جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سنت­های الهی، قوانینی است که به وسیله آنها جهان اداره می­شود. بخشی از این سنت­ها، سنت­های الهی دنیوی ناظر به سرانجام انحرافات اخلاقی است که در ارتباط با کجروی­های اخلاقی انسان بوده، در مورد آنها جاری می­شوند. قرآن کریم به این سنت­های الهی، اشاره کرده است و در مورد سرانجام انحرافات اخلاقی، تعبیر به عاقبت سوء دارد. با رجوع به آیات قرآن و تفسیر آنها، جریان این سنت­ها در زندگی انسان، به دو بخش فردی و اجتماعی تقسیم می­شود که در بخش فردی، مهمترین سنت جاری الهی، سنت مؤاخذه الهی است. این سنت، دارای مصادیق فراوانی است که برخی از آنها مقارن با هلاکت و برخی دیگر ملازم با هلاکت هستند. سنت بی­اثر شدن اعمال، سنت دیگری است که در مورد افراد جاری است. در مورد اجتماع نیز سنت‌های مختلفی مانند مؤاخذه اجتماعی و جایگزینی جاری می­شود.

چکیده: مسأله فاعلیت واجب تعالی یکی از مسائل مهم فلسفی است که هر مکتب فلسفی و حتّی کلامی درباره آن دیدگاهی مختص به خود دارد. مشّائین و در رأس آنها ابن­سینا، واجب الوجود را فاعل بالعنایه و علم قبل از ایجاد را علم عنایی می­دانند و معتقدند که این علم، حصولی و به شکل صور مرتسمه و لازمه ذات واجب است که منشأ آفرینش اشیاء می­باشد. این نظریه علاوه بر اینکه از ناحیه فیلسوفان مورد ایرادهایی قرار گرفته و آنان معتقدند که مشّاء با عرض خواندن صور مرتسمه، ذات واجب را از کمال علمی خالی می­کند که این محال است، همچنین ازسویروایات امام علی1 نیز مورد نقدهای جدّی قرار می­گیرد به گونه­ای که با آنها، ناصحیح بودن دیدگاه فاعل بالعنایه درباره واجب تعالی قابل اثبات است. بیشتر سخنان حضرت در این‌باره، فاعلیت واجب را با نحوه علم او پیوند زده و با تبیین آنها، تصوّرات ناصحیح و شبهات پیرامون فاعلیت و علم واجب را برطرف می­سازند. نقد بر دیدگاه مشّاء نیز از سه دسته از این روایات استنباط می­شود که در مجموع، این نظریه را شایسته مقام و مرتبه واجب نمی­دانند: دسته اوّل روایاتی است که بر خلاف مشّاء، علم حصولی را از واجب تعالی نفی می­کنند. دسته دوّم سخنانی است که با نفی احتیاج واجب به غیر، هر گونه الگو و مثال برای آفرینش موجودات را منتفی می­دانند، که از آنها می­توان نفی الگو و مثال بودن صور مرتسمه برای آفرینش را استنباط نمود. دسته سوّم نیز روایاتی است که می­گویند هیچ واسطه­ای بین واجب و معلومات او وجود ندارد، که با آنها می­توان دیدگاه فاعل بالعنایه را که واسطه بودن صور مرتسمه بین واجب و موجودات را ترسیم می­کند، نقد نمود. نقدهای مذکور، به روش استظهار واستنباط از روایات حضرت به دست آمده­اند و در مرحله تجزیه و تحلیل و مقایسه دیدگاه فاعل بالعنایه با آنها نیز، به شیوه تحلیلی- عقلی عمل شده است.

