جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اختلاف در مخاطب قرآن، در بین اندیشمندان اسلامی سبب شده است دیدگاه‌های گوناگونی ارائه شود. در این میان شرف‌الدین استرآبادی دیدگاه ویژه‌ای دارد و آن اینکه تأویل آیات متشابه تنها مخصوص معصومین(ع) است و از آنجا که وی تأویل را اعم از ظاهر و باطن می‌داند، نظر وی آن است که مخاطب آیات متشابه چه از نظر معنای ظاهری و چه باطنی معصومین هستند. با توجه به اختلافات موجود، برای قضاوت مناسب بین این دیدگاه‌ها، این مقاله در صدد بررسی معنای راسخون بر اساس روش مکتب" بُن" می‌باشد؛ که آیا معنای مد نظر شرف‌الدین اثبات می‌شود؟ یا خیر؟ از این‌رو با بررسی انجام‌شده مشخص شد، معنای راسخون در آیه، گروهی ویژه و متمایز از مردم هستند که علم به تأویل آیات را داشته ولی مصداق آن روشن نمی‌شود چرا که متن، توانائی تعیین مصداق آن را ندارد. از این‌رو بر اساس بافت فرامتنی و بر مبنای دیدگاه شرف‌الدین به صورت کلی اثبات می‌شود که راسخون گروهی ویژه و متمایز هستند که مصداق آن معصومین می‌باشند.

تعدد زوجات یکی از احکام اسلام و نیز سنت رایج در میان مسلمانان بوده است؛ این قاعده را برخی از مسلمانان به چالش کشیده شده‌اند و امروز یکی از دستاویزهایی است که مخالفان با آن به اسلام حمله می‌کنند. هدف این پژوهش بررسی مزایا و معایب تعدد زوجات و بررسی دلایل موافقان و مخالفان آن به صورت تحلیلی و قیاسی است. یافته‌ها: دلایل تأیید جواز تعدد زوجات، نص قرآن کریم، سنت، سیره و سنت مسلمانان است. علت مخالفان تعدد زوجات، ناسازگاری با فطرت انسان، رعایت نکردن عدالت از سوی مردان، قوانین ظالمانه و مردانه، عامل هوسبازی مردان و سنت پیامبر و امام علی در زمان حیات حضرت خدیجه و فاطمه است. اگر احکام را تابع مصالح و مفاسد بدانیم، چنانکه بسیاری از فقهای شیعه معتقدند، می‌توان حکم تعدد زوجات را تابع زمان و مکان دانست. اگر مصلحت آن بیشتر از مفاسد آن باشد جایز است. در صورت اجرای احکام اخلاقی اسلام، مصلحت فردی تعدد زوجات عبارت است از: تأمین نیازهای زنان، رشد شخصیت، تربیت یتیمان، وجود الگوهای رفتاری زن و مرد برای یتیمان، حفظ شرافت زنان و داشتن تعهد در مردان. در صورت عدم رعایت قوانین اخلاقی اسلام، برخی از مفاسد تعدد زوجات عبارتند از برانگیختن حسادت در بین زنان و دشمنی در بین کودکان و نیز رواج شهوات در مردان. نتیجه: احکام در فقه شیعه تابع مصالح و مفاسد است و تعدد زوجات مستلزم تربیت اخلاقی در جامعه است. جوامع دارای اخلاق دینی می‌توانند تعدد زوجات را اجازه دهند. در غیر این صورت تعدد زوجات دارای فساد است که بهتر است ترک شود.

