جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علت و دلیل دو مفهوم متفاوت‌اند نه مترادف. تحویل دلائل به علل ادعایی بدون دلیل است. با توجه به این تفاوت نگاه علت‌گرایانه در علوم اجتماعی به‌دنبال شناخت مشابهت‌های بیرونی و نظم حاکم بر آنهاست. واقعیت این است که در پدیده‌های طبیعی مشابهت‌های بیرونی و نظم حاکم بر آنها را می‌توان مشاهده و آنگاه آن را در قالب رابطه قانونی بیان کرد. از این‌رو تعقل، اندیشه، اختیار، اعتبارات در این رابطه قانونی تأثیری ندارد ولکن در واقعیت‌ها و اعمال اجتماعی صرف مشابهت‌های بیرونی نمی‌تواند راهبرد منطقی برای درک آنها باشد. زیرا در شکل‌گیری این نوع اعمال و واقعیت‌هایی حیات اجتماعی، عنصر آگاهی انسان، اختیار، اعتباراتِ مورد پذیرش او، به عنوان دلیل تأثیر تمام دارد. با توجه به تفاوت واقعیت‌های طبیعی و اجتماعی، آثار و نتایجی نسبت به روش‌شناسی، کارکرد روش تجربه، جنس ادراکاتِ تئوری و نظریه علمی، در دو حوزه علوم طبیعی و اجتماعی شکل می‌گیرد

توماس کوهن در کتاب ساختار انقلاب‌‌های علمی پیشرفت علم به معنای رشد انباشتی و تقرب به واقعیت نظریه‌های علمی را مورد نقادی جدی قرار می‌دهد و الگوی پیشرفت تکاملی داروین را برای بیان سیر تکامل علم پیشنهاد می‌کند. اما الگوی داروینی مورد پیشنهاد او در زمان انتشار کتابش مورد توجه جدی قرار نگرفت. این مقاله سعی دارد چگونگی به‌کارگیری استعاره‌های انتخاب طبیعی، درخت حیات و پیشرفت تکاملی داروین را در نظریه پارادایمی بررسی کند و به ارزیابی این پرسش‌ها بپردازد: آیا این استعاره‌ها به‌طور کامل قابل به‌کارگیری در تحول نظریه‌های علمی هستند؟ و آیا به‌کارگیری این استعاره‌ها می‌توانند هدف اصلی کوهن یعنی کنار گذاشتن پیشرفت علم-به معنای رشد انباشتی و تقرب به واقعیت- را برآورند؟

این مقاله یک­دسته از اساسی­ترین نظریات فیلسوفان تحلیلی در تبیین «آگاهی پدیداری» را بررسی می‌‌کند. نویسنده ابتدا مفهوم «آگاهی پدیداری» را تبیین و چند دسته­بندی از نظریاتی که در تحلیل و تبیین آگاهی پدیداری ارائه شده، نقل می‌‌نماید. مقاله در ادامه با توضیح چراییِ دشواری تبیین آگاهی پدیداری در سنّت فلسفه فیزیکالیستی، به سراغ نقل و نقد یک­دسته از مهم­ترین این نظریات می‌‌رود که به «نظریات بازنمودی» معروف­ هستند. نویسنده، هر یک از سه نظریه شناخته‏شده در نظریات بازنمودی («بازنمایی درجه اوّل» (FOR)، «تفکّر درجه دوّم» (HOT)، و «تجربه درجه دوّم» (HOE)) را مطرح و اشکالات وارد بر هرکدام را بررسی می‌‌کند. مقاله در پایان به این نتیجه می­رسد که دسته نظریات بازنمایی، در ظاهر توانایی و کارآیی لازم برای تبیین «آگاهی پدیداری» را ندارند و در برابر برخی اشکالات مشترک یا اختصاصی، متزلزل به نظر می­رسند

حکومت‌ها برای مدیریت مسائل عمومی فرارو، دستگاهی با عنوان «خط‌مشی‌گذاری عمومی» طراحی کرده‌اند که برای طراحی خط‌مشی‌های عمومی از شیوه‌ها و فنون بسیاری بهره می‌گیرد. استفاده از تجربه‌های خط‌مشی‌ای حکومت‌های پیشین داخلی و همچنین سایر کشورها از جمله روش‌های متداول چنین رویکردی است. اما پژوهشگران عرصه خط‌مشی عمومی، به ندرت «تاریخ» را به منزله ابزاری برای کمک به حل مسائل عمومی مد نظر قرار داده‌اند. این مقاله با تمرکز بر نقش تجربه در مدیریت و همین طور در خط‌مشی‌گذاری عمومی، مبانی و چارچوب اجرایی روش‌شناسی تاریخی در خط‌مشی‌گذاری عمومی را تحلیل و تبیین می­کند و تاریخ را به منزله «تجربه تاریخی» در مقام ابزار تحلیل مسائل عمومی واکاوی می‌کند. موضوع «تعمیم‌پذیری» نتایج تحقیق تاریخی برای پژوهش‌های علوم اجتماعی نیز از دو دیدگاه مورخان و دانشمندان علوم اجتماعی تحلیل و مدلی ترکیبی برای چگونگی تعمیم نتایج این‌گونه پژوهش‌ها ارائه می‌‌شود. در نهایت، به عنوان نمونه، این روش بر روی یک مورد تاریخی (بررسی الگوی تحول دانش در حوزه تمدن اسلامی؛ نهضت ترجمه) اجرا می‌‌شود

