جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا چندی است شاهد خیزش های فراگیر مردمی و اعتراضات گسترده ای بوده است که تاکنون در این کشورها نظیر نداشته است. این جنبش های مردمی که در ابتدا با خودسوزی یک جوان تونسی آغاز شده بود و سبب ساز وقوع انقلاب های دیگری در منطقه گشته است، در قالب بیداری اسلامی مورد بحث قرار می گیرد. گمانه ها و تحلیل های متفاوتی درباره این تحولات وجود دارد و سؤالات زیادی در مورد آن مطرح گردیده است. برخی از این سؤالات به ماهیت و چیستی این رخدادها و برخی دیگر به چرایی و چگونگی آن برمی گردد. در این میان یکی از مسائل مهم بررسی نقش رسانه ها به خصوص رسانه های مجازی و شبکه های اجتماعی در شکل گیری این انقلاب ها است. از دیگر سو انقلاب «گل یاس» تونس به عنوان باثبات ترین کشور شمال آفریقا و نیز مادر انقلاب های منطقه توجه ویژه پژوهشگران را به خود مشغول داشته است. مقاله حاضر به بررسی نقش رسانه های مجازی و شبکه های اجتماعی در انقلاب تونس می پردازد. در این پژوهش برای جمع آوری داده ها از مطالعات کتابخانه ای و نیز مصاحبه با خبرگان بهره گرفته شده است. رسانه های مجازی و شبکه های اجتماعی خود را به عنوان آلترناتیو قدرتمند برای سایر رسانه ها در رابطه سه گانه مخاطب، رسانه و جامعه مطرح کرده اند؛ قدرتی که روز به روز در تزاید است. بررسی انقلاب تونس نشان می دهد یک جوان معترض مصری و دوستانش توانستند با بهره گیری از شبکه های اجتماعی در عرض کمتر از دوماه طومار حکومت 23 ساله بن علی را در هم بپیچند و مکتب خودسوزی فیس بوکی را بنا کنند. این حرکت با استفاده از شبکه های اجتماعی بازتولید و منتشر شد و این آغاز راه انقلاب هایی بود که به نام های «ویکی انقلاب»، «انقلاب فیس بوکی» و «انقلاب توئیتری» نامیده شدند. در پرتو رسانه های نوین و شبکه های اجتماعی ارتباطات افقی شکل می گرد و به گفته کاستلز میان بخش های گوناگون جامعه به شکل افقی پیوند ایجاد می شود. «قدرت جریان ها» بر «جریان قدرت» پیشی می گیرد و شهروندان می توانند با استفاده از شبکه های اجتماعی انحصارهای رسانه ای را از بین ببرند.

امروزه قدرت نرم در محیط بین المللی دارای اهمیت و اولویت خاصی است، به گونه ای که همه کشورهای تأثیرگذار درصدد استفاده بهینه از عناصر و ابزارهای قدرت نرم برای تأمین اهداف و منافع ملی خود هستند. به اعتقاد بسیاری از نظریه پردازان تأکید صرف بر قدرت سخت موفقیت پایداری را در پی نخواهد داشت. با نگاهی به شرایط امروز جمهوری اسلامی متوجه خواهیم شد، بنا به موقعیت جغرافیایی و همچنین ماهیت انقلاب اسلامی که نشأت گرفته از ایدئولوژی انقلابی مبتنی بر اسلام ناب محمدی است، جمهوری اسلامی در جهان اسلام دارای ظرفیت های بالقوه ای از منظر ابعاد مختلف قدرت نرم بوده و با اهمیتی که ایران به عنوان کشوری مسلمان در جهان اسلام دارد در پی ارتقاء قدرت نرم خود می باشد. با توجه به این مهم بیانات مقام معظم رهبری به عنوان رهبر جامعه اسلامی بهترین راهنمای عمل در این حوزه است. مقاله حاضر با استفاده از شیوه تحلیل محتوا کیفی به بررسی فرمایشات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در حوزه قدرت نرم پرداخته، تا به این پرسش که مؤلفه های مؤثر بر ارتقاء قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران در جنبش های اسلامی چیست؟ پاسخ دهیم. در واقع با استناد به سخنان مقام معظم رهبری مهم ترین مؤلفه ها را در حوزه مسائلی همچون حمایت از مظلومان و محرومان عالم، وحدت جهانی اسلام، پرهیز از تفرقه، آگاهی بخشی نسبت به جنگ نرم دشمن، حمایت از جریانات سلطه و ظلم ستیز، نفی امپریالیسم و صهیونیسم، نفی رژیم های وابسته و اقتدارگرا در جنبش های اسلامی و حمایت از مردم سالاری دینی و....می توان بیان نمود.

حقوق بین الملل همواره دستخوش تغییرات و تحولات فراوانی بوده و هست. شاید جدیدترین تحول حقوق بین الملل را بتوان در ضمیر حوادث اخیر در خاورمیانه و شمال آفریقا جستجو کرد. تغییر ماهیت کنفرانس های بین المللی و تأکید بر لزوم تهیه کنوانسیونرهای جدید مبتنی بر خواست ملت های اسلامی از جمله این تحولات است. در راستای همین تحولات است که ما شاهد غلبه وبرتری خواست ملت های آزاد بر خواست دولت مردان مستبد و پس از دهه ها شاهد تکرار اعمال حق تعیین سرنوشت این بار با منشا مذهبی در دوران معاصر هستیم. حوادث اخیر در تونس، یمن، لیبی، مصر، اردن، بحرین و همچنین عربستان سعودی نشان از تمایل شدید ملت ها به ویژه ملل اسلامی به ازوم مشارکت در سرنوشت خود و ایجاد جامعه ای مدنی بیش از پیش دارد. این مقاله با نگاهی به حوادث اخیر خاورمیانه و شمال آفریقا، درصدد است به بررسی این موضوع بپردازد که نقش بیداری در شمال آفریقا و خاورمیانه در تحول مفهوم «حق تعیین سرنوشت» چیست؟

