جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مشاهدة کاستی‌ها و نقایص جهان موجود و درد و رنج ناشی از آنها و به عبارت دیگر وجود شرور در عالم، ذهن همة آدمیان را مشغول داشته است. آنان می‌خواهند بدانند که مبدأ شرور چیست و چگونه می‌توان آنها را با اعتقاد به خدایی که عالم و قادر مطلق و خیر محض است و صنع او بهترین صنع ممکن است، سازگار دانست. لایب‌نیتس با طرح پرسش‌هایی که به اعتقاد هیوم، از زمان اپیکور مطرح بوده و همچنان بی‌جواب مانده‌اند می‌کوشد تا پاسخ‌های مناسبی پیدا کند. وی با پذیرش سه نوع شر، به شیوه‌های گوناگون به تبیین آنها می‌پردازد. در این مقاله پاسخ‌های لایب‌نیتس به سه دسته تقسیم می‌شود و هر یک مورد بررسی قرار می‌گیرد. اگر چه معمولاٌ پاسخ‌های او را مبتنی بر سنت آگوستین دانسته‌اند، در اینجا نشان داده‌ایم که یکی از پاسخ‌ها، و شاید عمیق‌ترین آنها، مبتنی بر مبانی مابعدالطبیعة خود لایب‌نیتس است.

کتاب تأملات متداول‌ترین و پرخواننده‌ترین متن فلسفی در دوران جدید بوده و فیلسوفان با هر مشرب فلسفی آن را در مد نظر قرار داده‌اند و هستۀ اصلی برنامه‌های درسی فلسفه را تشکیل داده است، تا جایی‌که نه‌تنها اهل فلسفه بلکه بیشتر فرهیختگان با این اثر کمابیش آشنایی دارند. هیچ کتابی در تاریخ فلسفه به‌اندازۀ این کتاب کوچک به‌نسبت حجمی که دارد، مهم و مؤثر نبوده است. بی‌گمان یکی از علل اصلی موفقیت‌ این اثر افزون بر غنای فلسفی و عظمت مابعدالطبیعة دکارت، سبک نگارش بدیع و روش برهان‌پردازی منحصربه‌فردی است که دکارت آگاهانه و هنرمندانه آن را به‌کار می‌گیرد. نویسنده در مقالة پیش‌رو می‌کوشد تا از این منظر به تأملات‌ بنگرد و ساختار، سبک و گونة ادبی آن را به‌اختصار بازنماید

فردریک کاپلستون، برای اهل فلسفه، چهرة شناخته شده‌ای است و نام وی «یک دوره تاریخ فلسفه» را با یازده جلد تداعی می‌کند که جزو منابع معتبر دانشگاهی است. کاپلستون، فصلی از جلد اول اثر خود را به گزارش نظریة مُثل اختصاص می‌دهد. او پس از مقدمه‌ای کلیدی و معرفی تلقی مرسوم از نظریة مُثل، می‌کوشد با استناد به متن برخی محاوره‌های افلاطون و بهره گرفتن از سخنان ارسطو، به تقریر نظریة مُثل بدانگونه که افلاطون واقعاً مدعی است بپردازد. اما به نظر می‌رسد گاهی نیت نیک کاپلستون با محتوای تقریر، او همخوانی ندارد. بخشی از این نوشته با بازنگری پاره‌هایی از گزارش کاپلستون، نشان می‌دهد که مورخ از آغاز به روایتی شبه ارسطویی از نظریة مُثل روی می‌آورد: طبق این روایت، مُثل کلّیات قائم به ذات خود هستند. لذا گزارش کاپلستون را ذهنیت «یکی بودن کلّی با مثال» سایه می‌افکند که البته بخشی از تعلیم ارسطو نیز همین مطلب است. ضمن تحلیل رویکرد و تلقی کاپلستون، می‌کوشیم تا همانندی گزارش کاپلستون با روایت ارسطو را نشان دهیم و مواضعی از آن گزارش را با لحاظ مبانی خود افلاطون، بررسی یا مورد تردید قرار دهیم. افزون بر این، در نوشتة کاپلستون و ترجمة فارسی آن نیز ضعف‌هایی راه یافته است که طی بحث به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.

