جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع مقاله پیش‌رو «تأویل از دیدگاه نصر حامد ابوزید و علّامه طباطبایی و بررسی نسبت آن با مبانی هرمنوتیک در تفسیر» است. نصرحامد از متخصصان ادبیات عرب و اندیشمند معاصر مصری است که دربارة اصالت و کارایی و روش فهم قرآن به خصوص تأویل، دیدگاه‌هایی متأثر از فلاسفة غرب به ویژه هرمنوتیک گادامر دارد. وی در آثارش تعاریف متفاوتی از تأویل ارائه کرده که باعث انکارکارایی بخشی از آیات و در نتیجه گمراهی مردم می‌شود. او برخلاف علّامه طباطبایی تأویل را حقیقت ملکوتی و لوح المحفوظی همة قرآن و مختص به معصومان علیهم السلام ندانسته و بعضی از آیات را فاقد تأویل می‌داند. آگاهی از آراء وی و نقد آن‌ها راه را بر انحراف فکری در فهم قرآن می‌بندد.

در طول تاریخ موضوع غُلوّ همواره جریان داشته و این‌گونه نبوده که تنها در اسلام و برای مسلمانان ثابت بوده باشد، بلکه قبل از اسلام نیز مطرح بوده است. مسئله مورد پژوهش این است: آن‌گاه که غلو صورت می‌گیرد چه بازتابی در گفتار و رفتار فرد و یا افرادی که در مورد آنان غلو می‌شود، می‌توان مشاهده نمود؟ و اصولاً نحوة موضع‌گیری ائمه علیهم اسلام نسبت به غالیان چگونه بوده است؟ این پژوهش به دنبال شناسایی منطق رفتاری و نحوه برخورد حضرات ائمّه دین علیهم اسلام در برابر ادّعاهای جریان غلو می‌باشد. نحوة مواجهه اهل بیت علیهم اسلام با غالیان چنین به دست می‌آید که ائمه معصومین علیهم اسلام با هیچ‌یک از افراد جریان غلوّ، هیچ مناظره‌ای نداشتند. زیرا معتقد بودند که برای هر مناظره و گفت‌وگویی باید یک هدف عقلایی و نتیجه و هدایتی وجود داشته باشد، حال آن که غالیان نسبت به اعتقادات باطلشان تعصب می ورزیدند از سوی دیگر، حضرات ائمة افکار و اعتقاد صحیح را در مقابل افکار و اعتقادات ناصواب، بیان می‌داشتند. روشن است ایشان در این فرایند، اعتقادات غالیان را باطل اعلام نموده و از اعتقاد آنان ابراز انزجار می‌کردند و گاه آن‌ها را طرد و لعن و تکفیر کرده و گاهی هم دستور قتل آن‌ها را صادر می‌نمودند. بنا براین اساساً نمی‌توان غالیان را در زمره شیعیان و یا حتی مسلمانان واقعی قرار داد.

این مقاله با بهره‌گیری از روش کتابخانه‌ای به بررسی مبانی و اصول مبارزه با جنگ نرم از منظر قرآن کریم می‌پردازد و هدف از آن اثبات این حقیقت مهم است که راه پیروزی بر پدیده جنگ نرم، بازگشت به تعالیم ناب قرآنی در همه عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است. چرا که به دلیل اثرگذاری عمیق و پنهان جنگ نرم، اتّخاذ مبانی و اصول خدشه ناپذیر در مبارزه با آن ضروری است. در این راستا قرآن کریم با توجّه به ماهیت شیطانی و ضدّ انسانی جنگ نرم لزوم برخورداری از مبانی‌ای چون، قائل بودن به هدفمندی آفرینش انسان و هدایت او، رعایت موازین اخلاقی و انسانی، احترام به آزادی و حرّیت انسان‌ها و استکبارستیزی و... را متذکّر شده و اصول مبارزه با دشمن را در تشکیل حکومت الهی برای اجرای احکام الهی و ایجاد قدرت بازدارندگی سیاسی و فرهنگی، مردم مداری، و مقاومت مقتدرانه در برابر دشمن تعریف می نماید. می‌توان گفت: راهبرد کلان قرآن در مبارزه با جنگ نرم، پیشگیری از تأثیرگذاری هجوم نرم دشمن و حفاظت از هویت دینی و اسلامی جامعه اسلامی می‌باشد.

