جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

همزمان با تحولات اساسی در عرصه­های گوناگون زندگی بشری در قرون اخیر و پس از رنسانس در غرب، مفهوم «متن» نیز دچار تغییرات بنیادین گشتهو پس ‌از آنکه مختص آثار مکتوب بود، بر هر اثر قابل تفسیر و دارای پیامی برای مخاطب، تلقی گردید. برای بررسی متون، ضمن اکتفا به ساختار زبانی متن، از رویکردهای نقدی نوین معاصر همچون ساختارگرایی و شالوده­شکنی استفاده شد. متن در تعریف امروزی با استقلال از نیت مؤلف خود، پذیرای خوانش­های متعددی است که معانی مختلفی بر آن تحمیل می­شود.این نوشتار می­کوشد نظریه متن بودن قرآن به مفهوم امروزی آنرا ردّ نماید؛ اندیشه­ای که توسط برخی از پیروان مکاتب غربی در جهان اسلام دنبال می­شود. در این راستا، ویژگی­های متن امروزی از منظر نظریه­پردازان ادبی غربی معاصرو امکان تسمیه­ قرآن به متن را بررسی خواهیم کرد و ثابت کرده­ایم نص قرآنی به دلیل صدور آن از جانب خداوند، معجزه استو همچنین هدف از نزولش که همانا هدایت است، در تعاریف جدید غربی از متن، نمی­گنجد و لذا نمی­توان با آن همچون سایر متون رفتار کرد و آراء غربی معاصر پیرامون متن را بر آن تطبیق داد.

یکی از راهکارهای مناسب در نقد آراء متفاوتی که از آیات قرآن برداشت‌ شده، استناد به تحلیل ادبی آیه است؛ لذا توجه به نقش آراء ادبی در تفسیر آیه، اهمیت ویژه‌ای دارد. عبارت ﴿إنِّی جَاعِلٌ فىِ الْأَرْضِ خَلِیفَةً﴾ از جمله آیاتی است که از یک ‌سو تحلیل‌های مختلف ادبی درباره آن ارائه شده و از سوی دیگر با توجه به اختلاف دیدگاه عالمان مسلمان در مقام خلافت الهی، تعابیر مفسران در ذیل آیه متفاوت گشته است. از این‌رو، پژوهش حاضر قصد دارد با بررسی آراء ادبی در آیه فوق، نمود این اختلاف را در برداشت‌های تفسیری قدما و معاصران در تبیین «خلیفه»، «مستخلف عنه» و «جعل خلیفه» دنبال کند. در نهایت با تحلیل ادبی مناسب با ظاهر آیه، تبیین خواهیم کرد که این آیه از جمله آیات ولایی است که می‌توان در اثبات الهی بودن انتصاب به مقام خلافت الهی به آن استناد جست.

از دیرباز، تواتر قرآن از جمله مسائل بنیادین علم قرائت بوده که به دلیل طرح پاره‌ای مسائل پیرامونی، کیفیت آن به خوبی فهم نشده است؛ برخی در مسیر دفاع از قرآن و انگیزش مذهبی، قائل به تواتر قرائت‌ها شده و بعضی نیز تواتر قرآن را به میزان معینی از آیات محدود نموده‌اند. همچنین در دوران معاصر، برخی از مفسران و محققان تنها قرائت حفص از عاصم را متواتر و شایسته اعتنا قلمداد نموده و به سایر قرائات وقعی ننهاده‌اند. پژوهش حاضر در راستای تبیین این مسئله، کاربرد تواتر را در سه حیطه­ تواتر نص قرآن، تواتر قرائت‌های هفت یا ده‌گانه و نیز تواتر قرائت حفص از عاصم مطرح نموده و کوشیده است با نگاه تاریخی ‌ـ ‌تحلیلی و با طرح و نقد دیدگاه‌های مختلف، تصویر واضحی از تواتر قرآن و چگونگی آن ارائه نماید. در نهایت با تأکید بر لزوم تواتر قرآن، این نتیجه به دست آمده که منظور از این تواتر، تواتر سیاهه قرآن است که مهم‌ترین ضابطه پذیرش هر قرائت بوده و منحصر به قرائت حفص از عاصم نیست.

آموزه‌های دینی مهم‌ترین کمال انسانی را نزدیکی به خداوند و دست یافتن به ایمانی ناب، قرب الهی و رسیدن به رستگاری دانسته و در پیمودن این مسیر، میان زن و مرد تفاوت قائل نشده است. با این حال، وجود متونیکه توان زن را در رسیدن به حقیقت ایمان، ناقص می‌داند یا زنان را ناتوان از درک معارف دینی معرفی می‌کند، با اصل پیش‌گفته ناسازگار است. از جمله این موارد، حدیث «أکثر أهل الجنَّة مِن المستضعفین النساء...»‌است که دربرخی از منابع کهن از جمله من لا یحضره الفقیه یافت می‌شود.گذشته از بحث سندی، برداشت‌های گوناگون و احیاناً نادرستی از این روایت ارائه شده است. این نوشتار می‌کوشد ضمن بررسی منابع روایت، دلالت آن را نیز مورد مداقّه قرار دهد. این مقاله که با روشی توصیفی ـ تحلیلی نوشته شده است، در پایان به این نتیجه دست یافته که مقصود از مستضعفین، کسانی هستند که امکان رشد و تعالی از آنان سلب شده و راهی برای فرار از آن نداشته باشند.

