جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله رذایلی که ممکن است در افراد وجود داشته باشد عُجب است. یکی از جنبه‌های خودپسندی، ورود این رذیلۀ اخلاقی در عبادت است؛ خصوصاً در عبادات مستحبی و اعمالی که دیگران کمتر به آن‌ها می‌پردازند. اهمیت و ارزش این مسئله از آنجا روشن می‌شود که قرآن کریم نیز به آن اشاره کرده و عجب در عبادت را نکوهش کرده است. بر اساس یافته‌های تحقیق برخی از مهم‌ترین علل عجب عبادی عبارت‌اند از: ۱. توجه‌نداشتن به حقیقت عبادت؛ ۲. جهل انسان به جایگاه حقیقی خویش؛ ۳. توهّم حصول کمال از ظاهر عبادت؛ ۴. زهدورزی افراطی در عبادت؛ ۵. حماقت و سفاهت؛ ۶. مقایسۀ اعمال خود با دیگران. از جمله آثار عجب نیز می‌توان به این موارد اشاره کرد: ۱. نرسیدن به مرتبۀ عبودیّت؛ ۲. برقرارنشدن ارتباط مؤثر؛ ۳. کفران نعمت عبادت؛ ۴. فساد و بطلان عبادت. راه درمان عجب ناشی از عبادت نیز عبارت است از: 1. کسب معرفت و علم؛ 2. توجه به عیوب خویش و نقص عبادات. نوشتار حاضر با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و به روش تحلیلی‌توصیفی به رشتۀ تحریر در آمده است.

اشتغال انسان مدرن و صنعتی به زندگی مادی، موجب تغییر سبک زندگی او شده است؛ به‌گونه‌ای که از برخی نیازهای اساسی خود که ارتباط مستقیم با سلامت روح و جسم او دارد غافل است. گسترش فرهنگ فردگرایی و اصالت لذت، موجب شده است افراد از روی‌آوردن به تولید نسل و تربیت آن سر باز زنند یا به آن اهمیت چندانی ندهند. با توجه به اهمیت سبک زندگی اسلامی در این پژوهش به این سؤال پاسخ می دهیم که اهمیت فرزندآوری در آیات و روایت چیست و چه نقشی در زندگی شخص می تواند داشته باشد. پژوهش حاضر به روش تحلیلی و استنباطی، برگرفته از آیات و روایات و یافته‌های علمی می‌باشد. در پژوهش حاضر درمی‌یابیم که دین اسلام با رویکردی مثبت، به فرزندآوری توجه کرده است و با یادآوری مزیت‌های دنیوی و اخروی و ارائۀ دستورهای ظریف در جهت فرزندآوری، پیروان خود را به استقبال از این امر خجسته تشویق می‌کند. فرزندآوری با توجه به ایجاد آثاری، همانند برقراری رابطۀ مودّت و رحمت میان والدین، تثبیت بنیان خانواده، شادی‌آفرینی فرزند در خانواده، داشتن احساس ثمرۀ والدین در زندگی، زیادشدن برکت و روزی و ایجاد احساس امنیت روانی در دورۀ کهن‌سالی موجب سلامت معنوی والدین می‌شود.

جامعه‌ای که روح ایمان و تعالیم دین مقدس اسلام در میان افراد و قوانین و دستورهای عملی آن جامعه جریان داشته باشد جامعۀ ایمانی است. همچنین جامعۀ ایمانی جامعه‌ای است که بینش‌ها و گرایش‌ها و کنش‌های افراد در همۀ ابعاد فردی و اجتماعی در اختیار دین بوده و هدف دینی داشته باشد. در قرآن، مفهوم جامعه با واژگانی، مانند امت، ملت، قوم، قبیله، عشیره، طایفه، شُعَب، قرن، ناس و... به کار گرفته شده است. برای ایمانی‌شدن جامعه نیاز است که افراد با تکیه بر منش‌ها و گرایش‌ها و رفتارهای خود، جامعۀ ایمانی را به وجود آورند. معیار جامعۀ ایمانی بر اساس آموزه‌های دینی را می‌توان از قرآن گرفت. این تحقیق با روش توصیفی‌تحلیلی به تبیین ویژگی‌های مؤثر در پیوند افراد به جامعۀ ایمانی پرداخته است. پیوستن به جامعۀ ایمانیِ مبتنی بر قرآن در گروی شناخت و تبیین ویژگی‌های مؤثر بینشی، مانند ایمان به خدا، پیامبران، معاد، ولایت، علم و عقل و ویژگی‌های مؤثر گرایشی، مانند تقوی، توکل، امیدواری و تواصی به صبر و ویژگی‌های مؤثر کنشی، مانند عمل صالح، امر به‌ معروف و نهی از منکر، عدالت، وحدت و انفاق در جامعه است.

