جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این گفت و گو علی پایا معتقد است که حیث های التقاطی معرفتی در خلق سپهر عقلانیت نقش اساسی دارند و حیث های التقاطی معرفتی و ارادی در خلق سپهر معنویت. در ادامه ایشان ضمن پراختن به تقابلی که در گذشته میان رهیافت های متکی به عقلانیت محض و رمانتیسیسم افراطی بود به میراث فلسفی کانت و نقش آن در تحول بنیادین دیدگاه های انسان مدرن می پردازد. نوروزی نیز بحث را با معنویت و گرایش های خدا محورانه و انسان باورانه ادامه می دهد. ایشان بهره گیری از آموزه های اسلام و کاربرد آنها را در زندگی انسان ها راه مناسبی برای رسیدن به معنویت می داند. به عقیده وی عقلانیت بدون معنویت یک عقلانیت ابزاری است.

نویسنده معتقد است که این نظریه در حوزه تعریف مفاهیم یا عناصر سازنده دارای یک بی تناسی است چرا که واضع نظریه دو قطبی معنویت و عقلانیت در کنار شرح و بسط دراز دامن از عقلانیت و شقوق آن، سپهر معنویت خود را داشته باشد اما در حوزه مشکل گشایی عملی نمی توان مطمئن بود که راهی به عالم بالا برای توده مومنان فراهم آورد.

این مقاله با بررسی درونمایه تحلیل های هابرماس، در مقام نسل دوم مکتب فرانکفورت، مسئله چرخش ذهنی و بازگشت متنی در نسل سوم این مکتب، به ویژه در آثار اکسسل هونت را برر سی می کند. این مقاله به دنبال آن است که تداوم و تحول در مطالعات مکتب فرانکفورت و اثرگذاری هابرماس بر صاحب نظران پس از خود را به روشنی به نمایش می گذارد.

سه مرد باعث جهش علمی در سه سرزمین متمایز اروپایی شدند. فرانسیس بیکن در بریتانیا، دکارت در فرانسه و کانت در آلمان. در این میان نقش کانت در گسترش نگرش‌های نوین از همه بنیادین‌تر بود و استوارانه می‌توان مدعی بود پس از ارسطو فیلسوفی عظیم‌تر از کانت در تاریخ مغرب زمین ظهور ننموده و همچنان فراخ‌نگرتر از کانت در میان اندیشمندان باختر نایاب است. در عین حال کانت بیش از هر چیز متفکران آلمانی را متأثر ساخت به‌گونه‌ای که هر گوشه از تفکر آلمان را می‌توان پاسخی به دیدگاه‌های کانت دانست. تفکر اجتماعی در آلمان پس از آنکه ایده‌ی رومانیسم را اندکی در خود نگاه داشت، آن را به فرانسه پاس داد. از آن پس متأثر از اندیشمندانی مانند اسپینوزا و ولف به سوی نگرشی روی آورد که توسط کانت استوار و کاملاً مستقر گردید. در واقع اساساً سیر تفکر اصیل آلمانی را می‌توان پس از کانت جست، چرا که این تفکر پس از وی شاخصه‌هایی منحصر به‌فرد برای خود دست و پا نمود مهچنان به آن وفادار ماند.

درآمد شیخ‌الرئیس ابوعلی سینا وارث حکمت مشّاء است. حکمت مشّاء همان فلسفه‌ی ارسطو است و شیخ‌الرئیس ارسطو را می‌ستود که به حکمت سر و سامان داد و آن را درچهارچوبی منطقی و عقلانی درآورد به طوری که می‌توان صحت و سقم آن را به میزان عقل سنجید. با وجود این، ابن‌سینا در طی تفلسف خود راه‌های جدیدی را به روی خود می‌گشود و تحت تأثیر عوامل تعیین‌کننده متعددی دست به تألیفی جدید زد و حکمت خاص خود را به منصه‌ی ظهور رساند. عواملی که در ظهور فلسفه‌ی خاص ابن‌سینا تعیین‌کننده بودند عبارت از این چهار عامل هستند: 1- فلسفه‌ی یونان 2- دین اسلام 3- ذوق عرفانی 4- نبوغ عقلانی

چارلز تیلور در کتاب مهم «هگل و جامعه مدرن»، به دنبال این است که بازخوانی تازه‌ای از نظام اندیشه‌ی هگل ارائه دهد. برای این کار، او در بخش اول کتاب، به شرح برخی جنبه‌های منظومه نظری هگل می‌پردازد که با توجه به رویه دشوارنویسی هگل، جالب توجه می‌نماید. او ادعا می‌کند که مضامین هستی شناختی هگل، امروزه، کاربرد چندانی ندارد؛ لکن فلسفه هگل قابل بازیابی است. در ادامه نیز تیلور به دنبال آن است که برخی از مضون‌های فلسفی او با برخی از پرسش‌ها و خواست‌های مطرح در فلسفه اجتماعی و سیاسی زمان ما هماهنگی دارد و سعی می‌کند که به بررسی برخی از این پرسش‌ها بپردازد