یادکرد از جانداران به‌ویژه حیوانات، از راه­های ایجاد حیات و حرکت در تصویرآفرینی هنری و ادبی است. از این طریق می­توان تصاویر را از رکود خارج کرد و اثربخشی و نفوذ آن را بیشتر نمود. بر همین اساس، یکی از کارکردهای نام بردن از حیوانات در نهج‌البلاغه، نقشی است که این مهم در خلق تصاویر بر عهده دارد. در این نوشتار که با روشی توصیفی ـ تحلیلی به انجام رسیده، سی‌وسه گونه حیوان را در نهج‎البلاغه شناسایی کرده است. ایننام­بری دلایل متعددی داشته است؛ گاه به‌صورت حقیقی و از جهت خلقت و اوصاف، مأموریت داشتن، حقوق و احکام، بیان علم الهی و حشر و معاد بوده است. همچنین در برخی موارد، عناصر بیانی چون تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه مورد توجه بوده است. در نهج‌البلاغه، بسیاری از تصویرسازی‌ها از دنیا، فضائل و رذایل اخلاقی، گناه، تقوا، فرار از جنگ و امثال آن با استفاده از جنبه‌های مختلف حیوانات به تصویر کشیده شده ­است.

شناخت‌شناسی و دلالت‌های تربیتی آن یکی از مهم‌ترین مباحث فلسفه تعلیم و تربیت است. این تحقیق با هدف بررسی و تبیین شناخت‌شناسی و دلالت‌های تربیتی آن از دیدگاه قرآن کریم ـ عالی‌ترین منبع استخراج موضوعات مرتبط با فلسفه تربیتی اسلام و تعلیم و تربیت اسلامی ـ انجام گرفته است. نتایج تحقیق پیش‌رو که با روش توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته، مبین آن است که قرآن کریم جایگاه فوق‌العاده‌ای برای علم و شناخت قائل است؛ به همین دلیل معلمان را مورد تکریم قرار داده و شاگردان را می‌ستاید. قرآن کریم‌، ضمن اشاره به حواس و قلب به ‌عنوان ابزارهای شناخت‌، حواس را در صورت به کارگیری صحیح‌، زمینه‌ساز تصفیه قلب دانسته و در این راستا بر روش‌های آموزشی که منجر به تقویت و به‌کارگیری بیشتر این ابزارها می‌گردد‌، تأکید کرده است. این تحقیق، تفکر را زیربنای روش‌های آموزشی قرآن کریم می‌داند.

حقیقت‌جویی و تلاش برای رسیدن به حقیقت، از جمله خصوصیات انسان است که او را به تحقیق در مبدأ و معاد و باور به عالم پس از مرگ که یکی از اندیشه‌های دیرین بشر بوده است، وامی‌دارد. از همین‌رو، ادیان توحیدی پیروان خود را به روزی که به حساب همگان رسیدگیمی­شود، وعده ­داده‌اند.در کتب مقدس یهودیت و مسیحیت، از چگونگی معاد و کیفیت پاداش و عذاب و همچنین جزئیات حشر انسان‌ها بحث به میان آمده است.مسأله زنده کردن مردگان، برپایی قیامت و بهشت و جهنم از موضوعاتی است که بحث­هایی به صورت کلی در کتب عهدین به خود اختصاص داده­ است؛ امّا بر خلاف عهدین، مسأله معاد در قرآن کریم، گسترده‌تر و با جزئیات بیشتری بررسی شده است. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی‌ـ‌توصیفی، کوشیده‌ایم به این سؤال پاسخ دهیم که عالم پس از مرگ در ادیان توحیدی، به چه کیفیتی است؟ برای این مقصود، آیات مربوط به معاد و قیامت در عهدین و قرآن استخراج شده و با یکدیگر مقایسه شده­اند.

در تاریخ تفکر، فلسفه و ادیان، «عقل» موضوع بحث‌های زیادی بوده است. در قرآن کریم واژه «عقل» بسیار به­کار رفته و از آن سخن گفته شده است. بنابراین یکی از سوال مهم آن است که «عقل» در جهان­بینی قرآنی، چه معنایی دارد؟ حوزه معنایی عقل، در قرآن، شامل چه مؤلفه‌هایی است و چه رابطه‌ای بین عقل و سایر ‌مؤلفه‌ها وجود دارد؟ عقل در قرآن همراه با مفاهیم نزدیک به آن، حوزه معنایی خاصّی تشکیل داده که بخشی از جهان‌بینی قرآنی را به نمایش می‌گذارد. در این جهان­بینی برخلاف رویکرد اکثر فلاسفه، عقل به معنای موجودی مستقل وجود ندارد و این حوزه‌ معنایی، شامل مؤلفه‌هایی چون آیه، تفکر، تذکر، تفقه، هدایت، ایمان و... است. بین این مفاهیم و عقل، رابطه همنشینی و جانشینی ویژه­ای برقرار است؛ از جمله آنکه مهم­ترین ارتباط، میان عقل و ایمان برقرار شده است. این نوشتار می‌کوشد چگونگی کاربرد عقل در قرآن و نیز مؤلفه‌های حوزه معنایی آن در جهان‌بینی قرآنی را بر اساس اصول زبان‌شناسی استخراج نماید.