جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گونه‌شناسی کشف صوری در مثنوی سید مسلم مدنی [1] تاریخ دریافت: 15/2/92 تاریخ تصویب: 18/9/92 چکیده کشف و شهود همچون بنیان شناخت‌های عرفانی به شمار می‌رود. عارفان از رهگذر کشف، رویارویی بی‌واسطه با حقیقت را تجربه می‌کنند؛ از همین‌رو پرداختن به گونه‌های کشف و اندازۀ توان معرفتی هر یک، همواره در کانون تأمل‌های عارفانه بوده است. جلال­الدین محمد مولوی به مثابه عارفی اندیشه­مند، برپایۀ آموزه‌های نظری صوفیانه به تبیین ادبی گونه‌های کشف در مثنوی پرداخته و به آراستگی به گونه‌ها، پیامدها و زمینه‌های هر یک توجه نشان داده است. به طور کلی عارفان از دو گونه کشف (صوری و معنوی) سخن گفته‌اند. این نوشتار با هدف تبیین «گونه‌های کشف صوری در مثنوی» و با الهام گرفتن از دسته‌بندی قیصری در مقدمۀ شرح فصوص­الحکم سامان یافته است. مثنوی افزون بر دربرداشتن همۀ گونه‌های کشف صوری (به جز کشف لمسی) با داده‌ها و آموزه‌های جزیی بسیاری دربارۀ هریک از این گونه‌ها همراه است که در مقدمۀ قیصری و پیگیران دسته‌بندی او مانند سید حیدر آملی به چشم نمی‌خورد. به نظر می‌آید مولوی به کشف سمعی به دلیل گستردگی و چندگانگی آن، بیش از دیگر گونه‌های کشف صوری پرداخته است. واژه­های کلیدی: شهود،کشف صوری، مثنوی، مکاشفه، مولوی . 1 .دانش­پژوه دکتری و مربی گروه فلسفۀ اسلامی جامعه المصطفی العالمیه ؛ moslem.madani@gmail.com

مهدیه کسایی­زاده [1] تاریخ دریافت: 26/6/91 تاریخ تصویب: 12/4/92 چکیده در تفکر غربی، «معنای زندگی» به عنوان یک مسأله شناخته می­شود. از میان نظرات مختلف، یکی از دیدگاه­ها دربارۀ معنای زندگی، دیدگاه عرفانی است که اگرچه تاکنون کمتر به آن نظر شده است، می­تواند پاسخگوی بسیاری از پرسش­ها در باب این مسأله باشد. در پژوهش حاضر، ارکان معناداریِ زندگی، از دریچۀ نگاه یکی از مشاهیر عرفان اسلامی، محی­الدین ابن عربی شناسایی می‌گردد و جایگاه انسان و اهمیت حضور وی در جهان هستی، بر مبنای دیدگاه «خدامحور» این عارف بررسی می‌شود. به این منظور، بر مبنای آرای ابن عربی، ابتدا بر شناخت­پذیری معنای زندگی صحّه گذاشته می­شود و سپس، به دست می­آید که ارزش و اعتبار والای وجود انسان نسبت به جهان، انگیزۀ متعالی عشق در آفرینش و معاد و ارتقای بینش عرفانی، معناداری زندگی انسان را در سه مفهوم «ارزش زندگی»، «غایت زندگی» و «فایدۀ زندگی» اثبات می­کند. واژه­های کلیدی: آدم، ارزش زندگی، خدا- روح­محوری، خدامحوری، غایت زندگی، فایدۀ زندگی، معنای زندگی. [1] . دانشجوی دکتری گروه «تصوف و عرفان اسلامی»، دانشگاه آزاد اسلامی- واحد علوم و تحقیقات تهران؛ mahdieh@kasaeizadeh.com