در شرایط فعلی مدرنیت و در حوزه اخلاق، دو گروه در مقابل یکدیگر صف‌آرایی کرده‌اند: طرفداران لیبرالیسم و منتقدان اخلاق مدرنیت یعنی اجتماع‌گرایان. در زیر مجموعه هر کدام از دو نحله فکری فوق، نظرات و نظریه‌پردازان گوناگونی با تنوع فکری فراوانی وجود دارند. دو محور عمده بحث میان لیبرال‌ها و اجتماع‌گرایان وجود دارد: یکی موضوع «خویشتن» و دیگری فلسفه‌ی اخلاق. در لیبرالیسم «خویشتن» فرد انسانی به عنوان فاعل اخلاقی مختاری قلمداد می‌شود که مفهوم زندگی را مبتنی بر خیر و به طور آزادانه برای خود، انتخاب می‌کند، در حالی که اجتماع‌گرایان، مفهوم «خویشتن» را موقعیت‌مند می‌دانند و شأن تفسیری برای قائل هستند. اجتماع گرایان بر این باورند که درک ذاتاً فردگرایانه‌ای که لیبرالیسم از «خویشتن» ارائه می‌دهد، خودآگاهی واقعی ما را از این مفهوم دربر نمی‌گیرد چرا که ما با توجه به پیوندها و روابط اجتماعی‌مان درباره خود می‌اندیشیم. لذاست که برخلاف مباحث لیبرالیستی، فرد، ضرورتاً دارای چیزی به عنوان «برترین منفعت» که با توجه به آن راه زندگی خود را انتخاب می‌کنند، نیستند؛ آنها تنها از طریق دیدگاه‌های موقعیت‌مند اجتماعی به درک و فهم اندیشمندانه از منفت خود می‌رسند

نگرش منتقدانه به پایدارهای پیرامونی، یکی از محورهای اساسیِ تفکر مدرن است که نسبتی غیرقابل انفکاک با آن دارد، اما «اندیشه‌ی انتقادی» -به‌طور خاص- به ظهور جریان فکری‌ای اشاره دارد که پس از بروز ناکامی‌های مدرنیته در دستیابی به وعده‌های خوش‌بینانه‌ی تحقق ترقی و بهروزی و خوشبختی‌ِ انسان، در اواخر قرن نوزدهم پدیدار شد. این جریان فکری، تأمل نقادانه در مناسبات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه‌ی مدرن را در سرلوحه‌ی کار خود قرار داد. آنچه زمینه‌های ظهور جریان را فراهم آورد، رخداد‌های هول‌انگیزی چون جنگ جهانی اول و دوم با پیامدهای زیانبارش، تجربه‌های فاجعه‌بارِ فاشیسم، نازیسم و کمونیسم بود. تجربه‌هایی که در آنها رویه‌ی خشونت بار تمدن جدید آشکار شد و زمینه‌های طرح نگرش‌های بدبینانه، یا حداقل آسیب‌شناسانه را فراهم آورد. حتی در برخی از تعابیر، مدرنیته طلیعه‌ی «عصر جنگ تمام عیار» و «اضطراب دائم» دانسته شد. «ژان بودریار» -متفکر فرانسوی- در نقد مدرنیته می‌گوید: «پیشرفت پیوسته‌ی علوم و فنون و تقسیم کار، به پیدایش بعدی تازه از دگرگونیِ دائمی و انهدام رسوم و فرهنگ سنتی در صحنه‌ی زندگی اجتماعی انجامید

نخست: شباهت‌های آرای دو اندیشمند 1- هر دو نقد را جز تفکرشان می‌دانند و بین عقلانیت و انتقاد ارتباط تنگاتنگ می‌بینند و تفکر آنها به روشنگری می‌رسد نه روشنگری سنتی بلکه روشنگری جدید که تجربه‌گرایانه نیست. 1-1- پوپر در کتاب انقلاب یا اصلاح درباره عقل‌گرای انتقادی می‌گوید: «سقراط در دفاعیه معروف خود می‌گوید که هیچ نمی‌دانم و این را هم به زحمت با وجود این سروش معبد دلفی او را خردمندترین مردمان قلمداد کرده بود. سقراط پس از لختی تفکر راه‌حل زیر را ارائه می‌دهد به نادانیم آگاهم شاید این آگاهی به حدود تنگ من است وقتی سقراط می‌گوید یک دولتمرد باید خردمند باشد منظور این است یک سیاستمدار باید پیش از انسان‌های دیگر به نادانیش آگاه باشد من نیز مانند سقراط معتقدم که ما هیچ نمی‌دانیم یا اندک می‌دانیم نادانی ما بیکرانه است اما این آشکارا حق مطلب نیست البته حق نداریم وجود علوم طبیعی و پیروزی‌های عظیم آن را انکار کنیم ولی هنگامی که از نزدیک به این علوم می‌نگریم پی می‌بریم که این علوم نه دانشی مثبت یا مطمئن بلکه از فرضیاتی بی‌پروا تشکیل شده‌اند که ما از راه انتقاد مداوم بهبودشان می‌کنیم

به نظر من چشم‌انداز متافیزیکی اسلام را می‌توان برای کیهان‌شناسان به مثابه کلیدی در تفسیر و تعبیر معانی ممکن کشفیات علوم نوین دانست. در چنین موقعیتی این سخنرانی به برخی مسائل جاری و معماهای کیهان‌شناسی و رابطه‌ی آن با تعالیم اسلامی در ماهیت واقعیت، اشاره دارد. از جمله قابلیت درک جهان هستی، هماهنگی دقیق ساختارسازی و جهانی بودن قوانین فیزیک. حذف توضیح در باب علل غایی در مرکز مطالعات کیهان‌شناسی مدرن قرار دارد، که به نظر من این امر ما را به کشف بی‌نهایت هستی رهنمون می‌شود. براساس تعالیم عرفانی اسلام، کل کهکشان یکی از محل‌های ظهور خداوندی است با پدیده‌هایی جدید که مرتباً در معرض آفرینش‌اند. در نتیجه کسب دانش از منظر اسلام نامتناهی است. تلافی علم و دین را می‌توان در همگرایی متافیزیکی روش‌های مختلف کشف واقعیت، به وضوح دید و سرانجام تأکید من بر تفاوت رویکرد علم و دین در گستره‌ی جهان پس از مرگ است و اهمیت شکر، تقوی و حیرت به عنوان سه احساسی که همواره با کسب علم و دانش همراه است