جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله با بررسی درونمایه تحلیل های هابرماس، در مقام نسل دوم مکتب فرانکفورت، مسئله چرخش ذهنی و بازگشت متنی در نسل سوم این مکتب، به ویژه در آثار اکسسل هونت را برر سی می کند. این مقاله به دنبال آن است که تداوم و تحول در مطالعات مکتب فرانکفورت و اثرگذاری هابرماس بر صاحب نظران پس از خود را به روشنی به نمایش می گذارد.

در این گفت و گو علی پایا معتقد است که حیث های التقاطی معرفتی در خلق سپهر عقلانیت نقش اساسی دارند و حیث های التقاطی معرفتی و ارادی در خلق سپهر معنویت. در ادامه ایشان ضمن پراختن به تقابلی که در گذشته میان رهیافت های متکی به عقلانیت محض و رمانتیسیسم افراطی بود به میراث فلسفی کانت و نقش آن در تحول بنیادین دیدگاه های انسان مدرن می پردازد. نوروزی نیز بحث را با معنویت و گرایش های خدا محورانه و انسان باورانه ادامه می دهد. ایشان بهره گیری از آموزه های اسلام و کاربرد آنها را در زندگی انسان ها راه مناسبی برای رسیدن به معنویت می داند. به عقیده وی عقلانیت بدون معنویت یک عقلانیت ابزاری است.

نویسنده معتقد است که این نظریه در حوزه تعریف مفاهیم یا عناصر سازنده دارای یک بی تناسی است چرا که واضع نظریه دو قطبی معنویت و عقلانیت در کنار شرح و بسط دراز دامن از عقلانیت و شقوق آن، سپهر معنویت خود را داشته باشد اما در حوزه مشکل گشایی عملی نمی توان مطمئن بود که راهی به عالم بالا برای توده مومنان فراهم آورد.

در مقاله «زمینه‌های حضور دین در قلمرو علوم انسانی، نویسنده محترم آقای محمدمهدی نادری کوشیده است این‌گونه نشان دهد که علوم انسانی‌ای که ساخته و پرداخته عالمان دیندار است با علوم حاصل از تحقیق و بررسی عالمان غیردیندار (که علوم انسانی غربی مصداق آن است) متفاوت می‌باشد. نویسنده همچنین به هنگام استفاده از وا‌ژه دین، تمام ادیان آسمانی را در نظر دارد و تمامی کسانی را که در شاخه‌ای مختلف از علوم انسانی تحقیق می‌کنند، را عالِم علوم انسانی در نظر می‌گیرد بدون اینکه در مورد تأثیر یک دین بر شاخه یا شاخه‌هایی از علوم انسانی سخنی به میان بیاورد

لنین و بلشویک‌ها معتقد بودند که می‌توانند در نظریه‌ی تاریخ مارکس صرفه‌جویی کنند و با پریدن از روی جامعه لیبرال بورژوایی مستقیماً از جامعه‌ی کشاورزی به دیکتاتوری پرولتاریا حرکت کنند. بهترین شیوه برای درک این بدعت‌گذاری از سوی تاکتیک‌ها و عقاید انقلابی لنین عطف توجه به تأثیر اندیشه سالوفایل است. نکته‌ی مهم‌تر برای اهداف فعلی ما این است که رابطه‌ی عجیب و غریب بین مارکس، لنین و ناسیونالیسم احساسی ممکن است در توصیف اندیشه فردی که ظاهراً از سمت و سویی دیگر می‌آید (السدر مک اینتایر) ما را یاری رساند

در شرایط فعلی مدرنیت و در حوزه اخلاق، دو گروه در مقابل یکدیگر صف‌آرایی کرده‌اند: طرفداران لیبرالیسم و منتقدان اخلاق مدرنیت یعنی اجتماع‌گرایان. در زیر مجموعه هر کدام از دو نحله فکری فوق، نظرات و نظریه‌پردازان گوناگونی با تنوع فکری فراوانی وجود دارند. دو محور عمده بحث میان لیبرال‌ها و اجتماع‌گرایان وجود دارد: یکی موضوع «خویشتن» و دیگری فلسفه‌ی اخلاق. در لیبرالیسم «خویشتن» فرد انسانی به عنوان فاعل اخلاقی مختاری قلمداد می‌شود که مفهوم زندگی را مبتنی بر خیر و به طور آزادانه برای خود، انتخاب می‌کند، در حالی که اجتماع‌گرایان، مفهوم «خویشتن» را موقعیت‌مند می‌دانند و شأن تفسیری برای قائل هستند. اجتماع گرایان بر این باورند که درک ذاتاً فردگرایانه‌ای که لیبرالیسم از «خویشتن» ارائه می‌دهد، خودآگاهی واقعی ما را از این مفهوم دربر نمی‌گیرد چرا که ما با توجه به پیوندها و روابط اجتماعی‌مان درباره خود می‌اندیشیم. لذاست که برخلاف مباحث لیبرالیستی، فرد، ضرورتاً دارای چیزی به عنوان «برترین منفعت» که با توجه به آن راه زندگی خود را انتخاب می‌کنند، نیستند؛ آنها تنها از طریق دیدگاه‌های موقعیت‌مند اجتماعی به درک و فهم اندیشمندانه از منفت خود می‌رسند