امامان همیشه خود را جانشینان برحقِ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم­ معرفی کرده و جز خود را شایسته منصب خلافت نمی‌دانستند. با وجود این امام رضا علیه السلام به رغم اصرار مأمون، خلافت را نپذیرفت و در نهایت با فشار و تهدید او به شرط عدم دخالت در کارها، ولی‌عهدی را قبول کرد. چرایی دوری گزیدن امام رضا علیه السلام از حکومت از دیرباز مورد بحث بوده است. این نوشتار شکل حکومت مورد نظر مأمون را، علت امتناع امام رضا علیه السلام از پذیرفتن خلافت می‌داند و مسئله آن بررسی شکل حکومتی است که مأمون در نظر داشت. جستار پیشِ‌رو به شیوه تحقیقی- تحلیلی و با تکیه بر اسناد کتابخانه‌ای فراهم آمده و دستاوردهای آن چنین است: عدم مشروعیت در بین آل عباس و عرب‌ها چالش اصلی مأمون بود. وی سعی کرد با طرفداری از آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم­ مشروعیت کسب کند. بدین منظور بر آن شد که خلافت را با کنترل و اشراف خودش به امام رضا علیه السلام ­واگذار کند. امام علیه السلام ­به‌هیچ وجه تسلیم این خواسته مأمون نشد. لذا او امام علیه السلام را به اجبار ولی‌عهد خویش ساخت تا از جایگاه معنوی ایشان به نفع حکومتش بهره ببرد. مأمون همچنین تلاش کرد مشروعیت الهی امامان شیعه علیهم السلام ­را به نفع خود مصادره کند؛ از این روی دو دخترش را به همسری امام رضا و امام جواد علیهم السلام درآورد؛ اما هیچ کدام از اغراض مأمون از نگاه امام رضا علیه السلام ­دور نماند. بنابراین امام علیه السلام ­به‌گونه‌ای رفتار کرد که مردم بدانند مأمون خیرخواه خاندان پیامبر نیست. ایشان با روشی نرم و به‌دور از خشونت با مأمون مقابله کرد و توانست مانع رسیدن او به اهدافش شود. امام علیه السلام پیشنهاد خلافت را قبول نکرد. چنانکه ولایت‌عهدی را به‌شرط عدم دخالت در امور پذیرفت تا مردم بدانند آنچه از مأمون و کارگزارانش سرمی‌زند به دستور ایشان نبوده است. همچنین امام رضا و امام جواد علیهاالسلام ­از دختران مأمون فرزندی نداشتند.

قدر مسلم قیام امام حسین علیه السلام­­­­آغاز یک مبارزه­ تمام عیار بود كه بايد ادامه آن و هدایتش در مسیر واقعی‌ را مرهون فداکاری‌های حضرت زینب علیهاالسلام­­دانست. ایشان دست‌پرورده خاندان وحی و دوستدار هدایت مردم به ‌سوی سعادت و رستگاری بودند و در میدان مبارزه، نقش مؤثری داشتند و الگوی شایسته‌ای برای دیگران بوده و هستند. آن بانوی بزرگ اسلام، بعد از واقعه­ عاشورا مسئولیتی سنگین بر عهده‌ گرفتند ‌و با ایراد خطبه‌هایي همراه با استدلالات قرآنی در کوفه، شام و در دربار یزید، اوضاع را دگرگون ساختند. در اين راستا مهم‌ترین شیوه‌های تبلیغی ایشان عبارتند از: رسالت ایشان بعد از واقعة عاشورا، مستندات قرآنی شیوه‌های تبلیغی حضرت، تبلیغات گفتاری و عملی. تبلیغات گفتاری شامل شروع خطبه بدون «بسم الله الرحمن الرحیم»، ابتداي خطبه با حمد و ثنای الهی، بدون «بسم الله»، عواقب فراموشی یاد خدا، شناخت مخاطبین در تبلیغ، فصاحت و بلاغت، بصیرت و آگاهی. تبلیغات عملی شامل رفتارهای عالمانه، شجاعت و ازخودگذشتگی، صبر و بردباری، دعا و عبادت. بي‌ترديد شناخت شیوه‌های تبلیغ و به‌کارگیری ابزارهای مفید و لازم برای یک مبلغ امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. زيرا بدون اطلاعات مفید و نيز بي‌بهرگي از شیوه‌ها نتیجه مثبتی در تبلیغ نخواهد داشت. با اين توصيف در این تحقیق به دنبال این هستیم که مستندات قرآنی شیوه‌های تبلیغی و سبک و روش زندگی ایشان را بیان کنیم؛ چرا که يكي از مهم‌ترین روش‌های تبلیغ، الگوسازی است که قرآن کریم در آیات متعددی به آن اشاره کرده است.

