتمانی و محتوای آن را تعیین نمودند؟ محقق پس از طرح یک مدل نظری ترکیبی، به بررسی دقیق تحولات اجتماعی و فرهنگی ایران در دوره زمانی مورد نظر پرداخته و می‌کوشد نشان دهد که اگرچه «بوجود‌آمدن بحران در نظم اخلاقی جامعه»، «بسیج منابع» و «شکل‌گیری زنجیره‌های تعامل» برای شکل‌گیری فرآیند تولید ایدئولوژی ضروری است، قلمرو گفتمانی و محتوای ایدئولوژی‌ها تحت تأثیر عواملی همچون افق اجتماعی ایدئولوژی و ماهیت گفتمان‌های رقیب موجود در بافت گفتمانی جامعه تعیین می شود. در نهایت، محقق به بحث درباره دلالت‌های این پژوهش برای شناخت رابطه میان ایدئولوژی و ساختار اجتماعی می‌پردازد. واژگان کلیدی: فرهنگ، ایدئولوژی، گفتمان، تولید گفتمان،گفتمان سیاسی هیات های مذهبی،نظم اخلاقی، تولیدگر فرهنگ، بسیج منابع، قلمرو گفتمانی، محتوای گفتمان.