چکیده: فیلسوفان و متکلمان دین در دلالت و عدم دلالت معجزه بر وجود خداوند نظریات گوناگونی دارند. با پذیرش امکان و وقوع معجزه بر طریق نظام سبب و مسببی، به نام خرق ناموس طبیعت معرفی شده است. ابن­سینا با تأکید بر قوای نفس انسانی و تزکیه نفس، معجزه را تبیین کرده است. ملاصدرا نیز با تأکید بر نفوس در هیولای عالم جسمانی و با داشتن عقول پاک معجزه را پردازش کرده است. ابن­سینا و ملاصدرا معجزه را در مسیر اثبات وجود خدا، ثابت نمی­دانند. عمده متکلمان مسیحی حیطه معجزه را وسیع گرفته و هر آنچه که به عنوان امداد غیبی برای رفع مشکلات فردی و اجتماعی به صورت بارقه­های ذهنی به صورت ناگهانی تجلی شود، معجزه می­دانند. این طریق را مقدمه­ای برای اثبات وجود خدا مطرح می­کنند. گروهی از متکلمان مسیحی نیز در صدد رد معجزه بر آمده­اند. متکلمان اسلامی معمولا رابطه منطقی بین معجزه و اثبات وجود خدا را نمی­پذیرند؛ در این میان آیت الله جوادی آملی بر این باور است، اما مرحوم نراقی و مراغی رابطه منطقی را پذیرفته­اند. واژگان کلیدی: معجزه ـ وجود خدا ـ ابن­سینا ـ ملاصدرا ـ جوادی آملی ـ نراقی ـ متکلمان مسیحی.

چکیده: پرونده‌ انسان با مرگ به طور کلی بسته نمی‌شود و چنین نیست که بین دنیا و آخرت، جدایی کامل، حکم­فرما باشد. لذا آثاری که انسان بعد از خود بر جای گذاشته و تأثیر اعمال دیگران در سرنوشت برزخیان از جمله دعای مسلمین و طلب استغفار تأثیری در تغییر وضعیت ارواح، خواهد داشت. طبق دیدگاه فلاسفه، عالم برزخ، عالمی مثالی است که زمان و مکان ندارد ولی دارای صور است و لذا روح بعد از مفارقت از این بدن خاکی دیگر از هرگونه ماده‌ای مجرد است و بدن برزخی او فقط صورت و شکل دارد نه جرم و ماده. و بنابر دیدگاه صدرا، بدن برزخی، برآمده از قوه‌ی خیال است. در مورد اختلاف احوال مردم در عالم برزخ، متکلمین قائل به وجود ارواح مومنین و کفار و مستضعفین بوده و معتقدند که ارواح مومنان در وادی­السلام و ارواح کفار در وادی برهوت به سر می‌برند و مستضعفین نه در زمره‌ مومنان و نه در زمزه کفارند. در رابطه با مکان قبر و برزخ نیز بین متکلمین اختلاف نظر وجود دارد. برخی امکان قبر را همین قبر خاکی می‌دانند ولی عده‌ای معتقدند که منظور از مکان قبر همان عالم برزخ است که فشار قبر بر همین بدن اصلی است و گروهی آنرا با زبان اعمال و رفتار خود انسان می‌دانند و برخی معتقدند فشار قبر، وارد بر روح در قالب جسم مثالی است. متکلمین با استفاده از روایات به تایید ارتباط بین ارواح با عالم برزخ می‌پردازند و بیان می‌کنند که ملاقات اموات با خانواده و خویشان خود و تأثیر افعال ما بر سرنوشت برزخیان و همچنین استفاده‌ اموات از آثار ماندگار خود در دنیا از جمله امور قطعی است که دلایل روایی آن را تأیید می‌کنند. فلاسفه نیز به بیان ارتباط بین عوالم و وجود رابطهی علی و معلولی بین عوالم پرداخته‌اند.