امتزاج فرهنگِ قرآن محور اسلامی و فرهنگ حکمت بنیان ایرانی در متون کهن ادب فارسی رخدادی مبارک و تردیدناپذیر در گستره‌ی فرهنگ ایرانی اسلامی است. با این وجود برخی با دامن زدن بر منابع ایرانی پیش از اسلام، سعی در مدیریت یک‌جانبه‌ی مصادر تأثیرگذار بر ادب فارسی و شبهه‌ی بیگانگی میراث ادبی از قرآن کریم را دارند. در این میان بسیاری از ادیبان پارسی زبان در جهت تبیین اندیشه‌های خود و آفرینش‌های هنری از عناصر قرآنی سود جسته‌اند. قابوسنامه نیز از این مهم غفلت ننموده و عنصرالمعالی با بهره‌گیری هدفمند از معجزه‌ی خاتم، عنصر تعلیم را به شیوایی و رسایی کم‌نظیر به نمایش گذارده است. بررسی پیشنیه‌ی جایگاه دین در قلمرو اندرزنامه حاکم و حکیم آل زیار، پژوهشی گسترده را طلب می‌کند. پژوهه کتابخانه‌ای فرارو با آگاهی از گستره‌ی بینامتنی قابوسنامه و قرآن کریم، با توصیف و تحلیل ابواب چهل و چهارگانه این نصیحت‌نامه، تأثیرپذیری قابوسنامه از مضامین قرآنی را براساس الگوی ژولیا کریستوا به عنوان بنیان‌گذار نظریه بینامتنیت نوین کاویده است. یافته‌های تحقیق بیان‌گر آن است که قابوسنامه افزون بر تأثیرپذیری از گنجینه حکمت‌ ایرانیان و منابعی همچون اندرزهای آذرباد مارسپندان، پندنامه انوشیروان و اشعار بوشکور بلخی، به صورت وسیعی از منظومه معرفت اسلامی با محوریت کلام وحی نیز بهره‌مند شده است. استفاده‌ای که گاه به صورت عیان و آشکار بوده و نشانِ آیات قرآن را به همراه داشته و گاه نیازمند خوانش دقیق و تأمّل در بازیابی، شناخت و دریافت این آبشخور است.

واژه «تأویل» یکی از واژگان کلیدی است که در ادبیات قرآنی اهمیت به سزایی داشته و جایگاه ویژه‌ای در حوزه‌های معرفت دینی پیدا کرده است. به منظور مطالعه و فهم صحیح قرآن کریم، مطالعه و تحقیق در مورد این واژه امری ضروری است. گستره دانش سیّد مرتضی علم الهدی و ارزشمندی آثار وی سبب شده تا پژوهشگران بسیاری دیدگاه‌ها و آثار بر جای مانده از او را موضوع پژوهش‌های علمی خویش قرار دهند. این نوشتار نیز با هدف بررسی تأویل در اندیشه قرآنی سیدمرتضی و با روش توصیفی – تحلیلی سامان یافته است. رهیافت پژوهش این که سیدمرتضی، تأویل را در حوزه تفسیر معرفی کرده است و مراد از تأویل در نزد وی معنایی عام است که تفسیر را هم در برمی‌گیرد. وی هم در مورد آیات متشابه و هم در مورد آیات محکم از لفظ تأویل استفاده کرده است. از نظر او میان اعتبار تأویل (اثبات وجوه قابل محتمل) و درستی تأویل تفاوت وجود دارد. تفسیر او منطبق برقواعد علمی و عقلی است و از قرآن درک عالمانه دارد. اعتقاد به وحیانیت الفاظ قرآن، اعتقاد به فهم‌پذیری قرآن، حقیقت‌انگاری در الفاظ و تعابیر قرآن و کشف معانی معقول و قابل انتساب به خداوند در آیات متشابه، از جمله مبانی سیدمرتضی است. مطالعه اندیشه قرآنی وی، افزون بر آشنایی با تلاش‌های تفسیری و بهره‌مندی از تجارب و مهارت‌های فنی او در تفسیر قرآن، می‌تواند ضمن کمک به معرفی روشی جامع برای تفسیر آیات متشابه و مشکل، مفسر را در تفسیر این‌گونه آیات یاری نموده و الگوی جامعی به او بدهد.

احساس کامیابی و ناکامی در گِرو نوع نگرش انسان به خود و شرایط اوست. یکی از دلایل اصلی احساس ناکامی مقایسه خود با دیگران بدون توجه به مؤلفه‌های متمایزکننده است. احساس خوشبختی یک مفهوم ذهنی است و بیشتر با تمرکز بر داشته‌ها حاصل می‌شود. در فرهنگ وحیانی، خداوند انسان‌ها را به دیدن نعمات و الطاف الهی سفارش می‌کند. بی‌گمان، دیدن موفقیت‌ها و امکانات باعث ایجاد حس کامیابی می‌شود. بر این اساس، پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و سطح تحلیلِ محتوا به دنبال بازشناسی رابطه میان چشم نعمت‌بین و سلامت روانی است. یافته‌های پژوهش گویای آن است که داشتن چشم نعمت‌بین و تقویت آن، زمینه رسیدن به آرامش را فراهم می‌کند و آرامش از مؤلفه‌های اصلی سلامت روانی است. مؤلفه‌هایی چون اندیشه و تعقل، نداشتن حزن و اندوه، داشتن عزت نفس، سبک زندگی متعالی، نگاه واقع‌بینانه، فقدان غرور و اهل تسبیح بودن از تأثیرات چشم نعمت‌بین بر سلامت روانی است.

