جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکى از جدال هاى اساسى در حوزه اندیشه سیاسى غرب که به جرأت مى توان گفت همزمان با آغاز تفکر سیاسى بشر نمایان شده و تاکنون نیز ادامه دارد، جدال تاریخى بین فضیلت و آزادى است. این پژوهش بر آن است تا ویژگى هاى اصلى هریک از دو دسته نظریه هاى سیاسى فضیلت مدار و آزادى محور را در تاریخ اندیشه سیاسى غرب (از پیش سقراطیان تا قراردادگرایان) ردیابى و برجسته نماید. در این باره، مى توان ویژگى هاى اصلى نظریه هاى سیاسى فضیلت مدار را براساس غایت گرایى، اخلاق گرایى و ساختار اجتماعى و سیاسى عمودى (سلسله مراتبى) ترسیم کرد; در حالى که نظریه هاى سیاسى آزادى محور به انسان گرایى، حقوق گرایى و ساختار اجتماعى و سیاسى افقى تأکید دارد.

این مقاله یکى از جالب ترین براهین مکتب ادینبورا براى نسبى گرایى را بازسازى و سپس مورد ارزیابى نقّادانه قرار داده است. این مکتب براى این منظور نظریه معقولیت طبیعى را طرح مى کند; نظریه اى که همه عقاید و دعاوى معرفتى را به طور طبیعى معقول مى شناسد. در صورت توفیق در این کار، تبیین درجه دوّم ما از چگونگى و چرایى اخذ و رفض آن عقاید و دعاوى معرفتى هیچ نیازى به مقولات معقول و نامعقول نخواهد داشت; زیرا مطابق این نظریه همه عقاید و نظریه ها به طور طبیعى معقول هستند. هدف اصلى مکتب ادینبورا از این نظریه پردازى این است که تمام دعاوى معرفتى را به لحاظ معرفت شناختى، از جهت منزلت معقولیت شان، معادل و همسنگ کند. همچنین به کارگیرى مفهوم منافع اجتماعى در نظریه به کارگیرى فعالانه اجتماعى طبیعت این مکتب، مورد طرح و نقّادى قرار گرفته است.

جامعه شناسى تاریخى سبب شناخت بستر، زمینه و ساختار اجتماعى یک جامعه در گذشته مى شود که اعمال و کنش هاى تاریخى در قالب آنها صورت گرفته اند; شناختى ارائه مى کند که شکاف ها و کاستى هاى موجود در مدارک و شواهد مورخان را برطرف مى سازد و موجب پالایش و پیشرفت نحوه تفکر و روش هاى مورخان درباره جوامع گذشته مى گردد. ارزیابى هایى درباره روند تاریخ بر حسب عناصر اساسى و نیروهاى غیرشخصى ارائه مى کند که برضد دیدگاه سنّتى درباره تاریخ به چالش برخاسته است. در این مقاله سعى شده است با نگرش جامعه شناختى، به تحلیل نقش سازمان ها و نهادهاى اجتماعى، روابط حاکم میان فرد و دین، ساختار اجتماعى مکّه و یثرب، یکپارچگى اجتماعى و... در گسترش اسلام پرداخته شود.

معروف است که ویتگنشتاین در طول حیات خود طى دو دوره، دو فلسفه را به وجود آورد که هرکدام تازگى ها و نوآورى هاى خاص خود را دارد; وجه جامع آن دو این است که به مسأله زبان از دید فلسفى مى پردازد. آنچه در این نوشتار تقدیم مى گردد گزارشى نسبتاً جامع از این دو فلسفه است. نویسنده کوشیده است به توصیه خودِ ویتگنشتاین، خطوط اصلى فکر او و مسائل اساسى را که براى او مطرح بوده دنبال کند. در فلسفه متقدم مسأله اصلى نسبت بین زبان و جهان است که ویتگنشتاین تئورى تصویرى را مطرح مى سازد. در فلسفه متأخر، ویتگنشتاین معتقد است اساساً فلسفه وظیفه دیگرى برعهده دارد و آن اینکه چون مشکلات فلسفى زاییده سوءتفاهمند باید ریشه آن را بشناسند و آن این است که بازى هاى زبانى را با هم خلط مى کنیم. در این جا دیگر نباید دنبال معنا رفت، باید به کاربرد زبان توجه کرد. در یک کلمه، فلسفه ویتگشتاین بر آن است تا حد و مرز زبان را مشخص سازد: با زبان چه چیزهایى را مى توان بیان کرد و چه چیزهایى را نمى توان.