هدف مقاله حاضر آن است تا ديدگاه حرمت تقليد را در دو مكتب تشيع و اهل سنت مورد بررسی قرار دهد. سلفيان اهل سنت و اخباريان شيعه، نگرش ضد تقليد را از مبانی اصلي خود می دانند. نقاط مشتركي از جمله نص‌گرايي و عقل ستيزی سبب جمود فكري در اين دو گروه گشته كه يكي از نتايج آن نگرش منفي در برابر تقليد می باشد. سلفيان به جای استمداد از استدلال‌هاي عقلي، تنها به ظواهر كتاب و احاديث نبوی و سيره علماي سلف تكيه دارند و اخباريان ظواهر روايات معصومين علیهم السلام­ را اصل مي‌دانند. هر دو دسته در اثبات ديدگاه خود دلايلی آورده‌اند و مبانی فكری خاصی را مؤثر بر نوع تفكرشان ذكر كرده‌‌اند كه در اين پژوهش، مقايسه‌ای ميان آن دو صورت گرفته و نقاط اشتراك و افتراق دو فرقه بررسی گرديده است.

نقش‌های جنسیتی والدین مجموعه‌ای از رفتارها و ویژگی‌هایی است که انتظار می‌رود پدر و مادر در مقابل فرزندان داشته باشند. این موضوع در سیره معصومین ع در قالب توصیه‌های اخلاقی و روش‌های تربیتی مورد توجه ویژه قرار گرفته است. با وجود این ورود فمینیسم به کشورهای اسلامی در دهه‌های اخیر باعث تغییر در این نقش‌ها و والدین اندروژنی شده و سردرگمی و دوگانگی شخصیت فرزندان و در نهایت تزلزل نظام خانواده را به دنبال داشته است. فمینیسم رادیکال نقش زنان را به دلیل همسری و مادری نقشی فرودست می‌داند و با حرکت به سمت والدین اندروژنی، مردان را به سوی پذیرش نقش‌های غیر طبیعی و جایگزین مادر سوق می‌دهد. مقاله پیش‌رو با هدف بررسی و تحلیل دیدگاه‌های فمینیسم رادیکال در مورد نقش‌های جنسیتی والدین به این سؤال اصلی پاسخ می‌دهد که چگونه می‌توان با توجه به سیره معصومین ع به تحلیل و نقد نظریة فمینیسم تندرو در زمینه جابه‌جایی نقش‌های جنسیتی والدین پرداخت. روش این تحقیق توصیفی- تحلیلی بوده و اطلاعات به روش کتا‌بخانه‌ای جمع‌آوری شده است. یافته‌های تحقیق از این قرار است که با توجه به سیرۀ معصومین ع فرزندان نیاز به پدری دارند که اقتدار و مردانگی داشته و برنامه‌ریزی، سرپرستی و ادارة امور زندگی را بر عهده گیرد. آنان همچنین مادری را می‌خواهند که در خانه با عواطف، محبت و احساساتش، نیازهای عاطفی فرزندان را تأمین کند. با پذیرش درست نقش‌ها از سوی والدین فرزندان نیز از سلامت جنسی و هویتی برخوردار شده و کمتر دچار بحران هویتی خصوصاً در بزرگسالی می‌شوند. همچنین آنان شناخت درستی از هویت خود پیدا کرده و در بزرگسالی از تمایلات نفسانی دور می‌مانند.