اهمیت وحی و تکلم خداوند با پیامبران الهی، از دیرباز مورد عنایت محققان اسلامی بوده است اما آنچه در این میان از اهمیت بسزایی برخوردار است نقش و جایگاه روح، در فرآیند وحی قرآنی است؛ نوشتار پیش رو می‌کوشد با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکردی اجتهادی به آیات و روایات و در نظر داشتن تحقیقات پیشین، مصداق واقعی روح را در فرهنگ قرآنی رمز گشایی کند که بر اساس تحلیل های صورت گرفته، "روح"مخلوقی است فراتر از ملائک با درجه ای رفیع و والا، که خداوند آنرا از باب تشریف و بیان عظمت، به خود منتسب کرده است و در ادامه، مطلوب اصلی این نوشتار، واکاوی نقش روح در فرآیند وحی است که با نظر به دلایل و استدلال های برآمده از آیات و روایات، در وحی مستقیم، ابتدا و انتهای فرآیند انتقال وحی به قلب پیامبر، توسط روح انجام می پذیرد(وحیا) و در تکلم خدا با بشر با واسطه گری رسول، روح ابتدائا محتوا را از پروردگار دریافت نموده و جبرئیل از روح(یرسل رسولا) و جبرئیل بر قلب پیامبر اکرم (ص) انتقال می دهد؛ البته ممکن است در فرآیند انتقال وحی از روح به جبرئیل واسطه های دیگری نیز وجود داشته باشد.

عزت نفس به معنای احساس ارزشمندی به‌خودی‌خود است که در آن استعلا و برتری نسبت به‌غیر لحاظ نمی‌شود. از آن‌جا که اطلاع از اهمیت عزت‌نفس موجب اهتمام بیشتر به افزایش آن و علم به آثار موجب واقف شدن به اهمیت است. این تحقیق آثار عزت‌نفس را از دیدگاه ناتانیل براندن که پدر عزت نفس نامیده می‌شود، در سه دسته شناختی، اخلاقی و رفتاری تنظیم، سپس از منظر آموزه‌های اسلام به روش توصیفی تحلیلی بررسی نموده است تا زمینه‌ای برای تعدیل و تکمیل نظرات او باشد. براندن معتقد است ابراز وجود، پذیرش تعریف دیگران و فردگرایی از آثار عزت نفس است اما به نظر می رسد آموزه‌های قرآنی و روایی این آثار را نپذیرد. زیرا گاهی عدم ابراز وجود، نشان‌دهنده عبور از خود دانی و رسیدن به خود عالی است که می تواند نتیجه عزت نفس باشد. همچنانکه امکان دارد فردی با وجود عزت نفس بالا آگاهانه تعریف دیگران را به دلایلی مانند تواضع و به هدف مبارزه با نفس نپذیرد. چنانچه فردگرا نبودن و ترجیح منافع دیگران بر خود گاهی نشان از رشدیافتگی فرد عزتمند است به طوری که خود مجازی را قربانی خود حقیقی کند و این منافاتی با عزت و کرامت نفس ندارد.

خودشیفتگی یک پدیده فردی و یا گروهی است که در سایه آن فرد و گروه به طور ناسالم عاشق خود شده، خود را برتر از دیگران برآورد می‌کنند. این عارضه در حوزه دین و دینداری نیز رسوخ کرده و به عنوان یکی از آفت‌های دینداری شناخته می‌شود؛ هدف این پژوهش توصیف و تبیین خودشیفتگی دینی و مؤلفه‌های آن است و در آن سعی شده است تا به روش توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر مبانی روان‌شناختی خودشیفتگی، به توصیف و تبیین این پدیده بپردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که هم در فرد دیندار و هم گروه و جریانات دینی رخ نشان داده، باعث می‌شود توبیخ‌ها و تکفیرهایی را نسبت به دیگران رقم بزنند. نتایج پژوهش بیانگر آن است که علیرغم مؤلفه‌های متعدد، اساس اعتقادات فرد و جریان خودشیفته دینی بر سه مؤلفه و اصل محوری «خودحق‌پنداری، مطلق‌انگاری و انحصارگرایی» متمرکز است که دیگر مؤلفه‌ها را نیز در بر می‌گیرد. در سایه این سه مؤلفه که در روان‌شناسی خودشیفتگی با عناوینی همچون احساس حقانیت و خودبرتربینی و خودمحوری و انحصارطلبی مورد بحث قرار می‌گیرند، فرد و گروه خودشیفته معتقد است که در مقایسه با افراد یا گروه‌های دیگر، خاص و برتر است، نیکی آن است که خود می-پندارند و بدی آن است که آن‌ها منکرند، به خود و نیازهای خود توجه خودپسندانه داشته و بر این باور هستند که همه چیز برای خودشان است.

