جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسطوره در قرآن از مباحثی است که با رویکردها و روش‌های گوناگون مورد توجه خاورشناسان قرار گرفته است. رویکرد فیلولوژیکال از جمله این رویکردها است که به بررسی مباحث زبان‌شناختی قرآن پرداخته و سعی در پیوند زدن این مباحث با مفهوم اسطوره دارد. اسطوره در نگاه خاورشناسان روایت یا داستانی است که به کمک کهن الگوها به تبیین و توصیف جهان می‌پردازد. خاورشناسان با تکیه بر رویکرد فیلولوژیکال و بهره گیری از روش‌های نقادی کتاب مقدس به بررسی این موضوع پرداخته‌اند. روش فیلولوژی که از روش‌های نقادی کتاب مقدس است، عمدتاً شامل مطالعه زبان‌های کتاب مقدس در گسترده‌ترین دامنه آنها می شود. این روش در مطالعات خاورشناسان بافتگرا بسیار مورد توجه قرار گرفته و این خاورشناسان با بررسی زبان‌ها و صورتهای زبانی و ادبی عصر نزول قرآن سعی در بررسی ارتباط میان زبان عربی قرآن با این زبان‌ها داشته و دارند. در این مقاله سعی بر آن است که با توجه به روش و رویکرد فیلولوژیکال به بررسی دیدگاه خاورشناسان درباره اسطوره در قرآن پرداخته و به صورت مطالعه موردی آن را واکاویم. افزون بر نقدهای روشی، مبتنی بودن دیدگاه این گروه از خاورشناسان بر حدسیات و ادعاهای بی دلیل از جمله نقدهایی است که بر مطالعات قرآنی این خاورشناسان وارد است.

دائرةالمعارف اسلام، دائرةالمعارف قرآن و دائرةالمعارف جهان نوین اسلام سه دائرةالمعارف مهمی است که خاورشناسان در یکصد سال اخیر در قلمرو اسلام نگاشته‌اند. از آنجا که غربی‌ها مبتکر نگارش دائرةالمعارف در قالب‌های امروزین می‌باشند، انتظار می رود که خود معیارهای شناخته شده در تدوین دائرة‌المعارف ؛ ازجمله رعایت جامعیت در گزینش مدخلها و نیز جامعیت در محتوای ارایه شده در مقالات_ به معنای پرداختن به همه دیدگاهای اساسی و مطرح در هر موضوع_ را رعایت کرده باشند.در این تحقیق در نظر است بدون هرگونه پیش‌داوری، دائرة‌المعارف‌های اسلامی خاورشناسان، از منظر جامعیت، بررسی شود تا مشخص شود خاورشناسان در چه حدّی این اصل را در دائرة‌المعارف‌ های خود رعایت کرده‌اند. از این پژوهش برمی‌آید که دائره المعارف‌های اسلامی خاورشناسان اصل جامعیت را در شماری از عرصه ها به ویژه در موضوعات، اصطلاحات و آموزه‌های مرتبط با شیعه رعایت نکرده و از این جهت کاستی های فراوانی دارد. ضرورت کنکاش در دائره المعارف های اسلامی خاور شناسان از منظرهای مختلف و از جمله از نظر جامعیت، آن‌گاه روشن‌تر می‌‌شود که بدانیم ، هم‌اکنون به رغم انتشار آثار اسلامی فراوان به زبانهای دیگر، دائرة‌المعارف‌های خاورشناسان مهم‌ترین منبع و مرجع برای معرفی اسلام در غرب است شناخت هر چه بیشتر اندیشمندان مسلمان و حوزویان و دانشگاهیان از این دائرة‌المعارف‌ها می‌تواند به تکاپویی جدید در دفاع از حریم اسلام در عرصه دائرة‌‌المعارف ‌نویسی به ویژه به زبانهای خارجی بینجامد و یا به ساماندهی ارتباطات علمی بامتولیان دانشنامه های غربی و باز تألیف، تصحیح و تکمیل برخی مقالات منجر شود.

