جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تمايز فضيلت از مهارت از نظر زاگزبسکي *صادق ميراحمدي سرپيري ** مهدي دهباشي چکيده : يکي از مسائل مورد بحث در نظريه فضيلت، رابطه بين فضيلت و مهارت است. از آنجا که فضيلت و مهارت هر دو برتری های اکتسابي هستند، تمايز بين آنها دشوار است. زاگزبسکي از پيشگامان نظريه معرفت شناسي فضيلت است که در چهار دهه اخير مورد توجه معرفت شناسان معاصر قرار گرفته است. او تلاش مي کند تا يک تبيين دقيقي از نظريه فضيلت ارائه کند به طوري که شامل همه آن چيزهايي که آنها را فضايل مي ناميم، شود. يکي از مباحثي که در اين راستا مورد توجه و ارزيابي وي قرار مي گيرد تمايز فضيلت از مهارت است. از نظر زاگزبسکي فضيلت متمايز از مهارت است. ما همانطور که داراي فضايل اخلاقي و عقلاني هستيم داراي مهارتهاي اخلاقي و عقلاني نيز هستيم. بين فضايل و مهارتها ارتباط هايي وجود دارد و مهارتها به انسان فضيلتمند کمک مي کنند که در عمل نيز موثر و کارآمد باشند. با وجود اين فضايل به لحاظ ذهني مقدم بر مهارتها هستند. اين مقاله با رويکردي تحليلي- توصيفي به تبيين تماييز بين فضيلت و مهارت از ديدگاه زاگزبسکي پرداخته است.

با وجودِ تأثیر‌گذاری بسیار بر نظریه‌ی ادبی معاصر، نوشتارِ موریس بلانشو (2003-1907) اغلب به لحاظِ فرمی موردِ توجّه قرار نگرفته‌اند. به رغمِ ظاهرِ مبهم و نا‌منسجمِ تکّه‌نویسی‌های وی، بخصوص در کارهای آخرش، این نوشتار طرزی ممتاز از در‌هم‌آمیختگی نظریه و ادبیات به اجرا می‌گذارند که حاصلِ تفکّر در زبان است وقتی به حدّ بازنمایی خود رسیده باشد. ضمنِ مشخّص کردنِ «مرگ» به عنوانِ مرکزِ ثقلِ نوشتارِ بلانشو می‌توان رهیافتِ دو‌گانه‌ای نسبت به مفهومِ مرگ در نزدِ بلانشو مشاهده کرد که به مثابه‌ی «بیرون زمانِ در‌زمان» از موقعیّتی مرزی نسبت به بازنمایی برخوردار است. همپای این مفهومِ دو‌گانه‌ی «مرگ»، زبان وجهی دو‌گانه می‌یابد که یکی با انتظار برای تحقّقِ معنا (از طریقِ دلالت) و دیگری با اصرار بر جنبه‌ی مادّی کلمه متناظر است. این دو‌گانگی را می‌توان به عنوانِ عنصرِ برسازنده‌ی فرم و ساختارِ نوشتارِ مرزی و قطعه‌نویسِ او بررسی کرد و مشاهده کرد که چگونه در اجزای صوری و بلاغی متن‌های او، بخصوص قطعه‌نویسی‌هایی نظیرِ انتظار فراموشی، گامِ نه آنسو و نوشتارِ فاجعه، تأثیر‌گذارند. نیز می‌توان دید که ابهام یا تناقضی که در ظاهرِ نوشتارِ او دیده می‌شود حاصلِ نوشتن تحتِ دیدگاهی دو‌گانه و همزمان از نگاهِ «خود» و «دیگری» است؛ شیوه‌ای ممتاز و بی‌سابقه در نوشتار.

طبیعی است که رنگ و بویِ کانتیِ فضایِ تفکرِ فیشته، محقق را به ردیابیِ مباحثِ کانت در فلسفه­یِ فیشته، که خود آن را علمِ دانش می­نامد، سوق دهد. البته، ادعایِ ما این است که با نظر به فلسفه­یِ عملیِ کانت و کاویدنِ نقدِ دوم، و نه نقدِ اول، است که می­توان دِین ریشه­ایِ فیشته را به کانت یافت؛ این ایده­یِ کانتی­ که به نظر ما نطفه­یِ بسطِ علمِ دانش به حساب می­آید، آموزه­یِ برتریِ عقلِ عملی بر عقلِ نظری است. در موردِ فیشته، نمی­توان این نکته را نادیده گرفت که مطلع شدن از شرایط و احوالِ زندگی او بسیار در شناختِ هر چه بهتر این فیلسوفِ نظری- سیاسی- دینی مساعدت خواهد کرد. بنابراین، ابتدا نگاهی به وضعیتِ فکری اواخر سده­یِ هجدهم می­افکنیم؛ سپس مقصودِ کانت را از ایده­یِ برتریِ عقلِ عملی به نظری از نقدِ دوم استخراج می­کنیم­؛ و نهایتاً نشان می­دهیم که این ایده اساسی­ترین مقومِ علمِ دانش است.