هستی و مراتب آن از دیدگاه عزیز نسفی [1] احسان رئیسی [2] سید علی اصغر میرباقری فرد [3] محسن محمدی فشارکی [4] حسین آقاحسینی [5] تاریخ دریافت:23/2/92 تاریخ تصویب:20/8/92 چکیده بعد از تحول عمیقی که در سدۀ هفتم هجری در عرفان اسلامی پدید آمد، هستی‌شناسی نیز به دو رکن دیگر معرفت عرفانی، خداشناسی و انسان‌شناسی، افزوده شد. بر این اساس در سنت دوم عرفانی، شناخت هستی صرفاً یک شناخت نظری نیست؛ بلکه این شناخت با رسیدن به مراتب کمال به دست می‌آید و معرفت خدا با معرفت انسان و هستی حاصل می‌شود. پیوند انسان‌شناسی و هستی‌شناسی برای کسب معرفت، افق­های تازه‌ای را به روی عرفای سنت دوم گشود. بدین ترتیب با تطبیق میان جایگاه انسان و هستی به عنوان دو عالم صغیر و کبیر، وجوه تازه‌ای از این دو عالم شناخته شد. عزیز نسفی، یکی از عارفان نوآور در سنت دوم عرفانی، دربارۀ هستی‌شناسی عرفانی طرح­های تازه‌ای به دست می‌دهد که درکلیات، قابل انطباق با سایر طرح­های هستی­شناسانۀ سنت دوم است؛ ولی در جزییات، منحصر به فرد است. در این مقاله ضمن تحلیل دیدگاه­های نسفی در باب هستی و مراتب گوناگون آن، محورهای فکری وی در مباحث هستی‌شناسانه تبیین و تشریح می‌شود. این تحقیق از نوع مطالعۀ اسنادی و کتابخانه‌ای است و با روش توصیفی انجام گرفته است. واژه‌های کلیدی: سنت دوم عرفانی، عزیز نسفی، مراتب هستی، هستی‌شناسی. [1] . این مقاله از پایان نامۀ دورۀ دکتری با عنوان «تصحیح مجموعه رسائل نسفی» استخراج شده است. از «قطب علمی تحقیق در متون حکمی و عرفانی» دانشگاه اصفهان برای حمایت از این پایان‌نامه و مقاله سپاسگزاری می‌شود. [2] . دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی (گرایش ادبیات عرفانی) دانشگاه اصفهان؛ ehsan.Reisi@gmail.com [3] . استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان؛ a_mir_fard@yahoo.com [4] . استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان؛ fesharaki311@yahoo.com [5] . استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان؛ h.aghahosaini@gmail.com

فنا و بقا و اتّحاد و اتّصال در دیوان بیدل دهلوی سمیّه خادمی [1] محمّد سرور مولایی [2] تاریخ دریافت: 16/03/92 تاریخ تصویب: 18/09/1392 چکیده مقامات فنا و بقا و اتّحاد و اتّصال از مهم­ترین و پیچیده­ترین مباحث تصوّف و عرفان اسلامی به شمار می آید. عرفا این مقامات را نهایت سیر و سلوک سالک و هدف از پیمودن همۀ احوال و مقامات را رسیدن به وصال الهی می­دانند. بر طبق نظریۀ قوس نزولی و قوس صعودی، انسان پیش از خلق در عالم غیب و علم الهی موجود بوده است و هنگام نزول به عالم خلق و شهادت، مرحله به مرحله او را از عوالم عبور داده­­اند تا این­که به این عالم مادی آمده است و سالک می­خواهد با فانی شدن از صفات خویش و متّصف گشتن به صفات الهی به مبدأ و اصل خویش باز گردد. سالک یک سیر حرکتی از «الی الله» را به «فی الله» شروع می­کند و در نهایت این سیر و سلوک، اتّحاد و اتّصال با محبوب برای او حاصل می­شود. بیدل دهلوی که نمایندۀ تمام­عیار سبک هندی است و دیوان غزلیاتش یک فرهنگ اصطلاحات عرفانی به شمار می­آید، این مقامات را در اشعارش بهخوبی بیان کرده است. بیدل همانند سایر صوفیان بزرگ معتقد است که حالت فنا و رسیدن به وصال الهی، نتیجۀ فضل و عنایت الهی و از اختیار سالک خارج است. با در نظر گرفتن این نکته که بیدل، وحدت وجودی است، دویی را نفی می­کند، معتقد به اتّحاد و اتّصال الهی است و ترک تعلقات دنیوی و فانی شدن از خویش را شرط وصول به محبوب می­داند. او بر این باور است که چون خداوند هر لحظه به شکلی تازه تجلّی می­کند و تجلّی تکرارناپذیر است، حتی سالک بعد از وصال با محبوب همچنان محو معشوق خویش است و از آرزوی دیدارش کم نمی­شود. در نهایت چیزی از سالک باقی نمی­ماند و در خداوند محو می­شود. واژه­های کلیدی : اتّحاد، اتّصال، بقا، بیدل دهلوی، فنا، وحدت وجود. [1] دانشجوی کارشناسی ارشد ادیان و عرفان، دانشگاه الزهرا (س)؛ somayekhademi47@yahoo.com [2] استاد بازنشسته گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا(س) ؛ dsarwarmawlaie@yahoo.com

