جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دانش بشر، روز به روز در حال گسترش است و بشر همواره به دنبال کشف ناشناخته‌های خویش و جهان خویش بوده است. درنوردیدن مرزهای دور و دراز علم و گشودن افق‌های ناگشوده در جهان معاصر حیرت‌انگیز است. به باور بسیاری از متفکران، پیشرفت علوم تجربی با وجود فایده‌های فراوانش، انسان را از توجه به جهان معنا و نیاز اساسی‌اش به معنویت، غافل کرده است. پرسشی که سال‌هاست پیش روی انسان قرار دارد این است که آیا بشرخود می‌تواند راهی به آسمان بگشاید؟ آیا می‌توان با بضاعت انسان کنونی، وجود جهانی غیر مادی را اثبات کرد؟ از اين گذشته، آيا يافته‌های علمي با آنچه در قرآن مجيد با عنوان جهان غيب، ياد شده، نسبتي دارد؟ آيا اموري كه در قرآن به صورت معجزه ، كرامت و امور خارق العاده و غير مادي ديگر نقل شده است با موضوعات فراروانشناسي جديد نسبتی دارد؟ آیا قرآن اموری همچون خبردادن از غیب، تاثیر بر اشیاء از نزدیک یا دور و آگاهی از امور پنهان و غیبی را تایید می‌کند یا به نفی آنها می‌پردازد؟ و در نهايت اگر ميان دو نسبت رابطه‌اي وجود داشته باشد، نسبت و رابطه معنويت و اين‌گونه پديده‌هاي فوق طبيعي چيست؟ مدعای این نوشتار، پاسخ مثبت به این پرسش‌ها است؛ آنچه در فرا روانشناسی، فوق طبیعت خوانده می‌شود در قرآن مجید، جهان غیب نام دارد و میان این دو نیز نسبت و رابطه وجود دارد. از منظر قرآن مجید، رابطه متقابل انسان و جهان فوق طبیعت، امری پذیرفتنی است تا آنجا که در برخی موارد نیز ایمان به امور فراطبیعی و غیرمادی، ضروری دانسته شده است.

پژوهش حاضر به بررسي علل روان‌شناختي گرايش به جنبش‌هاي معنوي نوپديد با تأكيد بر علل شناختي مي‌پردازد؛ روش تحقيق، با رويكرد توصيفي ـ تحليلي، با تطبيق بر نمونه‌هاي عيني است. اين نمونه‌ها برگرفته از فيلم، گزارش، كتاب، اعتراف‌هاي مستند، شواهد باليني مشاوره‌‌اي و مصاحبه‌هاي بدون ساختار (آزاد) با پانزده كارشناس حوزوي ـ دانشگاهي است. اگرچه تنها بر علل شناختي از ابعاد روان‌شناختي تأكيد شده است، ولي همه‌ی ابعاد روان‌شناختي (شناختي، هيجاني، رفتاري و...) با ابعاد مختلف اقتصادي، جامعه‌شناختي، سياسي، مذهبي و روان‌شناسي با هم تعامل تنگاتنگ و هم‌پوشي دارند. را‌ه‌هاي رويارويي با اين گرايش‌ها، با معرفي كتاب، زماني به طور ضمني و گاهي با صراحت بيان شده‌ است.

بشر در ميان انبوهي از نيازها، هميشه به آرامش رواني در كنار سلامت جسماني نياز داشته و براي رسيدن به آن تلاش كرده است، هرچند بنا به دلايل و عوامل بسياري، اين آرامش مي‌تواند در معرض آسيب قرار بگيرد. در اين ميان، تكنولوژي جديد و بهبود وضع زندگي مادي، به شيوه‌هاي گوناگوني براي بشر ايجاد اضطراب كرده و به عنوان يكي از اصلي‌ترين عوامل برهم زننده‌ي آرامش، محسوب مي‌شود؛ واقعيت تلخ تمدن مدرن، ابتلاي آدمي به زندگی ماشینی و مکانیکی، رقابت در عرصه‌هاي مختلف زندگي، جحم انبوه اطلاعات و بسیاری از موارد مشابه، سبب شده است که تعداد زیادی از مردم به عوارض ناشی از عدم آرامش از جمله: اضطراب، افسردگی، انواع ترس‌ها و بیماری‌های روان تنی دچار شوند كه اين اختلالات، اغلب با اشکال در تمرکز و دگرگونی‌هاي نابسامان در سطوح هوشياري و لايه‌هاي آگاهي همراه است، از اين رو دست‌يابي به آرامش به عنوان اولین مرحله‌ي آمادگی برای ورود به ساحت‌هاي آگاهی محض، از اهميتي خاص برخوردار است و يكي از راه‌هاي دست‌يابي به اين آگاهي و آرامش، مراقبه‌ي اسلامي است، گفتني است رويكرد ما در اين بحث، آشنايي با تكنيك مديتيشن يا مراقبه‌ي متعالي(Transcendental Meditation=TM) می‌باشد كه از هزاران سال پیش به عنوان روشی برای رسیدن به تعادل جسمی، روانی و ذهنی در جوامع مختلف بشری استفاده مي‌شود. مدیتیشن بر کاهش اضطراب اثري غير مستقیم دارد، به اين صورت كه با کنار زدن افکار اضافی و منفی، فرد را وارد بخش آرام ذهن می‌کند و میزان تمرکز را در افراد بهنجار افزایش می‌دهد، در واقع مي‌توان مفهوم این کلمه را با واژه‌هایی نظیر فکر و اندیشه (تفکر و تعمق) بیان کرد. مدیتیشن روش‌های متعددی دارد که برخی از این روش‌ها می‌توانند فرد را به سمت یک تمرکز عمیق نزدیک کنند و اثر خاصی بر جسم و روح و روان او بگذارند. البته تأثيرات مثبت و سازنده‌ي اين تكنيك نبايد ما را از پاره‌اي نظريات كه به نقد و بيان آثار سوء آن در مقايسه با مراقبه‌ي اسلامي پرداخته است، بازدارد.