چکیده: نظام فکری شیخ مفید، کلامی عقل بنیاد است که درآن از راه احتجاجات عقلی، آموزه­های دینی تبیین می­شود. ایشان علاوهبر بهره­گیری از عقل در مباحث کلامی در مباحث نقلی نیز، مطابقت مفاد حدیث با عقل را ملاک صحّت حدیث و مخالفت مفاد آن را با عقل،ملاک ضعف و عدم صحت آن می­داند. ایشان فهم حدیث و درک لوازم آن را نیز بدون نظر عمیق و توجه دقیق عقلانی در آن امکان­پذیر نمی­دانند. از این رو شیخ مفید با اصحاب حدیث،به عنوان جریانی ظاهرگرا به مخالفت پرداخته است. شیخ مفید این رویکرد عقلانی خود را برخواسته از آموزه­های اصیل شیعی می­داندکه با پیروی از آنها،در پی انسجام و نظم هر چه بیشتر کلام شیعی برآمدند. همچنین فیض کاشانی به عنوان دیگر متکلّم برجسته شیعی،اندیشمندی است که به دین،نگاه عقلانی داشته و با استناد به آیات و روایات برای عقل جایگاه ومنزلتی والا قائل شده و آن را هم سوی شرع می­داند و بلکه در مواردی فهم شرع را نیز متوقف بر عقل می­داند.گرچه او در احکام عملی،شأن و منزلت صدور حکم را از عقل سلب کرده اما در عین حال بر خلاف اخباریون که برای عقل ارزشی قائل نیستند و تنها به ظواهر آیات وروایات توجه دارند،به روش عقلی در تبیین احکام نظری و اعتقادی دین وتفسیر آیات و روایات پرداخته و همت وتلاش خود را به این مسئله معطوف کرده است تا معرفت حاصل از طریق فلسفه را از طریق اخبار و احادیث تبیین نماید.

چکیده: مسئله «رابطه عقل و دین»، یکی از مباحث مهم جهان اسلام و مسیحیت به شمار می‌آید که همواره معرکه آراء متفکرین بوده و به شکل‌های گوناگون، در حوزه‌های متفاوت فکری با نام‌هایی همچون «رابطه عقل و وحی»، «رابطه عقل و ایمان» و «رابطه عقل و وحی» مطرح گردیده است. در میان اندیشمندان مسیحی، «سورن کی‌یرکگور»، ایمان‌گرایی و مخالفت با عقل را به شیوه افراطی، پایه ریزی نمود. بنیان فکری ایمان­گرایی وی، بر مخالفت با عقل و کوتاه نمودن دست آن از دخالت در دین، طرح‌ریزی گردیده است. به نظر کی‌یرکگور؛ اساس دین، شورمندی است و شورمندی دینی با عقل و تحقیقات آفاقی در تضاد است. مهم­ترین نقش در ایمان آوردن افراد را جهش و اراده شخصی افراد می­داند و می‌گوید: تکیه بر عقل و عقلانی کردن آموزه‌های دینی، باعث زوال دین می‌گردد و لذا در سه حوزه وسیع مسئله رابطه عقل و دین (نقش عقل در اثبات دین، نقش عقل در تبیین دین و نقش عقل در توجیه و دفاع از گزاره‌های دینی)، قائل به عقل‌ستیزی گزاره­های دینی است.

چکیده: امروزه رسانه­های گروهیاز جمله سینما به عنوان محصولاتی از جهان مدرنیته شناخته می­شوند. برخی از صاحب نظران رسانه، این امر را به عنوان یکی از مولفه­های ذاتی سینما قلمداد نموده و برای آن آثار و پیامدهایی در نظر گرفته­اند که به کارگیری این رسانه را در خدمت به دین در عمل ناممکن و غیرمطلوب جلوه می­دهد. (که از آن به عنوان دیدگاه «ذاتگرایانه» یاد می­شود). در مقابل قائلین به دیدگاه «ابزارانگارانه» سینما را همچون ابزاری می­بینند که می­تواند در خدمت هر هدفی از جمله ترویج دین قرار گیرد. برخی صاحب­نظران نیز با نقد سخت­گیری دیدگاه ذاتگرایانه و نیز ساده­اندیشی ابزارانگاران، سینما را دارای اقتضائات و خواصی می­دانند که با تعدیل آنها امکان خدمتگزاری آن به دین فراهم خواهد آمد. در این مقاله که با روش اسنادی نگاشته شده است، نگارنده پس از نقل ادله قائلین به سه دیدگاه فوق در نهایت دیدگاه «اقتضاگرایانه» را به عنوان نظریه مختار مورد پذیرش قرار داده است.

