جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

همه جامعه‌شناسان به نوعی با دو مفهوم اصالت فرد و جامعه یا ساختار اجتماعی و کنش انسانی درگیرند. بر این اساس هریک با برقراری ارتباط میان این دو مفهوم، به برتری یکی بر دیگری توجه می‌کنند یا رابطه ای را میان این دو مفهوم برقرار می‌سازند. شریعتی به عنوان متفکری مسلمان، متأثر از تعلیمات اسلامی بوده و فضای فرهنگ اسلامی و مذهب شیعه تأثیرات عمیقی بر شیوه تفکر او به جا گذاشته است. او در هیچ‌یک از موضوعات مورد توجهش، نه تکیه‌ای صرف بر اصالت فرد و عاملیت انسانی دارد و نه جامعه و ساختار اجتماعی را امری منحصر به فرد در این باره می داند؛ بلکه رابطه ای متقابل را لحاظ کرده و هردو عامل فرد و جامعه را در شناخت موضوعات و مسائل دخیل می‌داند. در این مقاله در راستای آشنایی بیشتر با رویکرد شریعتی نسبت به این موضوع، با بهره گیری از دیدگاه شهید مطهری، به واکاوی رویکرد شریعتی نسبت به این موضوع خواهیم پرداخت. برای این منظور از روش پژوهش اسنادی استفاده شده است.

اندیشه‌ی اجتماعی هر دوره‌ای متأثر از شرایط جامعه‌ای است که به‌بحث در مسائل اجتماعی و نهادهای اجتماعی می‌پردازد. در دوره‌ی قاجار نیز، عوامل سیاسی و مذهبی گوناگونی باعث حضور و نفوذ علمای شیعی در جامعه و حکومت شد که ناگزیر به‌طرح مباحثی در زمینه‌ی سیاست و اجتماع پرداخته‌اند. از جمله‌ی این عالمان، سیدجعفر دارابی کشفی از علما و فقهای اصولی شیعه بود که به‌مقوله‌ی اندیشه‌ی اجتماعی که می‌بایست حاکم بر جامعه‌ی عصر قاجار باشد از دیدگاه دین اسلام، پرداخته‌‌است. وی در کتاب‌های تحفه‌الملوک و میزان‌الملوک به‌اندیشه‌ی اجتماعی و توصیف جامعه می‌پردازد و برای اینکه جامعه‌ای مطلوب را ترسیم نماید که حاکم قادر باشد بر جامعه حکومت نماید، زندگی فردی و امور خانوادگی و اجتماعی را تشریح می‌کند. هدف پژوهش حاضر بررسی اندیشه‌ی اجتماعی کشفی براساس تحلیل محتوای دو اثر مذکور است. یافته‌ی پژوهش نشان می‌دهد که کشفی قصد داشته به‌ترسیم زندگی فردی و اجتماعی با تعلیم اخلاقی و دین بپردازد و عقل و عدالت را پایه‌ی جامعه قرار می‌دهد. وی در نهایت به‌دنبال دستیابی‌به مدینه‌ی فاضله است و در این راستا به‌مقوله ارتباط میان افراد در جامعه و چگونگی زندگی اجتماعی و رابطه‌ی حکومت و جامعه و بسیاری از خصائل و فضایل انسان که از طریق آن می‌تواند به‌سعادت دنیوی و اخروی دست یابد به‌صورت مشروح و مفصل پرداخته است.