مطالعات اسلامی در یک قرن اخیر یکی از موضوعات مورد علاقه بسیاری از مستشرقان بوده است. با اینکه شیعه‌شناسی صرفا در نیم قرن اخیر مورد توجه خاص آنان قرار گرفته است با این حال حجم قابل توجهی از منابع درباره ابعاد مختلف تشیع از جمله امامان شیعه شکل گرفته است. یکی از موضوعات مورد علاقه مستشرقان سیره و وقایع مربوط به حیات امام حسین (علیه‌السلام) است. مطالعه و بررسی این موضوع نشان می‌دهد که امام حسین (علیه‌السلام) در کنار امام علی و امام حسن (علیهما السلام) از جمله امامانی هستند که بیش از دیگر امامان معصوم مورد توجه واقع شده‌اند. مقاله حاضر آثار غربیان را در یازده بخش دسته بندی کرده و از هر کدام مهمترین منابع را به عنوان نمونه ذکر کرده است و در پایان مهمترین منابع ترجمه شده به انگلیسی را نیز متذکر شده است. این مقاله ضمن بررسی و گونه‌شناسی این منابع به معرفی اجمالی آنها پرداخته است و تلاش دارد به این پرسش پاسخ دهد که در کدام منابع می توان در جستجوی اندیشه های غربیان درباره امام حسین ع بود و چه رویکردهایی را می‌توان بازشناسی کرد امید است این مقاله راه را برای مطالعه بیشتر پیش روی استشراق پژوهان نشان دهد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی گزارش‌های موجود در مدخل Dadjdjall به عنوان یکی از مداخل دایرةالمعارف اسلام لایدن هلند به قلم Abel. Armandدر پاسخ به این پرسش گردآوری شده است که باورهای امامیه تا چه میزان در این مدخل انعکاس یافته و اعتبار گزارش‌های این مقاله تا چه میزان تائید پذیر است؟ این مسئله با رویکرد توصیفی_تحلیلی و نقد و بررسی و با استفاده از منابع کتابخانه‌‌ای در سه حوزه روش‎های استنادی، روش علمی_منطقی و روش ساختاری مورد بررسی قرار می‌گیرد.یافته‌های پژوهش، حاکی از آن است که نویسنده مدخل، در بهره‌گیری از منابع مختلف، تلاشی ننموده و عمده مباحث از دو منبع حدیثی متقدم در اهل‌سنت، برداشت شده است. حذف برخی مقدمات لازم و اصلی در بیان برخی مطالب، خطا در برداشت، مراجعه مستقیم به منابع خام حدیثی در انتقال اعتقادات کلامی و ناتوانایی در تشخیص حدیث صحیح و سقیم، غلبه پیش‌فرض‌ها و اجتهادات به‌جای بیان عقاید مسلمانان، باعث واردآمدن نقدهای جدی در زمینه روش استنادی، علمی منطقی، معرفت‌شناختی و ساختاری به این بخش از مدخل شده است.

