جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تعریف کلاسیک از دروغ در دنیای غرب، متشکل از سه مؤلفه است: 1. جمله‌ای خطایی گفته شود 2. گوینده از خطا بودن آن مطلع باشد 3. گوینده قصد فریب مخاطب را داشته باشد. در اواخر قرن بیستم تعریف سه مؤلفه‌ای و به‌خصوص مؤلفه سوم آن (قصد فریب)، با مخالف‌های جدی روبه‌رو شده و تعریف‌های جدیدی از دروغ ارائه گردید. در تعریف‌های جایگزین از واژه اظهار کردن (assertion) استفاده و تلاش می‌شود با تأمل در این واژه، مواردی همچون شوخی، لطیفه، تئاتر و ... را از ذیل تعریف دروغ خارج کنند. در اغلب تعریف‌های ارائه‌شده نزد فیلسوفان و فقها از واژه إخبار و گزارش دادن استفاده شده است. این واژه (اخبار) به‌خوبی شوخی و لطیفه را از ذیل دروغ خارج می‌کند چرا‌که در آنها إخبار از امرِ دیگر، وجود ندارد؛ در‌نتیجه اندیشمندان مسلمان قصد فریب را جزء مؤلفه‌های دروغ در نظر نمی‌گرفتند. این مقاله بیان می‌کند که چگونه دقت در دو واژه اخبار و اظهار کردن ما را از لحاظ کردن قید «قصد فریب» به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های دروغ بی‌نیاز می‌کند.

حقیقت لذت و جایگاه وجودی و ارزشی آن در اندیشه اخلاقی ابن‌سینا، امری حصولی و خطاپذیر و درعین‌حال قابل وصول است. هر لذتی از قوه مخصوص خود حاصل و ادراک می‌شود و در تاثیرگذاری و تاثیرپذیری بین قوای نفس، میان اقسام و مصادیق لذت رابطه متباین وجود دارد. ملاصدرا با نقد و ابطال نظریه قوای نفس سینوی و جایگزین کردن نظریه مراتب تشکیکی و تفاضلی نفس در مراتب وجودی انسان، به حقیقت لذت و جایگاه وجودی و ارزشی آن پرداخته است. حقیقت لذت در حکمت متعالیه علاوه بر اینکه امر وجودی بوده، حضوری نیز هست و تخلّف ادراکی و خطای تطابقی در آن راه ندارد. عالی‌ترین لذت از حیث شرافت در حکمت متعالیه، مربوط به لذائذ عقلی است و بر‌اساس فاعلیت بالتسخیر عقل در علم‌النفس صدرایی، لذائذ مادون عقل، از ارزش‌های اخلاقی برخوردار است. هدف از این پژوهش ارائه راهکار عقلانی بر‌اساس علم‌النفس صدرایی، برای مدیریت و تعامل اخلاقی با ادراکات تاثیرگذار مثل لذت در متن زندگی است.

تبیین ماهیت انسان و ویژگی‌های لازم او برای عملکرد اخلاقی، یکی از مهم‌ترین مباحث برای دستیابی به یک نظریه اخلاقی است. سید‌مرتضی به‌عنوان یکی از بنیان‌گذاران کلام شیعه که آوردگاه اصلی مباحث نظری عالمان پیشین است، دیدگاهی جسم‌انگارانه به انسان داشته که طبیعتاً در ارائه نظریه اخلاقی‌اش تأثیرگذار است. این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی و بر‌اساس اطلاعات کتابخانه‌ای ضمن بررسی و نقد حقیقت انسان از دیدگاه شریف مرتضی و تشریح ویژگی‌های انسان در نگرش وی تأثیرات آن را در اخلاق مورد واکاوی قرار داده است و نظریه وی درباره الزام اخلاقی که همان وظیفه‌گرایی فضیلت محور باشد را به اثبات رسانده است.