امام جواد علیه السلام، امام هادی علیه السلام و امام حسن عسکری علیه السلام در زمانه‌ای می‌زیستند که حسّاسیت خلفا در مورد امام شیعه بسیار بیشتر از زمان‌های گذشته بود و حکومت می‌کوشید تا با روش‌های مستقیم و غیر مستقیم هرگونه فعّالیت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی امام شیعه را تحت نظر قرار دهد. تلاش مأمون در تزویج دخترش امّ‌الفضل به امام جوادعلیه السلام، دعوت از امام هادی علیه السلام برای سکونت در سامرا توسّط متوکّل و محدود کردن امام حسن عسکری علیه السلام خود مؤیّد این نظر است. این حسّاسیت سبب می‌شد امامان نتوانند همچون پدران خود به فعّالیت‌های اجتماعی پرداخته و با عامه مردم در ارتباط باشند. پرسش این‌‌جاست که این سه امام بزرگوار چگونه در عرصه خانواده فعّالیت داشته و با خویشاوندان خود ارتباط برقرار می‌کردند؟ آن طور که از منابع دست اوّل و کتب روایی و تاریخی بر می‌آید، سیره امام نهم، دهم و یازدهم علیهم السلام در عرصه‌های اجتماعی از جمله ارتباط با خانواده و خویشان خود بر مبنای اصول قرآنی و اسلامی و به تبعیّت از سیره نبوی بوده است. نتیجه این پژوهش که با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای و به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، حاکی از آن است که ایشان با استفاده از روش‌های مختلف از جمله رعایت ضوابط اخلاق اجتماعی چه در درون خانواده و چه در جامعه و با ایجاد شبکه ارتباطی وکالت در درون هسته شیعه، این مأموریت خود را به انجام رساندند.

در منابع دینی به آراستگی ظاهری و باطنی توجه ویژه‌ای شده و از آن در موضوع احکام پنج‌گانه تکلیفی، احکام وضعی و همچنین در باب تکالیف اخلاق‌مدار به عنوان تعهد و زمینه‌ساز تکامل انسان، سخن به میان آمده است. در روابط خانوادگی بحث آراستن و آراستگی در باب تعهدات اخلاقی قرار دارد که تعهد و یا عدم تعهد به آن زمینه‌ساز آرامش و یا اسباب نابسامانی در خانواده است. افراط در تمایل به آراستگی ظاهری به عنوان یک معضل اجتماعی مطرح است. از آنجا که اسلام برای انسان سعادتی جاودانه و بالاتر از سطح زندگی مادی متصور است، دستورات فراوانی را در زمینه قول و فعل نیکو در باب آراستگی اخلاقی و همچنین آراستگی ظاهری با حفظ حدود بیان نموده که رعایت آن موجب بهبود روابط همسران و حسن معاشرت ایشان است. آراستگی مردان در روایات معصومین علیهم السلام سبب عفت زنان بیان شده است؛ لیکن این مفهوم اعم از آراستگی ظاهری و اخلاقی ایشان است و توجه صرف به آراستگی ظاهری بدون در نظر گرفتن موازین اخلاقی، عفت همسران را در پی نخواهد داشت. مقوله آراستگی به عنوان راهکار عملی اسلام در مقابل تفکر غیردینی و مادی در پاسداشت رابطه زوجیت مطرح است به گونه‌ای که به بهبود رابطه انسان با خداوند می‌انجامد. تلطیف احساسات زنانه و ایجاد زمینه انس و الفت بیشتر از آثار مهم آراستگی در بهبود روابط عاطفی و کلامی همسران می‌باشد. همچنین آراستگی مردان در بهبود روابط جسمی و جنسی همسران مؤثر است و با دور ساختن ذهن از دایره تخیلات نامتعارف سلامت معنوی همسران را تأمین می‌نماید. همچنین آراستگی در روابط اقتصادی همسران نیز تأثیرگذار است و همه از آثار مهم برآمده از آراستگی مردان در بهبود روابط همسری و حفظ عفت است.

تحقیق حاضر با عنوان «تفسیر قرآن کریم در کلام امام سجاد علیه السلام » سعی در بررسی روش‌های تفسیری ایشان دارد که منظور از آن‌، روش‌های کشف مراد خدا از آیات است. این روش‌ها عبارتند از: روش نقلی (قرآن به قرآن، روایی) و روش اجتهادی (عقلی، ادبی) و روش جری و تطبیق. روش تفسیری امام سجاد علیه السلام از جامعیت علمی و تنوع روشی برخوردار است. به دلیل تأثیرگذاری روش‌های تفسیری امام علیه السلام در فهم درست قرآن و حل مشکلات فرهنگی و علمی ضروری است که این روش‌ها مورد تحلیل و بررسی علمی قرار گیرند. مطالب این مقاله با روش‌های تحلیلی و توصیفی منابع تدوین یافته‌اند.