جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در پژوهش حاضر، اطلاعات گوناگون واژه‌ی «ماهیت» و کارکرد آن در مسأله‌ی «اصالت یا اعتباریت ماهیت» مورد بحث قرار گرفته است. روش مشخص نگارنده بر تحلیل مفهومی آراء اهل نظر با لحاظ سیر تاریخی مکاتب فلسفی استوار است. آثار دست اول نشان می­دهد که فارابی با طرح اصطلاحات خاصی، قائل به عروض خارجی وجود بر ماهیت شد. بعدها اصطلاحات و نوع نگاه وی در فلسفه‌ی سینوی استقرار یافت. سهروردی با لحاظ معنای «مابه الشئ هو هو» برای ماهیت، به اصالت آن و اعتباریت «وجود» قائل شد. در مقابل، ملاصدرا معنای أخص «ماهیت» را در فلسفه‌ی خویش نهادینه کرد و به اعتباریت ماهیت رأی داد؛ اما برخی اهل دقت برآنند که در فلسفه‌ی صدرایی، میان ماهیت ذهنی و ماهیت خارجی خلط شده و در کلمه‌ی «ماهیت»، مای موصوله تبدیل به مای استفهامیه شده است. شیخ احسائی و میرزای اصفهانی نیز با طرح اصطلاحات نوینی، به ترتیب قائل به ترکیب انضمامی و ترکیب اتحادی وجود و ماهیت گردیدند. نتیجه‌ی سخن آن‌که قول به اصالت یا اعتباریت ماهیت، بر پیشینه‌ی مفهومی هر متفکری از این واژه ابتنا دارد نه دلایل پسینی و از این­رو اغلب متفکران مسلمان، به مقتضای رویکرد رئالیستی، دست­کم به نحو ارتکازی به اصالت ماهیت باور داشتند.

از دیدگاه الن بدیو، فیلسوف معاصر فرانسوی، ریاضیات هستی­شناسی است و نظامی اصل موضوعی بر پایه­ی نظریه­ی مجموعه­ها یگانه شکل اندیشیدنِ ممکن به هستی بما هو هستی است. بدین­قرار، در فلسفه­ی الن بدیو علاوه بر به خدمت گرفته شدنِ اصول موضوع ریاضی، مفاهیمی که در سنت هستی­شناسی فلسفی می­شناسیم دگرگون می­شوند و با مفاهیمی از نظریه­ی مجموعه­ها گره می­خورند یا تناظر می­یابند؛ گرچه باید تأکید کرد که هستی در فلسفه­ی او نه شکلی ریاضیاتی دارد نه ابژه­ای ریاضی است. می­توان گفت دشوارترین بخش فلسفه­ی بدیو همین مبحث هستی­شناسی است، شاید تا حدی، به این دلیل که برای احاطه بر آن ­باید هم با سنت فلسفی غرب آشنا بود و هم با نظریه­ی مجموعه­ها. مضاف بر این، بدون داشتن درک درستی از مباحث فنیِ او در هستی­شناسی نمی­توان درک کاملی از بدنه­ی فلسفه­ی او داشت. در این مقاله، نخست نظام ریاضیاتی و اصل موضوعی مورد نظر بدیو تا حد ممکن تشریح می­شود و سپس برخی از مفاهیم بنیادین فلسفه­ی او بر پایه­ی نسبت­شان با مفاهیم متناظر در نظریه­ی مجموعه­ها بیان خواهد شد تا از رهگذر روشن شدنِ بنیادهای ریاضیاتی فلسفه­ی وی، معلوم گردد که او چگونه از طریق ریاضیات به هستی می­اندیشد.

صحنه‌پردازی تئاتر همواره حاصل ترکیب دو حوزه هنر و علم بوده است. در این میان یکی از حوزه‌های بنیادینی که باعث غنای طراحی صحنه می‌شود، فلسفه است. قلمروی که می‌تواند به عنوان ضلع سوم مثلث کمال در صحنه‌پردازی، وارد عمل شده و منجر به تکامل این حوزه در تئاتر و هنرهای نمایشی شود. این نوشتار تلاش دارد تا با گذری اجمالی بر فلسفه آناکساگوراس این ایده را مطرح کند که می‌توان از فلسفه و برخی مفاهیم بنیادین آن، به صورت مستقیم در صحنه‌پردازی تئاتر بهره برد و باعث توسعه هرچه بیشتر آن شد. برای این منظور، آناکساگوراس نمونه‌ی بی نظیری در پرداختن به چنین ایده‌ای به‌شمار می‌رود. او از یک سو آشنایی کامل و بی واسطه‌ای با تئاتر و نمایشگران یونانی از جمله اوریپید داشت و از سوی دیگر در زمره‌ی یکی از دانشمندان و فلاسفه بزرگ یونان باستان به شمار می‌رفت. آن‌چه مسلم است پرداختن به تمام ابعاد نظریات فلسفی و علمی آناکساگوراس در این نوشتار امکان‌پذیر نبوده و نگارنده تلاش کرده است به اجمال به معرفی برخی مفاهیم کلی نظریات این فیلسوف یونانی پرداخته و آن‌ها را با فرایند خلق صحنه‌پردازی تئاتر تطبیق دهد.