ارنست بلوخ فیلسوف و ادیب آلمانی (1885-1977) در مجموعه تفصیلی و جامع خود با عنوان اصل امید (Das Prinzip Hoffnung) در پی آن است تا امید را به مثابه مولفه‌ای انسان شناختی مطرح کند که در نهاد هر فرد مستتر است وانکشاف و دستیابی آن سلامت و سعادت فردی و اجتماعی را در برخواهد داشت. تفکر اتوپیایی و پیوند آن با تامل در باب امر ممکن نقش اصلی در درافکندن طرح جامع بلوخ ایفا میکند. وی در پی این است تانه تنها به تبیین وجه تاریخی این مولفه بپردازد، بلکه از منظر هستی شناختی، جامعه شناختی و زیباشناختی نیز طرح مزبور را تعمیم بخشد. این جستار تلاش دارد تا ردپای امید را در تفکر بلوخ دنبال کند و به ارتباط میان ادبیات و فلسفه از دیدگاه بلوخ بپردازد. با مدد از رمان مرد بی هیچ ویژگی روبرت موزیل تبیین وجه ادبی و زیباشناختی تامل در باب امر ممکن، که محور اصلی فلسفه بلوخ را تشکیل می دهد، پی گرفته خواهد شد.

صدور، بنیاد کل نظام فلسفی فلوطين است. با وجود این و علی رغم اینکه فلوطين متفکری دقیق است، تبیین او از صدور آمیخته به استعاره­های مختلف است. برخی محققان معتقدند علت این امر، غنای سنت فلسفی فلوطين و تلاش او برای هضم و جذب فلسفة گذشتگان، خصوصاً فلسفة ارسطو و پوسایدونیوس است. ولی به اعتقاد برخی دیگر، فلوطين از طریق استعاره­های صدور، قصد دارد نظریة بدیعی را تبیین کند که می­توان آن را نظریة فعاليت دوگانه نامید. بر اساس این نظریه، هر شیء کاملی، علاوه بر فعاليتي دروني که جوهر حقيقي آن را تشكيل می‌دهد، دارای فعاليتی بروني است كه همچون تصويری از آن منتشر مي­شود. فعاليت برونی احد، عقلی بالقوه و نامتعین است که ابتدا گستاخی می‌کند و از احد جدا می‌شود. اما سپس پشیمان به سوی او بازمی‌گردد و با این بازگشت، متعین می‌شود. در این مقاله، به ارائة تفسیر مفصلی از تبیین­های استعاری و غیر استعاری فلوطين از نظریة صدور و لوازم آن پرداخته‌ایم.

موجود نخستین اصل شناخت و به طریق اولی، موضوع مابعدالطبیعه است. لفظی که در وجودشناسی ابن سینا به تبع ارسطو نقش کلیدی دارد ، «موجود» است. موضوع فلسفه « موجود به ماهو موجود و عوارض ذاتی آن» است. مفهوم «موجود» مفهوم عامی ‌است که حاکی از مطلق واقعیت است و تنها مفهومی ‌است که دربرگیرنده همۀ چیزهاست. از نظر ابن سینا می‌توان موجودی را در خارج تصور کرد که صرف وجود و بدور از ماهیت است (خداوند)؛ می‌توان موجودی را در خارج در نظر گرفت که مرکب از «وجود» و «ماهیت» است (مخلوقات). بنابراین ابن سینا با مفهومی به عنوان «موجود» سروکار دارد که از اصل واقعیت حکایت می‌کند و می‌تواند ماهوی و غیر ماهوی باشد. درباره خداوند «وجود محض» است و درباره مخلوقات مرکب از وجود و ماهیت و «موجود» است. بنابراین وجود در اندیشه ابن سینا در پنج معنا بکار می‌رود: وجود خاص؛ وجود اثباتی؛ فعل وجود دادن؛ فعل بودن و وجود رابط. وجود یا به معنای اسمی بکار می‌رود بر سرشت اشیاء و موجودات اطلاق می‌شود (وجود خاص) یا به معنای عام دلالت دارد که صفت مشترک میان موجودات است ( وجود اثباتی) یا به معنای «فعل وجود دادن » است که دررابطه با وجودبخشی خداوند به مخلوقات بکار می‌رود یا به معنای «فعل بودن» است به معنای عارض بودن وجود بر ماهیت که در آن منشأیت آثار خارجی مدنظر است یا در حمل میان موضوع و محمول به‌صورت رابط لحاظ می‌شود. در این نوشتار ضمن گذار از موجود به وجود، معانی پنج‌گانه وجود را بررسی می‌کنیم.

