جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش به منظور شناخت اقسام کلی نعمت در قرآن انجام گرفته است که می تواند در فهم و تفسیر کاربردهای نعمت در قرآن اثرگذار باشد. روش پژوهش، نقلی همراه با تحلیل مفهومی است. در ابتدا مفهوم واژۀ نعمت و انواع آن با استناد به آیات قرآن و روایات تبیین می‌شود و چنین به دست می‌آید که مفهوم نعمت از نگاه واژه شناسانه نوعی رفاه و آسایش است که از کثرت و فزونی برخوردار باشد و موجودی عاقل مشمول آن می‌شود. این واژه در قرآن با حفظ مفهوم لغوی به اموری اطلاق شده است که خداوند برای رفاه انسان آفریده است. نعمت بر اساس آموزه‌های قرآن و روایات تفسیری دارای هشت گونۀ کلی است: حقیقی، پنداری، ظاهری، باطنی، عام، خاص، ابتدائی و پاداشی. تعریف و ویژگی‌های هر یک از این گونه‌ها در متن مقاله تبیین می‌شود.

قرآن‌پژوهی غربی در دویست سال اخیر مراحل مختلفی را در مسیر رشد و پیشرفت خود طی کرده است که پیش از این در کتاب‌ها و مقالات بسیاری به آن پرداخته شده است. اما در ارتباط با آثاری که قرآن‌پژوهان غربی دربارۀ تفسیر شیعی یا رویکرد شیعه به قرآن پدید آورده‌اند، تا کنون کار پژوهشی منسجمی انجام نشده است که نشان دهد این جریان خاص از قرآن‌پژوهی غربی از کجا شروع شده و چه مراحلی را طی کرده و اکنون در چه جایگاهی نسبت به سایر آثار غربیان دربارۀ قرآن قرار دارد. برای رفع این خلأ، در این مقاله تلاش می‌شود با مروری بر تمامی آثاری که غربیان از قرن نوزدهم تا پایان قرن بیستم دربارۀ تفسیر شیعی یا رویکرد شیعیان به قرآن پدید آورده‌اند، به تحلیلی دربارۀ چگونگی آغاز این جریان و مراحلی که پس از آن در مسیر تکامل طی کرده است برسیم و دریابیم که شاخص‌ترین موضوعات مطرح در این مطالعات چیست و چرا این موضوعات بیشتر توجه غربیان را به خود جلب کرده‌اند.

چکیده ازآنجا‌که ترتیب کنونیِ تعداد قابل توجهی از آیات در قرآن کریم بر خلاف ترتیب نزول بوده و در برخی موارد، آیات مکی و مدنی در یک سوره در کنار هم قرار گرفته‌اند، که گاه تاریخ نزول آنها با یکدیگر سال‌ها فاصله دارد، پیگیری این بحث ضروری است که آیا ساختار کنونی ترتیب آیات به دستور پیامبر ص و طبق نظر ایشان تحقق یافته است یا اینکه این ترتیب مستند به اجتهاد و سلیقۀ صحابه می‌باشد؛ چنان‌که این بحث در ترتیب بین سوره‌ها نیز قابل پیگیری است. با توجه به اینکه تاکنون دیدگاه علماء امامیه در این مسأله به صورت مستقل مورد تحقیق و بررسی قرار نگرفته، این پژوهش بدون در نظر گرفتن ادلۀ مطرح در میان طرفداران هر یک از دو نظریه، با هدف تبیین دیدگاه مفسران و محدثان شیعی، تنها به بررسی دیدگاه علماء امامیه در این مسأله اهتمام داشته و به این نتیجه رسیده است که هرچند در این مسأله اتفاق نظر بر دیدگاه واحدی وجود ندارد، بسیاری از محدثان و مفسران امامیه، دیدگاه توقیفیت ترتیب آیات را نپذیرفته‌اند؛ علاوه بر آنکه در خصوص ترتیب سوره‌ها نیز دیدگاه قریب به اتفاق علماء امامیه اعتقاد به عدم توقیفیت آن است.

یۀ 81 سورۀ بقره دربارۀ عذاب گناهکارانی است که خطا و گناهشان بر جان آنان چیره شود. ویژگی عذاب آنها جاودانه بودن است. از آنجایی که اهل گناه، ممکن است کافر و ممکن است مسلمان باشند، در میان صاحب­نظران و مفسران، دربارۀ ابدی بودن عذاب اهل ایمان به جهت وجود ادلۀ دیگری دایر بر پاداش دایمی داشتن آنها، اختلاف نظر به وجود آمده است. این اختلاف مبتنی بر نوع نگرش هر یک از مفسران و یا گروه­ها دربارۀ تفسیر متن و چگونگی و میزان استفاده از عقل و داده­های برون متنی مانند روایات است. این نوشته با روش توصیف و تحلیل، بر آن است تا ضمن نقل دیدگاه­ها و بررسی هر یک از آنها دربارۀ وعده و وعید­های خداوند و نسبت بخشش و شفاعت و مشیت با این دو، به روشن شدن موضوع آیه و میزان مشمولیت عذاب و اهل عذاب کمک کند.

هدف از این پژوهش دستیابی به مفهوم «ریب» در قرآن و روایات است که با روش نقلی همراه با توصیف و تحلیل انجام شده است. این واژه در لغت به سه معنای مطلق شک، شک همراه با ترس و بدگمانی، یا توهم و ناآرامی روانی به کار رفته است. بررسی کاربردهای ریب در قرآن معنای سوم را تأیید می­کند و نشان می­دهد که هرگونه شکی ریب نیست، بلکه به شکی ریب اطلاق می­شود که از اضطراب روانی ناشی شده باشد. کاربرد این واژه در روایات نیز نشان می­دهد که مفهوم ریب در مقابل مفهوم طمأنینه و ثَبات، و منافی یقین و اخلاص است. در نتیجه این حالت روانی مربوط به عرصۀ معارف قلبی و حوزۀ روان­شناسی است، نه حوزه معرفت­شناسی؛ درحالی‌که شک مفهومی عام دارد و شامل هر دو حوزه می­شود.

شب قدر در فرهنگ قرآن کریم و روایات از جایگاه عظیمی برخوردار است. اهمیت این شب تا حدی است که نه‌تنها آیات مختلفی از سور قرآن کریم در مورد خصوصیات این شب نازل شده، بلکه سوره­ای مستقل‌ با تمام آیاتش‌ به این شب اختصاص یافته است. خداوند در این شب دانش‌هایی را بر حجت­های الهی و به طور خاص به اهل بیت : عطا می­کند. قسمی از دانش­هایی که در شب قدر نازل می­شود مربوط به قرآن کریم است و تنها به اهل‌بیت : اختصاص دارد. نزول یکبارۀ قرآن بر قلب رسول خدا  (ص) و علم جمعی بدان، از جمله دانش­هایی است که در چنین شبی بر ایشان نازل شد. افزون بر اینها، هر سال در شب قدر، وحی بیانی، یعنی تبیین و تفصیل کتاب، هم بر رسول خدا (ص) الهام می‌شد. براساس روایات بعد از رحلت پیامبر اکرم  (ص) و با استمرار شب قدر، وحی بیانی بر امام معصوم در هر زمان تا روز قیامت نازل می‌شود. ماهیت این گونه از وحی، تأویل قرآن کریم به‌ویژه تأویل آیات متشابه و تفسیر مجملات قرآن و تطبیق قرآن بر حوادث و وقایع جدید است.