مقاله پیش رو به احصاء مطلوب‌های اخلاقی میان افکار و آراء افلاطون پرداخته و غایت و عقلانیت آن مطلوب‌ها را جسته است. از این رو، ابتدا و به عنوان مقدمه، جهان‌شناسی و علم النفس مورد نظر افلاطون را نشان داده و سپس ارتباط و پیوستگی آن‌ها را با نحوه عقلانیت و مطلوبیت مطلوب‌ها، عقلانیت مستتر در آن‌ها و غایت و هدفی که افلاطون را به چنین مقصدی رسانده بیان شده است. در ادامه با استفاده از این مقدمات «فضیلت اخلاقی» به عنوان مطلوب افلاطون معرفی و فضائل عمده رئیسه شمارش شده‌اند. این فضائل که شامل تمام فضائل دیگر نیز می‌شوند عبارتند از عفت، شجاعت، حکمت و در نهایت عدالت. استنتاج هر کدام از فضائل از علم النفس افلاطون تشریح شده و در بیان عقلانیت این مطلوب‌ها از اصالت مُثُل به عنوان هستی‌شناسی افلاطون بهره گرفته شده است. بر این مبنا نشان داده شده که مُثُل اعلای تمام فضائل، خیر اعلی که سر منشاء تمام نیکی‌ها و جهان است، می‌باشد و وصول به آن سعادت انسان را در پی دارد. بنابراین سعادت، غایت کردار اخلاقی و خیر اعلی دلیل آن است و دستیابی به فضائل نیز وسیله نیل به آن‌ها.

هدف از این مقاله بررسی مبانی تربیتی کودکان از دیدگاه روسو و کانت در دو بخش اهداف و اصول به صورت تطبیقی است. روش مورد استفاده در این مقاله رویکرد تحلیلی است. از نظر روسو هدف تربیت هماهنگی و انطباق با طبیعت است و کانت مهم‌ترین هدف را تحقق تربیت اخلاقی از راه انضباط می‌داند. اصول مشترک شامل تدریجی بودن تربیت، مخالفت با تنبیه بدنی و در نظر گرفتن مجازات به شکل مشاهده نتیجه عمل است. روسو اعتقاد به آزادی در کودکی و تربیت برای زمان حال و پیروی از طبیعت دارد. در نقد این دیدگاه می‌توان بی توجهی به آموزش متناسب با رشد کودکان تا سن 12سالگی و دیدگاه منفی نسبت به جامعه و فاسد دانستن آن را مطرح کرد. درمقابل کانت اعتقاد به حرکت از انضباط به سوی آزادی، توجه به زمان آینده و تشکیل عادات مطلوب از راه اطاعت از بزرگسالان دارد. در نقد دیدگاه وی می‌توان نادیده گرفتن فعالیت آزاد در کودکی را مطرح کرد. در نتیجه در بزرگسالی فرد ناتوان در تصمیم‌گیری و کسب استقلال خواهد بود و دلیل آن روحیه مطیع بودن در کودکی می‌باشد. بنابراین نوعی دیدگاه افراطی در آزادی از نظر روسو و انضباط از نظر کانت وجود دارد.

مفهوم صدق در فلسفه‌ی علم پوپر از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و این موقعیت منحصر به فرد، به ویژه وامدار آشنایی وی با آلفرد تارسکی و مفهوم سمانتیکی صدق وی است. برداشت پوپر از مفهوم سمانتیکی صدق تارسکی را که منطبق با نظریه‌ی تطابقی صدق است حداقل از سه منظر متفاوت می‌توان نقد کرد. نقد اول، نقد نظریه‌ی تطابقی صدق است فارغ از این که مدافع آن پوپر یا هر فیلسوف دیگری باشد. موضوع نقد دوم اما، برداشت پوپر از صدق تارسکی است. در این نقد به دو پرسش زیر پرداخته می‌شود: اول این‌که آیا خود تارسکی نظریه‌ی سمانتیکی‌اش را نظریه‌ای تطابقی می‌دانست؟ (یا حداقل می‌خواست که چنین باشد؟) و دوم این‌که فارغ از خواست خود تارسکی، آیا پوپر در به کارگیری آن به عنوان نظریه‌ای تطابقی صدق بر حق بود و نیز این‌که اساساً می‌توان چنین برداشتی از نظریه‌ی سمانتیکی صدق تارسکی ارائه کرد؟ نقد سوم هم نقدی درونی است به این معنا که به این پرسش می‌پردازد که فارغ از درستی یا نادرستی برداشت پوپر از نظریه‌ی سمانتیکی صدق تارسکی، چنین برداشتی از صدق با دیگر آموزه‌های پوپر در حوزه‌های مختلف اندیشه‌ی وی (به‌ویژه دریافت وی از ساختار واقعیت) در توافق هست یا خیر؟ در این گزارش به نقد دوم پرداخته‌ شده است. ابتدا هسته‌ی اصلی نظریه‌ی سمانتیکی صدق تارسکی معرفی شده است و در ادامه تفسیر پوپر و دو نقد مطرح شده بر این تفسیر بررسی شده‌اند.