توکل و تفویض، از جمله مفاهیم کلیدی و اساسی در قرآن کریم و روایات هستند که هریک به‌نوبۀ خود نقشی بسزا در تحصیل آرامش دارند. تحقیق پیش رو با روش تحلیلی‌توصیفی و مبتنی بر گردآوری و تحلیل اطلاعات و مقارنۀ آرا در پی تبیین نقش دو مفهوم توکل و تفویض در مقابله با اضطراب و تحصیل آرامش است. بر این اساس ابتدا حقیقت توکل و تفویض، ارکان و تفاوت‌های آن دو با یکدیگر تبیین می‌شود، بعد از آن مکتب اسلام با سایر مکاتب در توکل و تفویض مقایسه می‌شود و سپس در گام سوم بر اساس آیات و روایات به نقش توکل و تفویض در تحصیل آرامش پرداخته و در نهایت حوزه‌هایی که برای توکل در آیات و روایت مطرح می‌شود موردبررسی و تحلیل قرار می‌گیرد؛ از جمله نتایج تحقیق آنکه: 1. اگرچه توکل نقشی بسزا در تحصیل آرامش دارد، تفویض مراتب بالاتری در تحصیل آرامش دارد؛ 2. از آنجا که دین اسلام به‌دنبال تطهیر درون انسان‌هاست توکل و تفویض نیز جایگاه خاصی پیدا می‌کند؛ اما سایر مکاتب به‌جهت آنکه غالباً هدف اساسی را تغییر رفتارها نه اصلاح درون می‌دانند از این دو مفهوم اساسی در تحصیل آرامش بی‌بهره خواهند بود.

یکى از موضوعات قرآنى که از دیرباز دستخوش واکاوی اندیشمندان مسلمان و قرآن‌پژوهان قرار گرفته است مسئلۀ ترجمه‌پذیرى و جواز ترجمۀ قرآن است. این مبحث از جنبۀ شرعى و نیز زبان‌شناختى قابلیت بررسى دارد. رشیدرضا در اثبات جایزنبودن ترجمۀ قرآن به پانزده دلیل اشاره کرده است. وی ترجمه را امرى فراتر از توان بشر تلقّى و به‌علاوه حرام شرعی قلمداد کرده است؛ اما آیت‌الله سیدابوالقاسم خویی معتقد است قوانین و تعالیم قرآن همگانی و راهنمایی‌های آن عمومی و جهانی است و باید این کتاب آسمانی به تمام زبان‌های زندۀ جهان ترجمه شود تا کسانی که با زبان قرآن آشنا نیستند بتوانند از حقایق عالی و همگانی آن برخوردار شوند. وی بر آن است که مترجم باید به سه اصل ملتزم باشد: 1. پایبندی به اصالة‌الظهور و آنچه از ظاهر لفظ استفاده می‌شود؛ 2. هماهنگی متن ترجمه‌شده با فطرت و عقل؛ 3. توجه به روایاتی که در تفسیر قرآن از خاندان وحی روایت شده است.