نظریه‌پردازان «امر الهی» سعی کرده‌اند روش‌هایی را برای دستیابی به اراده الهی که گویای حقایق اخلاقی است، معرّفی کنند. رجوع به وحی، عقل و طبیعت اشیاء، هرکدام راهکار‌هایی است که توسط نظریه‌پردازان این دیدگاه ارائه شده است. چارلز تالیافرو دراین‌راستا نظریه ناظر آرمانی را کارآمد و کاملاً مغتنم می‌داند. وی ارتباط وثیقی را بین این دیدگاه و نظریه امر الهی برقرار کرده است. او با استفاده از این نظریه سعی کرده، جایگاه نگاه خدا در اخلاق را نشان داده و روشی نوین در دستیابی به اوامر اخلاقی به‌دست دهد. تالیا فرو معتقد است نظریه ناظر آرمانی، تنها می‌تواند نگاه خدا را بر‌اساس باور دسته‌ای از خداباوران که معتقدند خدای متعال در امر‌و‌نهی خود مقید به‌هیچ ارزش و الزام اخلاقی مستقل نیست، توجیه کند. اما برخلاف نظر تالیافرو، روش معرفت اخلاقی این نظریه به جهت نامعقول و ناکارآمد بودن نمی‌تواند برای هیچ‌یک از خداباوران مفید و مغتنم واقع شود.

پاره‌ای از بیانات اخلاقی در قرآن و روایات مشتمل بر تعلیل صریح است. گاهی مراد جدی متکلم در این تعلیل‌ها مبهم است؛ این ابهام به کلیت یا عدم کلیت تعلیل بازگشت دارد. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای به یافته‌های زیر درباره تعلیل‌های مصرح در گزاره‌های اخلاقی دینی دست یافته است: 1. تعلیل‌های منصوص در توصیه‌های اخلاقی گرچه قابل تعمیم هستند ولی مفهوم ندارند یعنی عدم آن بر عدم توصیه اخلاقی دلالت ندارد. 2. ظاهر تعلیل در گزاره اخلاقی ـ برخلاف گزاره‌های فقهی ـ علت تام است نه حکمت. 3. تعلیل‌هایی که قابل آزمون و ارزیابی نیستند؛ به‌صورت تعبدی پذیرفته می‌شوند و بحث از مفهوم در آنها بی‌مورد است. 4. گاهی برای گزاره اخلاقی به حقایق و معرفت‌های متناسب توحیدی، فطری یا تکوینی تعلیل می‌شود. 5. بیان تعلیل در توصیه‌های اخلاقی دینی علاوه بر ایجاد یک نگرش کلی اخلاقی به اقناع روانی مخاطب نیز کمک می‌کند

«اخلاق تفسیر» یکی از شاخه‌های دانش اخلاق و متعلَّق اخلاق کاربردی است. مسئله پژوهش حاضر، ترسیم قلمرو معرفتی «اخلاق تفسیر» در «مطالعات قرآنی» است. اخلاق تفسیر به‌عنوان شاخه‌ای از اخلاق کاربردی، هویت میان‌رشته‌ای دارد. از طرفی به دانش اخلاق، به‌مثابه یک نظام معرفتی [رشته] متعلق است و از‫جهت‌دیگر، به گستره معرفتی تفسیر تعلق دارد. ازآنجا‫که این دانش نوظهور به اندازه کافی رشد نکرده‫است و تعین معرفتی نیافته‫است، نشان‫دادن جایگاه و قلمرو معرفتی اخلاق تفسیر در دانش اخلاق و مطالعات قرآنی می‌تواند ما را در تبیین روش و جنس پژوهش و بایسته‌ها و الزامات روش‌شناختی و معرفت‌شناختی آن یاری کند. نتیجه پژوهش آن است که اخلاق تفسیر سه حوزه کنشی (عملِ تفسیر)، فرایندی (فرایند تفسیر به‌مثابه پژوهش) و دانشی (گستره معرفتی علم تفسیر) را شامل می‌شود. نیز براساس ساحت‌های سه‌گانه مطالعات ناظر به فهم و تفسیر قرآن، اخلاق تفسیر در سه سطح پیشاتفسیر، فرایند تفسیر و پساتفسیر (فراورده تفسیر) قابل بررسی است.