متون ادب فارسی به سبب برخورداری از تنوع وگستردگی فراوان از دیرباز توجهه منتقدان را به خود معطوف داشته است. در این میان، سوانح احمد غزّالی از دو جهت، یکی به دلیل نظریهپردازیهای معرفتشناسانه و دیگر نهوع نگهاه مفلهه بهه تو هیه پدیدارهایی چون عشق، عاشق و معشوق، از وجهه معرفتهی بها یی برخهوردار اسهت پژوهش حاضر روش نقد پدیدارشناختی رابا توجه به یکی از دغدغههای ا هیی خهود که رسیدن به »التفات« و »طیبگاهی« منحصراً عرفانی و نیز ارائ پاسخی برای چگونگی ارتباط میان آگاهی با مسأل فناست، در تحییل رخدادهای معرفتی سوانح به کار گرفته است. روش انتقادی این مقاله، پدیدارشناسی استعالیی است تا بها اتکها بهه تحییهل آن ، از کیفیّت ظهور رخداد آگاهی و »من استعالیی«، موضوع را به تعبیر سهوانح از »طیبگهاه «

مسألۀ زایش معانی از صور و اصالت زبان از دیدگاه عارفان لیلا پژوهنده [1] تاریخ دریافت:4/4/92 تاریخ تصویب:18/9/92 چکیده مسألۀ ظریف امکان زایش معنی و اندیشه از سخن، از نگاه عارفان پرسش اصیلی است که در این نوشتار به شیوه­ای تحلیلی در پی پاسخگویی به آن هستیم. این مسأله در حالی مطرح می­شود که در عرفان بر اصالت معنی و اندیشه تأکید شده است. جهت تبیین موضوع، پس از ملاحظاتی در باب ویژگی­ها، ماهیت،کاربرد، رابطه و تعامل، صورت و معنا، ذهن و زبان، دل و زبان و ایمان و ذکر، به پرسش بنیادین این پژوهش بازمی­گردیم و مسألۀ ظریف امکان زایش معنی و اندیشه را از سخن بازمی‌کاویم. در ادامه، ضمن تبیین جایگاه سخن و نقش هستی­شناختی زبان، برپایۀ آرا و اقوال عارفان نشان می­دهیم که زبان تنها محدود به گسترۀ فکر آدمی نیست و نمی‌توان کنش ازلی و مقدس آن را به منش ارتباطی انسانی تقلیل داد . آرا و اقوال عارفان در خصوص مراتب متمایز زبان و تأکید بر جایگاه هستی‌شناسانه و کنش مقدس و ازلی سخن در ورای سویۀ ارتباطی، نقش سخن تکوینی و کلمۀ خلّاقه را در زایش معانی و قدرت رهایی­بخش و هستی­آفرین آن توجیه می ­ کند؛ از این جهت عارفان ضمن تأیید اصالت معنی، سخن را سرچشمۀ هستی و موجودات را سخن خداوند می ­ شمارند و بر قدرت خلاقه و بی شبه و نظیر سخن ت أ کید می‌ورزند. واژه­های کلیدی: اصالت معانی، زایش معانی، مراتب اندیشه، صور و زبان، مراتب سخن، رابطۀ صورت و معنی. 1 . استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه قم. leila.pazhoohandeh@gmail.com