چکیده: مسئله اصلی این تحقیق عبارت است از «بررسی آثار و اندیشه‌های ملامحمدمهدی نراقی (ره) درباره خداشناسی». در این تحقیق با استفاده از روش تحلیلیـ عقلی به بررسی این مسئله پرداخته شده است. براساس یافته‌های تحقیق، علاوه بر نظریات و شیوه­های مشترک ایشان با متکلمین دیگر در اثبات مسائل اعتقادی- بهطورمثال استفادهایشانازبرهانامکانووجوببرای اثباتصانعکهشیوه غالب متکلمیننیزمی­باشد- با دیدگاه­ها و روش­هایی از این اندیشمند اسلامی در مباحث خدا شناسی مواجه می­شویم که برای اهل علم قابل توجه و تأمل می­باشد؛ ازجمله: اثباتصانعبی نیاز از دلیل، استفاده از برهان معجزه و برهان اجماع و اتفاق عقلاء برای اثبات صانع، روش بهکارگیری مثال و داستان برای تفهیم ادله و براهینو موارد دیگر. از سوی دیگر با توجه به بیان سادهمسائل اعتقادی از طرف این متکلم اسلامی و استفاده از امثله و حکایات، نظریات ایشان می­تواند مورد استفاده عامه مردم باشد و به استحکام پایه­های اعتقادی آنها بیانجامد.

چکیده: یکی ازمهم­ترین مباحث فلسفه اخلاق، بحث رابطه دین واخلاق است.این بحث از با سابقه­ترین مباحث فلسفه اخلاق به شمار می­رود و شاید بتوان آن را ازنخستین مسائل فلسفه اخلاق در یونان باستان به شمار آورد. نیز می­توان در میان اندیشمندان مسلمان مسئله دین واخلاق را از کهن­ترین و پرنزاع­ترین مسائل فلسفه اخلاق به شمار آورد، گرچه به این عنوان نبوده بلکه تحت عنوانی چون حسن و قبح افعال مطرح بود.به طور کلی همه دیدگاه­های مطرح شده را می­توان تحت سه دیدگاه کلیتباین، اتحاد، تعامل فرض کرد، عده­ای اعتقاد دارند که بین دین واخلاق تباین وجود دارد و بین آنها هیچ رابطه­ای نیست.برخی هم معتقدند که بین دین واخلاق اتحاد وجود دارد. برخی دیگر هم قائل به رابطه تعامل بین دین واخلاق می‌باشند.آیت الله مصباح یزدی نیز به عنوان یکی از اندیشمندان مسلمان در مورد رابطه دین و اخلاق اعتقاد دارند که دین و اخلاق از جهت مبنایی با هم اتحاد و وحدت دارند واین وحدت به شکل جزء و کل می­باشد. یعنی اگر دین را به عنوان یک کل در نظر داشته باشیم، اخلاق بخشی از ارکان اصلی این کل به حساب می­آید. اخلاق بخشی از دین است.زمانی که ما دین را تعریف می­کنیم واجزاءآن را بررسی می­کنیم، می­بینیم که اخلاق یکی از سه جزءدین است و اخلاق اگر بخواهد ثابت و بدون تغییر باشد ضامن لازم دارد و آن چیز غیر از توحید نمی­باشد و از طرف دیگر ایمان نیز بوسیله اخلاق کریمه حفظ می­شود.لذا نسبت به این دیدگاه اشکالاتیمطرح شده که از منظر استاد مصباح به آنها پاسخ خواهیم داد.