با تحقیق در باب داروهای فعال‌ساز روانی، علائق عرفانی به تجربه‌ي عرفانی گسترش یافته است. اعتقاد عمومی این بوده که چنین داروهایی برآورنده‌ی احوال عرفانی یا حالات اسکیزوفرنیک‌اند. گرچه میان این دو گونه حالت، شباهت‌های فیزیولوژیک یا پدیدارشناختی وجود دارد، ولی کارهای اخیر تفاوت‌هایی را نشان داده است. علاوه بر مراقبه و هیپنوتیسم، از داروها نیز می‌توان برای تغییر حالت هشیاری استفاده کرد. از روزگاران کهن، مردم از داروها برای تحریک شدن یا آرامش یافتن، خوابیدن یا بیدارماندن، وحدت بخشیدن به ادراک‌های عادی و یا برای ایجاد توهم استفاده کرده‌اند. واژه‌ی «دارو» در اشاره به هر ماده (به جز غذا) که به طور شیمیایی کارکرد ارگانیسم را تغییردهد، به کار می‌رود. داروهایی که بر رفتار، هشیاری، و یا خلق‌وخو تأثیر می‌گذارند «روان گردان» نامیده می‌شوند. اعم از داروهای غیرمجاز "خیابانی" از قبیل هرویین و ماری‌جوانآ و داروهای مجاز مانند آرام بخش‌ها و داروهای محرک، و همچنین داروهای آشنا از قبیل الکل، نیکوتین، و کافئین که در زمره‌ی این دسته از داروها به حساب می‌آیند.

امروزه موضوعی جدید با عنوان قانون جذب (راز) از طرف بعضی از رهبران معنوی غربی و امریکایی در حال ترویج است. در کشور ما این فرضیه در کارگاه‌های موفقیت، خانواده‌ی خلاق و عناوینی از این قبیل مطرح می‌شود و سمینارهای راز مشتریان زیادی دارد. در قانون جذب تأثیر ذهن بر روان و ساحت وجودی انسان و حتی تأثیر عادی ذهن بر پدیده‌ها مطرح نیست، بلکه ادعای خلق و آفرینندگی ذهن نسبت به وقایع دنیای خارج مطرح است و تنها ابزاری که جهت آفرینندگی ذهن پیشنهاد می‌شود، عملی ذهنی به نام «تمرکز و تجسم ذهنی» است. مروّجین داخلی، این ایده را مورد تأیید متون دینی معرفی می‌کنند. ادعای مبلغین جذب این است که این ایده مورد تأیید متون روان‌شناختی است و البته از تأییدات یافته‌های فیزیک جدید هم یاد می‌کنند. به همین علت از این ایده به عنوان یک قانون مسلّم نام می‌برند. در این نوشتار مفاهیم مشابه قانون جذب در روان‌شناختی، مانند: مثبت‌اندیشی، خودتلقینی و مکتب شناخت‌درمانی مورد بازخوانی قرار می‌گیرند و اثبات می‌شود که این مفاهیم با تعریفی که رهبران جذب ارائه می‌دهند، متفاوت است و این فرضیه مورد تأیید بزرگان روان‌شناسی نیست. همین طور علمی نبودن قانون جذب در قالب اشکالات و ابهامات، مورد کنکاش قرار می‌گیرد. در پایان آسیب‌های اجتماعی و روانی آن مورد بررسی قرار می‌گیرد و ادعای دینی بودن این فرضیه ناشی از ناآگاهی و کمبود اطلاعات دینی معرفی می‌شود و اثبات می‌شود که قانون جذب یک استراتژی جدید جهت آرمان‌سازی و ترویج بیش‌تر سبک زندگی آمریکایی است که بر مبنای انسان محوری (اومانیسم) استوار است و ورود آن به فضای معنویت یک اقدام حساب شده برای تقدس‌بخشی به این فرضیه و تعالی بخشی به آن است.