شرق‌شناسـی، سـال‌های بسیاری اسـت که در موضوعات مختلف علوم اسالمی به کنکاش و تولید ادبیـات مختـص خویـش پرداختـه اسـت. یکـی از علـوم مورد توجـه مستشـرقان، فقـه و حقـوق اسالمی و از مـبرزان ایـن عرصـه، گلدزیهـر ، شـاخت، کولسـون و ... هسـتند. از میـان اینـان، کولسـون در فضـای فارسـی‌زبان کمتر شـناخته شـده اسـت؛ درحالی‌که شـاید از قوی‌ترین آنان باشـد؛ لذا ضروری نمود که پژوهشـی درباره دیدگاه‌های وی در باب حقوق اسالمی نگاشـته شـود. پس سـؤال اصلی پژوهش این اسـت کـه آرای کولسـون دربـاره فقـه و حقـوق اسالمـی و مؤلفه‌ها و مراکز ثقل آن چیسـت؟ بـر ایـن اسـاس، بـا روش توصیفی-تحلیلـی و رو یکـرد انتقـادی بـه کتـب و مقـاالت و ی مراجعـه شـد. نتیجـه پژوهـش آنکـه کولسـون بـه نحـوی قوی‌تـر جـای بـر پـای اسـتادش شـاخت گذاشـته، قائـل بـه جعلـی بـودن بسیـار ی از روایـات اسالمـی بـرای توجیـه احـکام حقوقـی شـده، حقـوق اسالمـی را ِ حقـوق وام‌دار حقـوق رومـی، ایرانـی و ماننـد آن دانسـته، آن را نا کافـی، ناقـص و تحـت تأثیـر بسیـاِر مــدرن انگاشــته و شــش تعــارض اصلــی و اساســی را در حقــوق اسالمــی شناســایی کــرده و بــدان پرداختـه اسـت. کولسـون ماننـد بسیـار ی از اقـران شرق‌شناسـش، تتبـع نا کافـی و تنهـا در تار یـخ و فقـه اهـل سـنت داشـته، مفروضـات خـاِص غیرحقیقـی همه‌گیـر در میـان مستشـرقان را داشـته و از ِ دــیدگاه برــتری ــغرب ــبر ــشرق اــستفاده ــکرده اــست.

خانم راث رودِد نویسنده مدخل "زنان و قرآن" در دایرة‌المعارف قرآن لایدن، بر اساس آموزه‌های قرآنی گزارشی از جایگاه و حقوق زنان ارائه داده که به موجب برخی گزاره‌ها، زنان در جایگاهی پس از مردان قرار دارند و شخصیّت آنان نسبت به مردان، فرودست و نازل است. در حقیقت او مدّعی شده از نظر قرآن مردان برتر از زنان هستند. رودِد این دریافت را از ذکر زنان در میان یتیمان، کودکان و مردان ناتوان از جنگ (النساء/2-3)، "قوّامیّت" مردان (النساء/34)، "درجه" داشتن مردان (البقره: 228) و آفرینش زنان برای مردان (الشعراء/166) به دست آورده است. در پژوهش حاضر ابتدا مدّعای نویسنده با استناد به مقاله یاد‌شده نقل شد، سپس به تفسیر آیات مورد‌استناد او رجوع و نقطه نظرات مفسّران و اهل لغت ذیل آن آیات ارائه شد تا صحّت یا سقم آن ادعا بررسی و مداقّه شود. با مراجعه به نظر مفسّران و لغویان، این مهمّ به دست آمد که قوّامیت مردان و نیز "درجه" داشتن ایشان هرگز به معنای برتری و سلطه مردان به زنان نیست. البته گاه زنان حقوق و تکالیفی متمایز از مردان دارند که خاستگاه آن، تفاوت‌های جسمی و روحی ایشان است و هرگز به منزله برتری یک جنس بر جنس دیگر نیست. همچنین باتوجه به فضای نزول و سیاق آیات یاد‌شده، ذکر زنان در میان یتیمان و آفرینش ایشان برای مردان توجیهات معقول و منطقی دارد که هرگز با مدعای رودِد سازگار نیست.