شلینگ در دوره اول کار فلسفی خود بحث های عمیقی را در نقد فلسفه کانت و اندیشه تاملی مطرح می کند. سرچشمه آغازین مفهوم ناخودآگاه را باید در این بحث ها جستجو کرد. شلینگ اولین کسی بود که قلمرو ناخودآگاه را کشف کرد. بیان نمادین را به آن نسبت داد.اسطوره ها را حاصل نیروهای آن دانست. و با طرح مفهوم ناخودآگاه زمینه مناسب برای نقد سوژه و اندیشه تاملی را فراهم آورد. اما همه این کشفیات به علت زبان سخت شلینگ و آمیخته بودن آنها با مباحث فلسفه ایده آلیستی دوره آغازین و میانی کار فلسفی شلینگ مورد غفلت قرار گرفته است.

دکارت استفاده از زبان و تنوع رفتار آدمی را نشانه‌ی تمایزی بنیادین میان حیوان-ماشین و انسان می‌دانست. بدیع و متنوع، فارغ از محرک درونی وبیرونی، و همچنین انسجام و تناسب با موقعیت در گفتار و رفتار آدمی توانایی‌های انسانی‌اند که هیج حیوان-ماشینی نمی‌تواند از عهده آنها برآید. وی منشاء چنین توانایی را اراده آزاد انسان‌ها که هدیه خداوندی است، می‌دانست. چامسکی، این سه ویژگی را تحت عنوان وجه خلاق کاربرد زبان صورتبندی می‌کند. وی مساله اصلی را در اینجا چرایی و چگونگی تولید یک عبارت زبانی توسط زبانگر می‌داند، و از آن به عنوان مساله دکارت یاد می‌کند. چامسکی هرچند راه‌حل مناسبی برای این پرسش سراغ ندارد اما وجود جوهری روحانی که دکارت مطرح کرده بود را نیز نمی‌پذیرد. از آنجا که این مساله پاسخ روشنی نیافته است، نقدهای موجود نیز پیش‌فرض‌هایی که توانایی امکان طرح چنین مساله‌ای را به چامسکی داده‌اند، نشانه رفته‌اند. هدف این مقاله بررسی بخشی از ادعاهای چامسکی است که بر این پیش‌فرض‌ها استوار است. از اینرو در این مقاله مساله دکارت را به ترتیب از منظر دکارت و چامسکی مطرح نموده‌ایم. و در بخش چهارم، ابتدا برخی نقدهای موجود بر امکان طرح مساله دکارت به همراه پاسخ‌های چامسکی را بررسی کرده‌ و در ادامه نقدها (و پرسش‌هایی) که از منظر این مقاله بر امکان طرح مساله دکارت می‌توان وارد نمود را طرح کرده‌ایم.

نظریه ی تصویری زبان، معناداری گزاره های مشهور به هلیه بسیطه را به چالش می کشد. این گزاره ها در دسته بندی تراکتاتوسی نه در دسته ی گزاره های ابتدایی قرار می گیرند و نه در دسته ی گزاره های ترکیبی. با جستجو راجع به وجود در تراکتاتوس با دو دیدگاه مواجه می شویم. در دیدگاه اول، ویتگنشتاین با رد معناداری گزاره هایی مثل "100 چیز وجود دارد"، عبارت "وجود دارد" را در زبان به آن جهت که توصیف گر هیچ اوضاع اموری نیست، در دسته ی مفاهیم صوری قرار می دهد. در دیدگاه دیگر، او با ارائه توصیفی از عبارت این که "چیزی هست" آن را پیش از تجربه و حتی پیش از منطق قرار می دهد. آن چه در نقطه نظر اول راجع به کاربرد "وجود دارد" در زبان ذکر می شود به لحاظ نتیجه مشابه دیدگاه راسل در باب گزار های وجودی است اما در نقطه نظر دوم ویتگنشتاین در برابر ایده ی راسل راجع به این که "چیزی هست" می ایستد، آن را غیرقابل تالیف به وسیله ی گزاره های منطقی می داند و مجاز دانستن کاربرد اینهمانی در منطق را عامل این خطای راسل معرفی می کند. بنابراین در کنار دلیل ویتگنشتاین در عبارت 5.53 می توان عدم امکان تصویر سازی دوقطبی از این که "چیزی هست" را به عنوان دلیلی برای رد ضرورت نیاز به نشان اینهمانی قرار دارد.