خداوند متعال در آیۀ 35 سورۀ نساء یکی از روش‌های جلوگیری از فروپاشی نهاد خانواده را در شرایط بحرانی و اختلاف بین زوجین وضع و امضا کرده است که با به‌کارگیری واقعی و صحیح این روش، زیربنای بنیادین جوامع خدامحور، یعنی خانواده حیاتش ادامه‌دار خواهد شد. این روش قرآنی «حکمیت غیرقضایی» و «صلح و سازش خویشاوندی» بدون مراجعه به دستگاه قضایی است. در حقیقت گام اول در شناخت نهاد خانواده بررسی واژه‌های آیۀ شریفه است؛ اما به‌سبب حجم بالای محتوای تمام واژه‌های آیه، در این جستار فقط واژه‌های کلیدی «شِقاق» و «حَکَم» و «أهل» موردبررسی لغوی، تفسیری و فقهی قرار می‌گیرند. در اثر بی‌توجهی یا توجه سطحی به معانی این واژه‌ها مشکلاتی، نظیر به‌کارگیری واژۀ «نشوز» در تعریف «شقاق» یا استعمال آن به‌جای «شقاق» (در غیر تعریف) و بیان واژۀ «داور» به‌جای «حَکَم» رخ می‌دهد؛ به‌طوری که در اکثر کتب و پژوهش‌های حقوقی و حتی در مواد قانونی، با اینکه پدیدآوردندگان آثار برای هر نهادی از آن‌ها تعریف و شرائط خاصی قائلند، این واژه‌ها به‌جای یکدیگر به کار گرفته شده‌اند. همچنین گفته می‌شود «محکمۀ صلح خانوادگی» یا اینکه حَکَم از خانوادۀ زوجین باشد؛ در حالی که معنای کلمۀ «أهل» این نیست؛ بلکه معنای صحیح و جامع افراد این واژه «صلح و سازش خویشاوندی» است.

بسیاری از آیات قرآن، پیرامون حکم جهاد و ابعاد مرتبط با آن است و همین امر سبب شده است تا مخالفان و نقادان، اسلام را دینی خشن معرفی کنند. ضرورت بحث از حکم جهاد در قرآن و فطری‌بودن آن، هنگامی روشن می‌شود که هجمه‌های فراوان مخالفان اسلام را به این حکم، متذکّر شویم. علامه طباطبایی ذیل آیات ۳۹ و ۴۰ سوره‌ی حج، حکم جهاد را مطابق با فطرت بشر می‌داند؛ در صورت پذیرش این نظریه، شبهات پیرامون آن نیز پاسخ داده می‌شود. لذا در این مقاله، به روش تحلیلی، با استناد به منابع کتابخانه‌ای، به بررسی دیدگاه مذکور پرداخته شده است؛ بدین‌گونه که پس از بررسی مفهوم «فطرت» و «جهاد»، به تبیین دیدگاه جناب علامه پرداخته و در آن، مقدّمه‌ای پیرامون فطری‌بودن غیرت و تعصّب ممدوح، ارتباط آن با دفاع از حقوق مظلومان و جهاد برای رهایی‌ آنان از چنگال ستمگران ذکر شده است. پس از آن با نقل تعدادی از آیات و روایاتی که دلالت بر فطرت توحیدی بشر دارند، ارتباط آن با حکم جهاد بیان گردیده است. همچنین سیره‌ی عقلا در دفاع مشروع در زمان خطر، به عنوان یکی دیگر از ادلّه‌ی فطری‌بودن جهاد مورد بررسی قرار گرفته است.

در قرآن برخی کلمات و جملات و حتی بعضی داستان‌ها در یک یا چند سوره به اشکال گوناگون تکرار شده‌اند که دانشمندان و پژوهشگران اسلامی و ادیبان آنرا یکی از اساسی ترین مولفه های اسلوب بیانی قرآن کریم و نشان دهنده اعجاز قرآن می‌دانند و با کاوش در نظم و سبک تعبیر و ترتیب کلمات و جملات وسیاق آیات فهمیده می شود که خداوند متعال در ورای هر واژه و عبارت هر چند تکراری هدف و منظور خاصی در نظر داشته و از بیان هر داستانی حتی به ظاهر یکسان و مشابه هدف دقیقی را دنبال نموده است. اما عده‌ای از طاعنان، ساختار تکرار در قرآن را یکی از معایب آن بر شمرده‌اند و معتقدند تکرار یک مطلب در سوره‌های مختلف نشان از درهم بودن و تشتت و پراکندگی آیات و تکراری بودن پیام قرآن است به طوری که خواننده با خواندن یک سوره بزرگ نیازی به خواندن سوره دیگر ندارد که نویسنده "نقد قرآن" بدان پرداخته است و در حقیقت این گروه خواسته‌اند فصاحت و بلاغت قرآن را زیر سوال ببرند