چارلز تیلور در کتاب مهم «هگل و جامعه مدرن»، به دنبال این است که بازخوانی تازه‌ای از نظام اندیشه‌ی هگل ارائه دهد. برای این کار، او در بخش اول کتاب، به شرح برخی جنبه‌های منظومه نظری هگل می‌پردازد که با توجه به رویه دشوارنویسی هگل، جالب توجه می‌نماید. او ادعا می‌کند که مضامین هستی شناختی هگل، امروزه، کاربرد چندانی ندارد؛ لکن فلسفه هگل قابل بازیابی است. در ادامه نیز تیلور به دنبال آن است که برخی از مضون‌های فلسفی او با برخی از پرسش‌ها و خواست‌های مطرح در فلسفه اجتماعی و سیاسی زمان ما هماهنگی دارد و سعی می‌کند که به بررسی برخی از این پرسش‌ها بپردازد

نگرش منتقدانه به پایدارهای پیرامونی، یکی از محورهای اساسیِ تفکر مدرن است که نسبتی غیرقابل انفکاک با آن دارد، اما «اندیشه‌ی انتقادی» -به‌طور خاص- به ظهور جریان فکری‌ای اشاره دارد که پس از بروز ناکامی‌های مدرنیته در دستیابی به وعده‌های خوش‌بینانه‌ی تحقق ترقی و بهروزی و خوشبختی‌ِ انسان، در اواخر قرن نوزدهم پدیدار شد. این جریان فکری، تأمل نقادانه در مناسبات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه‌ی مدرن را در سرلوحه‌ی کار خود قرار داد. آنچه زمینه‌های ظهور جریان را فراهم آورد، رخداد‌های هول‌انگیزی چون جنگ جهانی اول و دوم با پیامدهای زیانبارش، تجربه‌های فاجعه‌بارِ فاشیسم، نازیسم و کمونیسم بود. تجربه‌هایی که در آنها رویه‌ی خشونت بار تمدن جدید آشکار شد و زمینه‌های طرح نگرش‌های بدبینانه، یا حداقل آسیب‌شناسانه را فراهم آورد. حتی در برخی از تعابیر، مدرنیته طلیعه‌ی «عصر جنگ تمام عیار» و «اضطراب دائم» دانسته شد. «ژان بودریار» -متفکر فرانسوی- در نقد مدرنیته می‌گوید: «پیشرفت پیوسته‌ی علوم و فنون و تقسیم کار، به پیدایش بعدی تازه از دگرگونیِ دائمی و انهدام رسوم و فرهنگ سنتی در صحنه‌ی زندگی اجتماعی انجامید

پرسش محوری آنتونی گیدنز، در کتاب «فراسوی چپ و راست»، بررسی سرنوشت رادیکال بودن بعد از تضعیف گزینه‌ی چپ در اروپاست؛ رادیکالیسم یا همان پرداختن به ریشه‌های امور، نه تنها به معنای فراهم آوردن دگرگونی، بلکه همچنین به معنای نظارت بر این دگرگونی بود، به گونه‌ای که بتوان تاریخ را از این طریق به پیش راند. درست همین پروژه است که به نظر می‌رسد که اعتبارش را از دست داده است. در برابر این موقعیت چگونه باید واکنش نشان داد؟ برخی می‌گویند که راه امکانات دگرگونی بسته شده است.

آمیزه فکری ارائه شده توسط آنتونی گیدنز، ایده‌هایی را که برای جامعه‌شناسی مهم بوده است بیرون می‌ریزد و دیگر اینکه نظریه ساختاربندی به خودی خود، از آن نوعی که او مدعی است، واقعیت اجتماعی را دربرنمی‌گیرد. این بدان معنا نیست که نظریه ساختاربندی، کاملاً نادرست است و باید با ضربدر قرمز رد شده، پس زده شود؛ به هرحال، همه مبادی فکری او، چیزی برای کمک به فهم ما دارند، اما این مبادی به طریقی که او ادعا می‌کند با یکدیگر گردهم نمی‌آیند و درکی که ایجاد می‌کنند جزیی است. دنیای اجتماعی، پیچیده و متنوع‌تر از آن چیزی است که دراین نظریه تصویر شده است؛ ما برای آغاز درک معنای دنیای اجتماعی، نیاز به طیفی از تئوری‌هایی داریم که ممکن است کاملاً با یکدیگر، ناسازگار باشند.