نظریّات وظیفه­گرایانه در تقابل با نظریّات نتیجه­گرایانه بهتر فهمیده می­شوند و در فلسفة اخلاق، عموماً در اشاره به انگاره­های اخلاقی غیر نتیجه­گرایانه به کار می­روند. یکی از مهمترین دلالت­­­­های وظیفه­گرایی این است که رفتار شخص می­تواند نادرست باشد، حتی اگر نتایج آن بهترین نتایج ممکن باشد. نتیجه‌گرایی به آن دسته از نظریّات اخلاقی اطلاق می­شود که بنابر آنها، نتایج اعمال مبنای هر حکم اخلاقی معتبر دربارة آنهاست. پس، بر اساس نتیجه‌گرایی، عملِ اخلاقاً درست عملی است که به بهترین نتایج منتهی می‌شود. در تقابل با نتیجه‌گرایی، وظیفه­گرایی بر اینکه مردم چگونه مقاصد خود را عملی کنند، تأکید می‌ورزد و آن را از چرایی انجام عمل مهمتر می‌داند. بر اساس نظریّات وظیفه­گرایانه، ما وظیفه داریم که بعضی از اعمال را انجام دهیم و از انجام دادن بعضی از اعمال خودداری کنیم؛ این وظیفه، از ماهیت خود عمل ناشی می­شود و نه از نتایجی که با انجام گرفتن عمل حاصل می­شوند. در این مقاله، علاوه بر شرح و تحلیل نظریّات نتیجه­­گرایانه و همچنین نظریّات وظیفه­گرایانه، به بررسی رابطة این دو دسته از نظریّات اخلاقی می‌پردازیم. فلسفة اخلاق جدید، علاقة بیشتری به این مسئله که چگونه مؤلّفه‌های وظیفه‌گرایانه می­توانند با نتیجه‌گرایی ترکیب شوند، نشان می­دهد.

مفهوم «استعلایی»، بنیادی‌ترین مفهوم در فلسفۀ نظری کانت است. از همین رو، فهم معرفت‌شناسی کانت اساساً مبتنی بر فهم معنا، کاربرد و کارکرد این مفهوم در نظر اوست. در این مقاله، با روشی توصیفی- تحلیلی، خواهیم کوشید که با توجّه به پاره‌ای از مصادیق مفهوم «استعلایی» در کتاب نقد عقل محض، نشان دهیم که فلسفۀ نظری کانت، برخلاف فلسفه‌های عقلی و تجربی پیش از وی که همگی «متعالی - محور»ند، به چه معنا و چگونه فلسفه‌ای «استعلایی- محور» است. برای انجام این کار خواهیم کوشید که با بیان تحلیل کانت از ساختار و کارکرد منطقی احکام فاهمه حضور مفهوم «استعلایی» در قالب سلسله‌ای از عناصر غیر تجربی، بویژه عنصر«وحدت خودآگاهی محض»، در معرفت‌شناسی کانت را نشان دهیم.

منطق ارسطو در دوران جدید با مخالفت­های بسیاری مواجه بوده است و برخی نیز بر آن بودند که با وجود نظریة مجموعه‌ها و منطق محمولات، دیگر نیازی به منطق ارسطو نیست. اما گسترة تحقیقاتی که منطقدانان غربی در چند دهة اخیر در زمینة منطق ارسطو به عمل آورده­‌اند، نشان می­دهد که این منطق هنوز هم زنده و قابل اعتنا است. در میان مطالعات انجام گرفته دربارة منطق ارسطو، دو رویکرد را می­توان از یکدیگر متمایز ساخت. در یک رویکرد، قیاس ارسطویی به عنوان یک دستگاه استنتاج طبیعی (Natural deduction system) صورتبندی می­شود. کُرکُران (John Corcoran) و اسمیلی (Timothy Smiley) از این رویکرد دفاع می­کنند. در رویکرد دوم، نظریة قیاس ارسطو با نگرش اصل موضوعی (Axiomatic system) سامان می­یابد. چهرة برجستة این رویکرد منطق­دان مشهور لهستانی، ­لوکاسیه­ویچ (Jan Lukasiewicz) است. در این مقاله به معرفی دستگاه اصل موضوعی منطق ارسطو از نگاه لوکاسیه­ویچ پرداخته شده است.