ظهور پدیده بلندمرتبه‌سازی و در‌نتیجه بلندمرتبه‌نشینی در دهه‌های اخیر در کشور جمهوری اسلامی ایران چالش‌های اخلاقی و زیست محیطی فراوانی را برای شهروندان ایرانی به‌وجود آورده است. معضل بلندمرتبه‌سازی و چالش‌های آن ریشه در فرهنگ غرب دارد علاوه‌ بر به‌هم‌زدن بدنه و کالبد شهرها، عوارض بسیاری را برای زندگی شهرنشینی جوامع به‌همراه داشته است. این درحالی است که کشور ایران این ظرفیت و استعداد را دارد تا همانند گذشته با ساخت مسکن ویلایی مناسب، خود را از بلندمرتبه‌سازی رها کند. این مقاله با هدف آگاهی بخشی به آحاد جامعه درخصوص تأثیرات اخلاقی پیدا و ناپیدای بلندمرتبه‌نشینی، تلاش کرده تا با روشی توصیفی تحلیلی و از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی، ضمن معرفی برخی چالش‌ها و آسیب‌های اخلاقی ناشی ازآنها مانند محرومیت از مواهب طبیعی و امکانات رفاهی همچون نور طبیعی، هوای سالم و فضای کافی و ...، با استفاده از آیات و روایات اهلِ ‌بیت× اصول معماری اسلامی در ساخت‌وساز را مورد توجه قرار دهد.

بر‌اساس بازتقریری از اخلاق فضیلت، عمل، درست است، تنها اگر چیزی باشد که فاعل فضیلت‌مند در این شرایط انجام خواهد داد. از‌جمله ایرادهای معناشناختی که براین دیدگاه وارد شده، ایراد «درست اما غیر‌فضیلت‌مندانه» است که بر‌اساس آن، خطاست که عمل درست را براساس فعل فاعل فضیلت‌مند تبیین کنیم، زیرا گاهی فرد غیرفضیلت‌مند در شرایطی است که فاعل فضیلت‌مند هرگز در آن شرایط قرارنخواهد گرفت. در پژوهش حاضر، ابتدا به تحلیل این مشکل پرداخته و نشان خواهیم داد که ایراد مزبور ناشی از خلط حوزه تعیین وظایف و ارائه هدایت عملی، با محدوده ارزیابی افعال است، درنتیجه در مقام «هدایت عمل»، عمل درست است، اگر و تنها اگر، چیزی باشد که فاعل فضیلت‌مند در این شرایط تصمیم می‌گیرد، هرچند در مقام «ارزیابی عمل»، این تصمیم ممکن است «قابل تحسین» نباشد. بدین‌ترتیب مواردی وجود دارد که فاعل «باید» عملی را انجام دهد، اما درعین‌حال نمی‌توان عمل او را «درست»، به‌معنای «فضیلت‌مندانه» و «قابل تحسین» دانست. در پایان به ارائه راه‌حل‌های کاربردی‌تری برای رفع این مشکل خواهیم پرداخت.

مقاله پیش‌رو، رویکرد مدیریتی «مدارامحور» را با تکیه بر متون اسلامی مورد مطالعه قرار داده است. یافته‌های این تحقیق با استناد به روایات نشان می‌دهند که مدارا در یک پارادایم معرفتی ـ هنجاری، منسجم از تعاملات بینا‌فردی، اجتماعی و سیاسی است که از منظر اخلاق، فضیلت و از منظر سیاست، ضرورت به‌حساب می‌آید و به‌مثابه یک گفتمان اجتماعی و سیاسی، فلسفه سیاسی مبتنی بر کرامت، حق حیات، رفع تبعیض‌های ناروا، تعامل خویشتن‌دارانه با مخالفان سیاسی و التزام به آزادی شهروندان در جامعه، است. مجموع روایات رفق در شش دسته تقسیم شده‌اند: نخست: عقل، حکمت و دانش به‌مثابه رأس رفق، هستند. دوم: رفق، نصف ایمان است. سوم: رفق، نصف خوش‌زندگانی کردن یا «عیش» است. چهارم: رفق، بستر و شرایط مناسب استفاده از فرصت‌ها و عامل مهمی در تبدیل تهدیدها به فرصت‌ها است. پنجم: رفق، عامل دستیابی به اهداف است. ششم: رفق، عامل افزایش و برکت در جامعه و محروم از آن، محروم از خیر است.