جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فخر رازی،‌ متکلم - فیلسوف و مفسر بلندآوازه سدۀ ششم - در برخی آثار خود دلائل قرآنی در اثبات جسمانینبودن و تجرّد نفس آورده است که مبتنی بر تفسیر خاص او از برخی آیات شریفۀ قرآن کریم‌اند. در این مقاله،‌ ضمن اشارۀ اجمالی به دیدگاه‌های فخر رازی در باب تجرّد نفس انسانی، دلائل قرآنی او بر تمایز نفس و بدن و تجرّد نفس ناطقه پرداخته می‌شود. همچنین ضمن مقایسۀ دیدگاه‌های فخر رازی با آرای دیگر مفسران نشان داده خواهد شد که برخی از آیات که فخر رازی - بر اساس تفسیر خاص خود از مفاد و سیاق آن آیات - تجرّد نفس از آنها استنباط و استنتاج کرده است هیچ دلالتی بر تجرّد نفس و حتی مغایرت نفس و بدن ندارند.

اگر مراد از کرامت‌داشتن یکامر، ارزش ذاتی، فی‌‌نفسه و غیرابزاری آن باشد، از نظر کانت تنها آدمی است که به عنوان یک «شخص»، شایستۀ تکریم است. تکریم اشخاص انسانی علاوه بر دیگران شامل خود فرد هم می‌شود. به این جهت چاکرصفتی و چاپلوسی ممنوع است. اما معنای دقیق کرامت آدمی و غایت‌نگری به انسان چیست؟ کرامت داشتن انسان چه لوازم و پیامدهای سیاسی و حقوقی دارد؟ در این جستار با تقریر اجمالی اخلاق کانت و صورت‌بندی‌های سه‌گانۀ امر مطلق اخلاقی، تدقیق مفهوم احترام و تمایز شیء و شخص به برخی لوازم و پیامد‌های سیاسیو حقوقی ضابطۀ دوم در مورد عدالت و نظریۀ کیفری پرداخته می‌شود.

مطابق دیدگاه رایج، احساسات و عواطف همواره مانع تعقل صحیح هستند و برای این‌که تفکری سالم داشته باشیم لازم است تا آن‌جا که ممکن است ساحت معرفتی را از هرگونه تأثیرپذیری از عواطف برحذر بداریم. کثرین الجین، کلیت این دیدگاه را نفی می‌کند و معتقد است که در بسیاری از موارد عواطف و احساسات بازدهی معرفتی درست و قابل اعتمادی دارند. اما به نظر می‌رسد اولاً استدلال الجین قابل دفاع نیست و ثانیاً‌ حتی اگر بتوان تصویر صحیحی از دیدگاه او ارائه داد، آن چیزی نیست که در دیدگاه رایج نفی شود.

توماس آکوئیناس ضمن بحث دراز دامن از نبوت -که همه جا پیوسته با پیش‌گویی است- چگونگی حصول معرفت نبوی را نیز مطمح نظر قرار می‌دهد؛ او مناسب‌ترین دریافت فراطبیعی ویژۀ نبی را دریافت خیالی می‌داند. این نوشتار در پی کشف ویژگی‌های این دریافت ویژه است؛ در این راستا، ابتدا ضمن بررسی قوۀ خیال از نظر آکوئیناس، حال نبی به هنگام دریافت‌های خیالی مدّ نظر قرار می‌گیرد. در نظر آکوئیناس، نبی انسانی کاملاً عادی است و نبوت در او حاصل فرآیندی یکسویه از جانب خداوند است. او با این‌که معرفت فراطبیعی ویژۀ نبی را از طریق قوۀ خیال می‌داند تلاشی برای تبیین این معرفت نمی‌کند و البته، خیال نبی را دارای ویژگی خاصی نیز نمی‌‌داند.

این مقاله در صدد معرفی الاهیات عملی (practical theology) و نحوۀ صورت‌‌بندی آن در تاریخ اندیشۀ مدرن دینی در مسیحیت است. برای انجام این معرفی، به الف) زمینه‌‌های تاریخی و اجتماعی (سکولاریزاسیون در غرب)؛ ب) اندیشه‌‌های الاهیاتیِ پیشین (الاهیات شبانی و الاهیاتی اخلاقی)؛ ج) شخصیت‌‌‌‌ها و متفکران اثرگذار، مراکز، کتاب‌‌ها، و نشریاتی که در به وجود آمدن این الاهیات سهم بسزایی داشته‌اند؛ و د) وظایف توصیفی، تفسیری، هنجاری، و عملیِ این الاهیات، در این نوشته مورد اشاره قرار خواهند گرفت.

برای روشنساختن این مسئله که آیا فرضیه‌ربایی، از هویت مستقلی برخوردار است یا آن‌که قابل ارجاع به یکی از گونه‌های مرسوم و متعارف استدلال در منطق و فلسفه است، مهم‌ترین عناوینی که باید رابطه فرضیه‌ربایی با آنها بررسی شود، استقراء و حدس و قضایای حدسی است. دربارۀ رابطۀ فرضیه‌ربایی با استقراء اساساً دو دیدگاه کلی مطرح شده است: الف) دیدگاهی که این دو را قابل تحویل به یک‌دیگر می‌داند؛ طرفداران این دیدگاه، در دو دسته کلی جای می‌گیرند: 1) برخی نظیر هارمن، جوزفسونو پسولُس استقراء را به استنتاج بهترین تبیین تحویل برده‌اند و 2) برخی همچون فومرتن، استنتاج بهترین تبیین را به استقراء تحویل برده‌اند‌‌؛ ب) دیدگاهی که امکان تحویل این دو را به یک‌دیگر رد کرده، و به استقلال این دو استدلال باور دارد. در این مقاله ابتدا، سه دیدگاه مزبور در قالب دو عنوان کلی «تحویل‌گرایی» و «غیرتحویل‌گرایی» بررسی می‌شود و در ادامه به رابطۀ قضایای حدسی با فرضیه‌ربایی پرداخته می‌شود.