شیخ صدوق در حوزه حدیث به طور عام و در حوزه تفسیر و معناشناسی واژگان به طور خاص روش‌ها و معیارهایی خاص خود دارد. شناخت روش‌ها و معیار های ایشان در معناشناسی واژگان غریب در قرآن کریم و احادیث معصومان(ع)، باعث کشف رهیافت‌هایی جدید و ارائه‌ی تصویر دقیق‌تری از روش‌ها و معیارهای ایشان در معناشناسی واژگان غریب می‌شود. در بین آثار بجا مانده از او می‌توان به بعضی دیدگاه‌های ایشان دست یافت. این پژوهش درپی رصد و کشف گونه‌های تبیین واژگان غریب در اندیشه‌های شیخ صدوق می‌باشد. روش جمع‌آوری مطالب در این پژوهش به‌صورت کتابخانه‌ای بوده و پردازش آنها بصورت توصیفی-تحلیلی می‌باشد. پس از بررسی‌ها مشخص شد که ایشان برای معناشناسی واژگان غریب از روش‌هایی هم‌چون: بهره‌گیری از استدلالات کلامی شیعه، تعیین مصادیق برای واژه، بهره‌گیری از فرهنگ و ادب عربی، تفسیر واژه غریب از زبان صحابه، یاران ائمه(ع) و اساتید خود، بیان نکات نحوی، بهره‌گیری از احادیث معصومان(ع)، بیان تمامی وجوه معنایی واژه و ترجیح یک معنا بهره برده است. شیخ صدوق با استفاده از ملاکات خاص خود، توانسته است به گوهر معنایی و معنای تأویلی واژگان غریب دست یابد.

ادبیات پایداری وجهِ غالبِ جریان‌های شعری معاصر و سرشار از جلوه‌های گوناگون بینامتنی همچون تلمیحات قرآنی است. مجموعه اشعار کتاب گرگ و میش (1401)، با ویژگی‌های صوری و محتوایی خود عامل روشنگری دینی و مایه‌ی دانش‌افزایی مخاطبان هستند. خوانشِ این اشعارِ معنامحور بر پایه نظریه‌ی ترامتنی ژرار ژنت تعاملاتِ عمیق این رومتن‌ها را با زیرمتن‌های خود هویدا می‌سازد. هدف از این پژوهش آن است که با واکاوی گونه‌های ترامتنی نو‌سروده‌های برگزیده نقش آن‌ها را در شبهه‌زدایی و روشنگری دینی مخاطبان روشن سازیم. در این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی و بر اساس نظریه «ترامتنیت» ژرار ژنت انجام شده‌است به بررسی شیوه‌ی ارتباط مجموعه اشعار کتاب گرگ و میش (1401) با رومتن‌های آن‌ها پرداخته‌ایم. میزان فراوانی و درصد وقوع گونه‌های ترامتنی و راهبردهای روشنگریِ نوسروده‌های برگزیده بر مبنای آزمون خی‌دو با استفاده از نرم افزار25SPSS محاسبه خواهند شد. یافته‌های‌ پژوهش نشان می‌دهند که «بینامتنیت» و «پیرامتنیت» به ترتیب دارای فراوانی و درصد وقوع بیشتری نسبت به سایر گونه‌های ترامتنی هستند. رابطه‌ی بینامتنی این نوسروده‌ها با زیرمتن‌ها به دو شیوه‌ی «صریح» از نوع وام‌گیری واژگانی و «ضمنی» از نوع تلمیح است. در کتاب گرگ و میش (1401)، گونه‌های درون‌متنی پیرامتنیت همچون عنوان، زیر‌عنوان، پیشگفتار، بیانیه و طرح جلد نقش مهمی در راستای برجسته‌سازی مولفه‌های روشنگری دینی بویژه «زمان‌آگاهی» در کلیت متن ادبی بر دوش دارند. از این پژوهش می‌توان چنین نتیجه گرفت که نوسروده‌های پایداری معاصر ابزارهایی قدرتمند در راه جهاد تبیین و بازتولید ارزش‌های اسلامی هستند که می‌توان از آن‌ها برای گذر از چالش‌های فتنه‌انگیز کنونی بهره‌گرفت.