بی‌تردید معرفت و خردورزی همراه و همزاد آدمی، بلکه هویت و حقیقت اوست. آدمی از روز نخست به دنبال شناخت جهان و انسان و مبدأ و معاد برآمد و به واکاوی دستگاه فاهمه و ذهن خود نیز پرداخت و تا حدودی به راز و رمز معرفت پی برد. هر چند برای دانش معرفت‌شناسی پیشینۀ دیرینی در تاریخ دانش به عنوان شاخه‌ای مستقل از فلسفه دیده نمی‌شود؛ اما امروزه معرفت‌شناسی یا نظریه معرفت به عنوان شاخه‌ای مستقل از فلسفه رواج دارد. سهروردی بنیانگذار فلسفه اشراق نیز شخصیتی است که مسئله علم و معرفت از دغدغه‌های مهم او بوده و حل فلسفی این مسئله مهم از افتخارات بلکه نقطۀ عطف زندگی اوست. او در تحقیقات دامنه‌دار خود به یک انسجام مفهومی دربارۀ علم و معرفت دست یافت و در دیدگاه خود راجع به چیستی معرفت، امکان معرفت، اقسام آن، منابع و ابزار معرفت، و نیز به واقع‌نمایی معرفت و ملاک معرفت معتبر و راه‌های دستیابی به آن سخن گفته است. هدف این پژوهش بیان اندیشه معرفت‌شناسی شیخ اشراق در مباحث یاد شده است

هستی‌شناسی، شناخت‌شناسی و روش‌شناسی در هم ‌تنیده‌اند و پرداختن به هر یک، به‌ معنای مفروض داشتن پاسخ به دو دیگری از پیش است؛ از این سه، هستی‌شناسی در مرتبۀ نخست واقع می‌شود که مبنای دو پرسش بعدی واقع می‌شود. در این مقاله به هستی‌شناسی‌های فضا پرداخته می‌شود که سه انگاشت مطلق، نسبی و رابطه‌ای را در بر می‌گیرد. بحث خواهد شد که انگاشت‌های مطلق و نسبی فضا در محدودۀ علوم اثباتی باقی می‌مانند و بر مبنای جدایی فضا از زمینۀ اجتماعی استوارند. در شناخت‌شناسی، این دو یا فضا را ابزاری برای اصلاحات اجتماعی می‌بینند یا عکس آن را اثر پذیر و گیرندۀ اثر و معنا از سازوکارهای اجتماعی فرض می‌کنند. روی آوردن به انگاشت سوم یا فضای رابطه‌ای اما بر تولید هم‌زمان فضا و جامعه تأکید می‌کند که گویی صحنه‌ای است برای نمایش جامعه؛ با هر ترتیب فضایی نمی‌تواند پذیرای نمایش باشد و هر نمایشی هم در آن مقدور نیست. این انگاشت اخیر شناخت‌شناسی فضا را به سوی مطالعات بین- و ترا- رشته‌ای هدایت می‌کند که نظریۀ معماری در دهۀ اخیر به سوی آن خیز برداشته‌ است

دانشِ فارغ از ارزش، از آرمان‌های دوران مدرن بود که در چند دهۀ اخیر امکان تحقق آن نفی شده است و اکنون بیشتر فیلسوفان علم، دانش را به‌عنوان هویتی ارزشمدار تعریف می‌‌کنند. پرسش مطرح در این خصوص آن است که آیا تأثیر ارزش‌ها بر دانش، عینیت آن را به چالش می‌‌کشد و دلیلی بر نسبیت است؟ در این مقاله با توجه به تعدد شاخه‌های دانش و تنوع ارزش‌ها استدلال خواهد شد که ارزش‌ها در دانش‌های مختلف نقش یکسانی ندارند. ضمن آنکه حضور ارزش‌ها در مسیر تولید دانش در صورتی مستلزم نسبی‌گرایی است که همۀ ارزش‌ها نسبی باشند و حضور آنها محتوای دانش را تغییر دهد؛ اما نه نسبیت همۀ ارزش‌ها قابل دفاع است و نه نسبیت ارزش‌ها لزوماً به‌معنای نسبیت محتوای دانش است