قرآن کریم کتاب جاودان و تمدن‌ساز اسلام، از آغاز نزول تاکنون نظر دانشمندان مسلمان و غیر مسلمان را به خود جلب کرده و خاستگاه آثار علمی بسیاری به قلم اندیشمندان شده است. یکی از این آثار، «دانشنامۀ قرآن کریم» با سرویراستاری اولیور لیمَن است. این اثر دربردارندۀ بیش از چهارصد مدخل است. «حُکم»، عنوان یکی از مداخل و به قلم ماسیمو کامپانینی است که نویسنده به مفاهیم کاربردی آن در قرآن پرداخته و مفاهیم قضاوت خدا و داوری انسان‌ها را برای آن نقل کرده است. منبع وی، عمدتاً قرآن است امّا بدون تتبّع کافی در همۀ آیات، ترجمه‌ها و منابع تفسیری متعدّد، تنها با استناد به ظاهرِ شماری از آیات حاوی کلمۀ «حُکم» و مشتقات آن، نتایج نادرستی می‌گیرد؛ مانند ابهام در معنای حکم در برخی از آیات و نفی مفهوم سیاسی آن در زمان نزول و بر اساس آن‌ها، در حاکمیت سیاسی پیامبر تردید می‌کند. این در حالی است که با توجّه به ترجمه‌های معتبر قرآن و دیدگاه‌های تفسیری، هیچ ابهامی در معنای این واژه وجود ندارد. بر اساس تفاسیر کهن، حکم پیامبران، به دو معنای داوری و حکومت عادلانۀ آنهاست که معنای دوّم لازمۀ معنای لغوی است. در مقالۀ پیش رو، مدخل نامبرده با روش توصیفی‌تحلیلی و با استفاده از اسناد و منابع کتابخانه‌ای، نقد و بررسی شده است.

سلامتی، یک حالت تندرستی یا بیمار نبودن است که از مهم‌ترین نعمات الهی به شمار می‌رود؛ چراکه بیماری و نقص، مانعی برای انجام امور است. مسأله‌ی سلامت، هم برای شخص و هم برای اجتماع، از اهمّ موضوعات بوده و در تعالیم اسلامی نیز اهمیّت زیادی به این مهم داده شده است. سلامت از منظر اسلام، دو قسم است: سلامت جسم و سلامت روان. در نگاهی موشکافانه به دین اسلام درمیابیم که نکات مهمّی را در حوزه‌ی سلامت جسمی و سلامت روانی معرفی می‌نماید. مقاله‌ی حاضر، به حوزه‌ی سلامت روانی می‌پردازد. منابع اسلامی، در جهت ارتقای سلامت روانی، راهکارهای متفاوتی در ابعاد مختلف، مانند: بینشی، منشی، انگیزشی و کنشی معرفی می‌کنند. این پژوهش، با تأکید بر بُعد بینشی، به صورت نظری و با روشی توصیفی ـ تحلیلی، به بیان راهکارهای سلامت روان می‌پردازد که نوعی پژوهش میان‌رشته‌ای در جهت توسعه و تلفیق علوم انسانی و اسلامی به شمار می‌رود. ازجمله راهکارهای بینشی اسلام که در جاهای مختلف با روش‌های مختلف مورد توجّه قرار گرفته‌اند عبارتنداز: شناخت صفات خداوند، ایمان به خداوند، ایمان به حجّت خداوند و ایمان به معاد.