تحولات انقلابی اخیر در منطقه خاورمیانه، چالش ها و تأثیرات عمیقی بر محیط امنیتی منطقه در پی داشته است. جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان یکی از اصلی ترین بازیگران منطقه از تحولات مزبور متأثر خواهد بود. از این رو مسئله اصلی مقاله حاضر در این پرسش تجلی یافته است که تحولات انقلابی اخیر خاورمیانه چه تأثیری بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران خواهد گذاشت؟ در مقام پاسخ به سؤال مذکور از این فرضیه استفاده شده است که با توجه به صورتبندی نیروهای اجتماعی و حضور نیروهای متعارض اسلام گرا و سکولار در بطن تحولات انقلابی خاورمیانه، به نظر می رسد که گسترش گفتمان اسلام گرایی و تسلط این گفتمان بر ساختار قدرت در نظم سیاسی پسا انقلابی منجر به تقویت بعد سیاسی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران خواهد شد. در واقع هدف اصلی مقاله حاضر، تجزیه و تحلیل امنیت ملی جمهوری اسلامی در پرتو تحولات اخیر خاورمیانه و خصوصا شناخت حوزه ها و موضوعاتی است که موجبات تقویت امنیت سیاسی جمهوری اسلامی را فراهم می سازند. پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی است و می کوشد با استفاده از روش تبیین علتی برای فهم تأثیر متغیر مستقل بر متغیر وابسته استفاده کند. همچنین تمهیدات نظری مقاله حاضر نیز برگرفته از تفاسیر گسترده امنیت در مکتب کپنهاگ می باشد.

هرچند اصطلاح بیداری اسلامی از منظر بسیاری از علماء و اندیشمندان، جدید و نو می باشد، و به جریانات اخیر در کشورهای اسلامی اطلاق می شود؛ اما این اصطلاح در قرآن کریم - که خودکتاب بیداری است- بارها به صورت مستقیم و غیر مستقیم مطرح شده است. قرآن کریم در این بین انسان های فرهیخته و کاملی را به عنوان نمونه بارز بیدارگری معرفی می نماید؛ که یکی از این الگوها، حضرت ابراهیم(ع) می باشد؛ زندگی ایشان مملو از تلاش هایی است، برای بیدار کردن مردم غافل و جاهل زمانه اش که تحت سیطره ی ظلم و استعمار زندگی می کنند. این پژوهش در عین حال که از روش کتابخانه ای در جمع آوری مطالب در آن استفاده شده؛ با تکیه بر روش کیفی از نوع تحلیل محتوای استنباطی در پی آن است که با استناد آموخته های ثقلین در ابتدا به پردازش دقیق به معنای بیداری اسلامی و تاریخچه از آن بپردازد و سپس مبانی نظری آن را از لابه لای آیات قرآنی بدست آورده؛ زیرا حرکت حضرت ابراهیم(ع) در نوع خود بی نظیر و سرمشقی برای همه ادوار زمانی و مکانی بوده است، و مهم ترین مبانی نظری بیداری اسلامی با تکیه بر داستان حضرت ابراهیم عبارت اند از: انسان شناسی، جهان بینی، آگاهی بخشی، منطقی اندیشی، صداقت پیشگی، گفت وگو و مدارا ورزی.

بروز تحولات سیاسی و انقلاب های مردمی در کشورهای عربی از جمله پدیده های نادر سال های آغازین قرن 21 بوده است، که در این زمینه صحنه سوریه برخلاف دیگر مدل ها آماج فشارهای همه جانبه ی غرب قرار گرفت. رویکرد نظام غرب و راهبرد دولت اسلام گرای ترکیه که در ماه های اولیه ی ناآرامی در سوریه به عنوان پایگاه اصلی و حامی لجستیکی اپوزیسیون سوریه ایفای نقش نموده، بسیار حائز اهمیت و قابل تحمل می باشد. با گذشت سه سال از آغاز ناآرامی در سوریه امروز بر همگان عیان شده است که جنبش های مردمی و مسالمت آمیز سوریه به میدانی برای رقابت های بین الملل و بازیگری قدرت های منطقه بدل گردیده است. راهبرد غرب در مقیاس جهانی توسعه و هژمونی نظام غرب در مقابل نظام فروپاشیده ی شرق و در مقیاس منطقه ای تقابل با ژئوپلیتیکی ایران و جبهه ی مقاومت تحلیل می گردد. ترکیه نیز که مناقشات مختلفی در طول تاریخ خود با سوریه داشته است، در سال ه ای اخیر در جهت رفع تنش ها و بهبود روابط سیاسی بین دو کشور گام برداشته است. این دولت با بروز جنبش های مردمی و ناآرامی های سیاسی سوریه فرصت را غنیمت شمرده تا با بازیگری در تحولات این کشور در جهت کسب وجهه ی اجتماعی و جلب توجه نظام غرب و اتحادیه ی اروپا گام برداشته بردارد. تحقیق پیش رو درصدد است با روش توصیفی-تحلیلی، ریشه و زمینه های ناآرامی در سوریه، رویکرد نظام غرب و راهبرد ترکیه را در تحولات این کشور بررسی نماید.