جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در سیر بررسی گاهشماری ایرانی، برخی از دانشمندان، سال ایرانی را سالی 360 روزه، و برخی هم سالی 365 روزه دانسته و معتقدند سال 365 روزه، هیچ نیا و سلف 360 روزه‌ای نداشته است. در مقاله حاضر، مری بویس، که بخش مهمی از استنتاجات خود را بر پایه متون دینی زردشتی، آثار الباقیة ابوریحان بیرونی و گزارش‌هایی از برخی منابع خارجی مدون کرده، گاهشماری زردشتی را در طول دوران حکومت‌های هخامنشی و اشکانی، مبتنی بر سال 360 روزه، و بدون اعمال پنجه تفسیر کرده است. به نظر بویس، سال 360 روزه کهن، به فرمان اردشیر بابکان به سال 365 روزه بدل گشته و بعدها هم در اواخر این دوره اصلاحات ثانویه‌ای در همان گاهشماری اعمال شده است. بر این اساس، فرضیه وجود دو نوع متمایز از گاهشماری، یکی دینی و یکی عرفی، با توجه به شواهد و قراین ناقض آن، برای بویس پذیرفتنی نیست. وی این دو گونه گاهشماری را حاصل از گاهشماری واحدی دانسته که عبارت است از: سال 365 روزه و سال 365 روزه کبیسه‌دار (متعلق به اواخر دوره ساسانی)؛ البته با این توضیح که اصلاً کبیسه‌ای اعمال نشده است.

پدیدارشناسی مفاهیم دینی، سیر تکامل و بسط آموزه‌ها، منازعه‌های الاهیاتی، اختلاف دیدگاه‌ها و تفاوت میان مذاهب و کلیساهای مختلف به دلیل اهمیتشان، به میزان چشمگیری محل توجه و بحث پژوهشگران این رشته واقع شده‌ است. اما بررسی تأثیر این تعالیم و نقشی که در حیات روزمره مؤمنان و باورمندان ایفا می‌کنند، مسئله‌ای است که کمتر بدان پرداخته شده است. مقاله حاضر در پی آن است که نقش یکی از مهم‌ترین آموزه‌های کلیسای ارتدوکس روسی، یعنی آموزه قدیس، را در حیات مؤمنانش بکاود. این آموزه که درهم‌آمیختگی تنگاتنگی با آموزه شمایل دارد، یکی از پررنگ‌ترین عناصر الاهیاتی زندگی مؤمنان ارتدوکس روسی است. قدیسان، شمایل آنها و آیین‌های بزرگ‌داشتشان زندگی مؤمن ارتدوکس را از بدو تولد تا مرگ تحت تأثیر قرار داده و مؤمنان این کلیسا مشتاقانه شعائر مرتبط با این آموزه را تکریم و تعظیم می‌کنند. برای این منظور ابتدا جایگاه قدیسان از منظر کلیسا و سپس جلوه‌های این آموزه در حیات مؤمنان ارتدوکس روس بررسی شده است.

اتان کلبرگ، خاورشناس معاصر، شیعه‌پژوه و نویسنده بنام اسرائیلی است. وی مقاله‌ای درباره کاربرد اصطلاح «رافضه» در میان شیعیان امامیه دارد که در سال 1979 منتشر شد. همچنین، مدخل «رافضه» در دائرة‌المعارف اسلام را نیز نگاشته است. در مقاله نخست، وی عنوان «رافضه» را می‌کاود و با رویکردی تاریخی‌روایی سیر تطور معنایی و تاریخی این اصطلاح را در روایات شیعی بررسی می‌کند و تحلیلی از این مفهوم به دست می‌دهد. وی با جست‌وجوی رد پای واژه «رافضه» در قرآن کریم و نیز کتاب‌های تورات و انجیل می‌کوشد نحوه به‌کارگیری کتاب‌های اسرائیلی در روایات شیعی را بکاود. البته در پژوهشِ نخست وی، کم و کاستی‌هایی دیده می‌شود که برخی را در مقاله دوم مرتفع می‌کند. مقاله دوم، از لحاظ شیوه و روش پژوهش مشابه مقاله نخست است اما مطالب پیشین را بسط می‌دهد و دیگر احتمالات پیدایش عنوان «رافضه» را در کنار قیام زید می‌کاود. همچنین، چند روایت از اهل ‌سنت و زیدیه در به‌کارگیری این عنوان می‌افزاید. مصادیق رافضه، فرقه‌های گوناگون آن، جغرافیای رافضه، حضور روافض در شهرهای مختلف اسلامی، بزرگان رافضه و اعتقادات آنها از دیگر مباحث مطرح‌شده در این مقاله است که از خلال آنها سیر به‌کارگیری این اصطلاح را تا عصر حاضر پی می‌جوید. البته وی دیدگاه‌های ناصوابی راجع به شیعه امامیه مطرح می‌کند که توضیحات لازم در خصوص آنها و نقد برخی، در پاورقی ذکر شده است. در پایان نیز، هر دو مقاله کلبرگ از لحاظ روشی نقد شده است.