جرالد هاوتینگ یک محقق و خاورشناس برجسته انگلیسی در زمینه پایه‌های تشکیل اسلام است. در کنار فرضیه های مختلف او نسبت به نوع پیدایش و گسترش آموزه‌ها و محیط جغرافیایی اسلام و قرآن در جهان عرب، یکی از فرضیات مهم در باب فهم علمی مفهوم ‌بت‌پرستی جرالد هاوتینگ است که اساساً مبتنی بر این ایده اقامه گشته که ‌بت‌پرستی یکی از ویژگی‌های اصلی و تعیین کننده دینِ عرب پیش از اسلام به شمارمی‌رود. و نظرات انتقادی او نسبت به متن قرآن حاوی مسائل مختلفی است که سرشت جدلی آیات در موضوع ‌بت‌پرستی را نیز شامل می‌گردد و نوع بیان قرآن نسبت به مخالفان که از اعتقاد اسلام پیروی نمی‌کنند بدین شکل است. از این رو نگاه حدسی و موردی هاوتینگ لازم می‌آورد که اعتقاد بت‌پرستی به گروه خاصی که تنها به پرستش اصنام گوناگون مشغولیت دارند اطلاق گردد.از این رو پژوهش حاضر در نظر دارد به توصیفی- تحلیلی به نقد چنین انگاره‌ای براساس نگاه تفسیری علامه طباطبائی بپردازد. براساس کلام علامه ارتباط همگون و نزدیکی بین کفر و شرک وجود دارد و شمولیت این عنوان برخلاف اعتقاد جرالد هاوتینگ علاوه بر بت‌پرستان، در بیشتر اوقات یهودیان و نصاری را نیز شامل می‌شود. به این بیان در بسیاری از آیات که موضوع بحث از شرک و کفار است، پیروان ادیان الهی دیگر مانند یهود و مسیحیت نیز در دایره مخاطبان آیات به حساب آمده‌اند.

اهل‌حق یک مذهب باطنى شناخته می‌شود که معتقدان آن بیشتر در غرب ایران زندگى مى‌کنند. عقایدشان آمیخته‌اى از اعتقادات «مانوى»، ادیان کهن «ایرانى»، مذهب «اسماعیلى»، «تناسخ هندى» و دیگر ادیان سرّى است. باوجود جایگاه خاص خاورشناسان در مراکز علمی وتوجه آنها به این فرقه، این پژوهش درصدد پاسخ به این‌سوال است‌که چه نقدهای بر دیدگاه و روش پژوهشی ولادیمیر مینورسکی در معرفی فرقه اهل حق در دائره المعارف اسلام لیدن(EI2) وارد است؟ این نوشتار با بهره‌گیری از شیوه توصیفی تحلیلی، به بررسی انتقادی مقاله اهل حق در تبیین تاریخی فرقه، سیر تحولات اعتقادی آن و روش پژوهشی مؤلف پرداخته است.یافته های پژوهش نشان می دهد نویسنده در بررسی این فرقه از شیوه «پدیدارشناسی» بهره برده و با رویکرد هم‌گرایانه به جای رویکرد انتقادی تاریخی، دگرگونی اعتقادی این فرقه و کارکرد آموزه‌های دینی آن را مورد بررسی قرار داده اگرچه در مواردی مانندگونه های اهل حق و برخی معتقدات آنها کامل نبوده اما توانسته تصویری مطابق با گزاره‌های منابع از این فرقه ارائه نماید.

رویکرد ساختارگرای نویورت بیانگر کاربست روش هم زمانی و در زمانی در کنار یکدیگر است. وی روش هم زمانی را در مطالعه قرآن روشی نارکارآمد می داند که قادر نیست روش تعامل قرآن با بافت رایج زمانش را تحلیل کندو در نتیجه یگانگی و خلاقیت قران را آشکار نمی سازد. رویکرد ساختارگرای نویورت همانند جرجانی در معناشناسی هم زمانی منحصر نمی ماند.وی ساختارهای ادبی سوره را در بستر و بافت تاریخی بررسی می کند و بدین طریق، کارکرد و هدف از‌آنها را تبیین می کند. محقق در این مقاله با بهره گیری از رویکرد توصیفی- تحلیلی نظریه ساختارگرای نویورت را تحلیل نموده است. نتایج تحقیق بیانگر این نکته است که وی همانند جرجانی با کاربست روش درزمانی ساختارها را در بستر و تاریخ شکل گیری شان مد نظر قرار داده است. از جمله ساختارهای ادبی که نویورت آنها را در بستر تاریخی و با توجه به بافت سوره بررسی کرده سجع و خوشه سوگندهای قرآن است. رویکرد نویورت بیانگر ابداعات و استقلال قرآن و نه اقتباسی و کپی بودن آن از منابع مقدس پیشین است.