از جمله رهیافت هاى عمده در بیان رابطه عقل و دین، دیدگاهى است که به «عقلگرایىِ حداکثرى» مشهور گشته است. تجلّى عقلگرایى حداکثرى الهیات طبیعى و عقل محور بوده است، و مفروض الهیات طبیعى این است که معقولیت معتقداتِ وحیانى، شرط مقبولیت آنها را فراهم آورد. تفسیرى از معقولیت که همواره مدنظر الهى دانان طبیعى بوده، با عنوان مبناگرایى یا بنیادگرایى سنّتى قلمداد شده که مطابق با آن گزاره هاى عقلانى یا پایه هستند یا مستنتج از گزاره هاى پایه. در این تفسیر عقلانیت و صدق همواره توأمانند. در مقابل مبناگرایى سنّتى، معرفت شناسى اصلاح شده، تفسیرى دیگر از عقلانیت را معرفى مى کند. نویسنده در این مقاله مى کوشد تا با نظر به برخى از متفکران نهضت اصلاح دینى، معرفت شناسى اصلاح شده و تفسیر آنان از عقلانیت را معرفى کند و در ادامه با بیان برخى از انتقاداتى که به این نظریه وارد شده، نتیجه مى گیرد که معرفت شناسى اصلاح شده، به نوعى دچار نسبى گرایى و تا اندازه اى ایمان گرایى است.

چندى است که حرکت در جهت حفظ محیط زیست و دستیابى به توسعه اى پایدار مورد توجه همگان قرار گرفته است; توسعه اى که با در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطى بتواند نیازمندى هاى نسل حاضر را برآورد، بى آنکه به توانایى آیندگان در تأمین نیازهایشان لطمه وارد کند. مهمترین راه دستیابى و استمرار چنین هدفى، داشتن بستر فرهنگى لازم، اخلاق زیست محیطى و تعهّد اخلاقى قوى است که ریشه در فرهنگ، جهان بینى و اعتقادات هر جامعه اى دارد و باید به درستى استخراج، درک و اجرا شود. بررسى برنامه هاى کلان توسعه کشور حاکى از آن است که هرچند جهت گیرى هاى مثبتى در زمینه حفظ محیط زیست صورت گرفته و تلاش هاى قابل توجهى انجام پذیرفته، لکن این اقدامات در مقابل میزان تخریب و آلودگى هاى زیست محیطى ناشى از فعالیت هاى توسعه اى ـ به علت نبود بستر فرهنگى لازم در زمینه حفظ و رشد محیط زیست ـ بسیار ناچیزند. هدف اجمالى این تحقیق آن است که بعد از بیان وضعیت محیط زیست در کشور، به ارزیابى توجهات زیست محیطى در برنامه هاى کلان توسعه کشور بپردازد.

توسعه، واژه اى است با کاربرد وسیع، ولى دقیقاً معلوم نیست که منظور از توسعه چیست. واژه توسعه در کشور ما با انعطاف پذیرى فراوانى مورد استفاده قرار مى گیرد تا آنجا که از شخص به شخص و از گروه به گروه به نحو متفاوتى تعریف مى شود. به هر حال پرسش «توسعه چیست؟» از جمله سؤال هایى نیست که بتوان به راحتى آن را کنار نهاد; زیرا از یک سو اگر منظور خود را از توسعه به صورت دقیق معین نسازیم گفت و گو و داد و ستد فکرى در فضایى غبارآلود و مه گرفته انجام مى گیرد که در آن هیچ اختلاف نظر ظاهرى بر اختلاف نظر واقعى دلالت ندارد و هیچ اتفاق نظر ظاهرى نیز دال بر اتفاق نظر واقعى نیست. از سوى دیگر، فهم دقیق و روشن نظریات و ادبیات توسعه کاملا قائم به مشخص شدن معنا و مفهوم توسعه است. در این مقاله تلاش گردیده هر چند به صورت مقدماتى، راهکارها و قواعدى به منظور تعریف علمى از توسعه ارائه گردد و چهره هاى مبدل و غیر علمى در تعریف توسعه نشان داده شود.

موسى بن عقبه از سیره نگارانى است که در کنار ابن اسحاق نقش اساسى در تدوین سیره و مغازى پیامبر(ص) داشته; لکن کتاب مغازى او به مرور زمان (به دلایلى که چندان بر ما روشن نیست) از بین رفته است. قدمت کتاب او سبب شده تا سیره نگارانِ پس از او در کتاب هاى سیره و تاریخى از آن بهره ببرند. از مجموع گزارش هاى دیگران که از موسى بن عقبه در کتاب هاى مختلف آمده است، مى توان تا حدودى شکل اصلى کتاب مغازى موسى بن عقبه را مشخص کرد. شاید شهرت مغازىِ وى به دلیل تهیه فهرست بیعت کنندگانِ در عقبه، مهاجرانِ به حبشه و رزمندگان در جنگ ها، به ویژه بدر و احد باشد. در این مقاله به جایگاه فرهنگى و علمى موسى بن عقبه، مشایخ و شاگردانش، مغازى او در نگاه عالمان، روش او در مغازى، منابع او، مغازى او منبعى براى دیگران، و مقایسه مغازى او با سیره ابن اسحاق و... اشاره شده است.