جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با نظر به موج گسترده معنويت‌هاي نوظهور و ترويج ادياني همچون هندوئيزم و بودائيزم، به عنوان معنويت‌هايي بدون مرز، مباحثي مانند يوگا، در جهان ترويج و تبليغ مي‌شوند و با برچسبي از آئين‌هاي قدسي در پي جايگزيني اديان الهي و کلاسيک هستند. در اين پژوهش سعي شده است تا با بيان پيشينه کوتاهي از يوگا و اقسام آن، مباني، روش و غايت يوگا تبيين شود. سير معکوس کمال، ثنويت ماده و روح در فلسفه سانکهيا و شرّانگاري بدن، نفي ذهن و کنش در يوگاي چيني ـ ژاپني و کم رنگي خدا در يوگاي بودايي، از جمله اشکالات يوگا در اقسام مختلف آن است. برخلاف عرفان اسلامي كه در آن مفهوم مراقبه اسلامي بر وجود رابطه ميان خدا و انسان و با رويکرد ذهني ـ عملي، از طريق توجه به ذکر الهي و رسيدن به قرب خداوند شکل گرفته است. مفهوم گسترده مراقبه اسلامي خارج از شکل، مکان و زمان خاصي است و برخلاف نگرش هندي ـ چيني، در متن زندگي جريان دارد. البته گرايش‌هايي هم بوده است که با نزديکي به تفکر هندي و ايراني و يا تأثيرپذيري از شمنيزم، سر از سماع و تمرکز بر اجسام در آورده است که به عنوان يک آسيب، قابل شناسايي است.

سالک راه حق با پيمودن سفري چهار مرحله‌اي که به «اسفار اربعه» شهرت يافته است، خود را به حضرت حق عزوجل رسانده، به بقاي پس از فنا دست يافته و به دستگيري از خلايق مي‌پردازد. اين سفرهاي چهارگانه که به ترتيب عبارت‌اند از: سفرِ «من الخلق الي الحق»، «في الحق بالحق»، «من الحق الي الخلق» و «في الخلق بالحق»، از شهرت فراواني برخوردارند و آيت‌الله شاه‌آبادي(ره) بر پايه همين الگو، و همچنين بر اساس آيات مربوط به ملاقات حضرت موسي و حضرت خضر(ع) اسفار اربعه را به صورت ديگري که عبارت است از سفرِ «من الخلق الي الحق المُظهَر»، «من الحق المظهر الي الحق الظاهر»، «من الحق الظاهر الي الحق الباطن» و «من الحق الباطن الي الخلق» مطرح و تبيين مي‌کنند. از مهم‌ترين ويژگي‌هاي اسفار اربعه مرحوم شاه‌آبادي، مي‌توان به تکيه داشتن آن بر آموزه‌هاي قرآني و روايي و همچنين توجه ويژه آن به جايگاه انسان کامل در امر سير و سلوک اشاره کرد. مقاله پيش‌رو، به شرح اسفار اربعه و آراي مرحوم شاه‌آبادي در اين زمينه خواهد پرداخت تا به اين وسيله درک بهتري از کيفيت سلوک براي ما حاصل شود.

مقاله پيش رو با هدف تبيين جايگاه امامت شيعي در پيدايش و ماندگاري جهان ـ که يکي از موضوعات مهم جهان‌شناسي عرفاني است ـ از چشم‌انداز احاديث و عرفان اسلامي نگارش يافته است. از نگاه جهان‌شناسي عرفاني، وجود انسان کامل و وليّ، در اين جهان ضروري است. عارفان شيعه، با تکيه بر دعاها و احاديث وارده، ائمه اطهار(ع) را صاحب ولايت و مصداق انسان کامل مي‌دانند و افزون بر اينکه به امر الهي، در پيدايش ساير مخلوقات نقش داشته‌اند، بلکه ماندگاري جهان نيز به خاطر وجود آنان است و از همين‌رو، زمين هرگز نمي‌تواند از وجود يکي از آنان تهي باشد. البته همه اينها به خواست و اراده الهي است. تحليل اين جنبه از جايگاه امامت شيعي در جهان‌شناسي عرفاني و بيان تفاوت ديدگاه عارفان شيعه با عارفان اهل‌سنت در اين زمينه، از جمله دستاوردهاي اين پژوهش است.

مسئله انخلاع روح ويژه عارفان مسلمان نيست؛ بلکه بسياري از پيروان نحله‌ها و اديان گوناگون أعم از توحيدي و غير توحيدي بدان باور دارند. اکنون پرسش آن است که آيا در اين حالت، روح به کلي از بدن جدا شده و هيچ پيوندي با بدن ندارد؟ آيا روح جداي از بدن دنيوي، به گشت و گذار پرداخته و سپس به کالبد خود باز مي‌گردد؟ آيا در اين هنگام مغز انسان از كنش‌ها و واكنش‌هاي خود بازايستاده و هر چه روح مي‌بيند و مي‌شنود در جريده خود روح ثبت شده و به مغز منتقل نمي‌گردد؟ بر پايه يافته‌هاي جديد بشر چنين پديده‌هايي نمي‌تواند بدون کارکرد بدن فيزيکي رقم بخورد. براي اين منظور مي‌توان شواهدي يافت که نشان از دست‌داشتن بدن فيزيکي در اين امر دارد. با توجه به پاره‌اي از روايات نيز مي‌توان به پيوند استوار ميان روح و جسم پي برد؛ به گونه‌اي که کارکرد هر يک بدون ديگري ممكن نخواهد بود. همه اين امور نشان مي‌دهد که پديده‌هايي همچون انخلاع روح نياز به بازنگري تازه‌اي دارد.

ذات‌گرايي در باب تجربه عرفاني بر آن است که تجربه عرفاني داراي ذات واحد و در همه سنت‌هاي ديني يکسان است. اين ادعا بين همه ذات‌گرايان مشترک است؛ اما براي اثبات يکساني آن سه معيار مي‌توان شناسايي کرد. برخي وحدت تجربه‌شونده، برخي وحدت خصوصيات پديدارشناختي، و برخي ديگر محض بودن را گوهر ذاتي تجربه عرفاني دانسته‌اند. در اين مقاله معيارهاي سه‌گانه يادشده، تبيين و بررسي مي‌گردد.