عوامل پیدایش مذاهب، اختلاف‌نظر در مسائل خاصی بوده است و هر مسئله‌ای باعث اختلاف مذاهب نیست. بنابراین، باید در تحقیقات به‌دقت همه مسائل را بررسی کنیم تا روشن شود کدام مسئله باعث اختلاف است و کدام چندان ربطی به اختلاف مذاهب ندارد. این مقاله دیدگاه چهار اندیشمند از مذاهب اسلامی درباره آیه «وَمَا کنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّی نَبْعَثَ رَسُولًا» (اسراء: 15) را بررسی می‌کند و نشان می‌دهد این چهار نفر معتقدند خدای سبحان بندگانش را پیش از آمدن پیامبران عذاب نمی‌کند. با وجود اینکه هر چهار نفر، حسن و قبح عقلی را قبول دارند، فخر رازی و ابن‌قیم در صورت نبود آیه، عذاب را بر اساس حسن و قبح عقلی قبول ندارند، ولی دو نفر دیگر قبول دارند. پس در بحث حسن و قبح عقلی، خداوند متعال جدای از مخالفت با رسولان و به ‌صرف فهم عقل، کسی را عذاب نمی‌کند.

برخی از خداباوران مدعی‌اند لازم نیست به تهدیدی که شر طبیعی برای خداباوری ایجاد می‌کند پاسخ دهند. آنها دلیل کافی دارند که باور داشته باشند خدا هست و این دلیل موجب تضعیف هر نوع تهدیدی می‌شود که شر طبیعی برای خداباوری ایجاد می‌کند. توضیح‌دادن اینکه چطور خدا و شر طبیعی هر دو وجود دارند ضروری نیست. زیرا آنها از پیش می‌دانند که این هر دو وجود دارند. من استدلال خواهم کرد که حتی اعطای این دانش به خداباوران آنها را در موقعیت خوشایندی قرار نمی‌دهد. این استدلال خداباوران را در موقعیت بسیار ناخوشایندی قرار می‌دهد و آن اینکه جهان ما را خداوند طراحی نکرده است، بلکه بیشتر احتمال دارد نوعی شبیه‌سازی رایانه‌ای باشد. شر طبیعی تهدیدی جدی برای باور به وجود خدا ایجاد می‌کند. با این حال، برخی خداباوران مدعی‌اند نیازی نیست به این تهدید پاسخ دهند. آنها ادعا می‌کنند که دلیل کافی برای باور به اینکه خدا هست دارند؛ دلیلی که موجب تضعیف هر تهدیدی می‌شود که شر طبیعی برای خداباوری ایجاد می‌کند. آنها نیازی ندارند به اینکه نشان دهند چطور شر طبیعی و وجود خدا با یکدیگر سازگارند. زیرا از پیش می‌دانند که خدا وجود دارد (و اینکه شر طبیعی وجود دارد)، آنها معتقدند وجود خدا با شر طبیعی سازگار است. توضیح اینکه چطور این سازگاری ممکن است، از نظر آنها ضروری نیست. من استدلال خواهم کرد که حتی اعطای این دانش درباره وجود خدا به خداباوران که آنها مدعی داشتنش هستند، آنها را در موقعیت خوشایندی قرار نمی‌دهد. اگرچه این دانش از اعتقاد خداباورانه با موفقیت دفاع می‌کند، اما خداباور را در موقعیت بسیار ناخوشایندی قرار می‌دهد: اینکه جهان ما را خداوند طراحی نکرده، بلکه در عوض بسیار محتمل‌تر است که نوعی شبیه‌سازی رایانه‌ای باشد.

این بررسی به طور خاص با نگاهی به وضعیت­های نمایان این جهان و قلمرو غیب، در تعابیر و نمادهای دو شکل خاص مسیحی و هندو از عرفان به انجام می­رسد؛ «سنت ترزای اویلایی» و «سنت جان صلیبی» از یک سو و «مهادوی» و «باساوانا» از سوی دیگر. در این هر دو سنّت عرفانی خداباور، بین این دو جهان تمایزی حاکم است که تلاش عارف صَرف پیونددادن آنها می­شود.