جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عادل عزازی، در کتاب «طعون و شبهات الشیعة الإمامیة حول صحیح البخاری و الرد علیها» به حافظه بی‌نظیر بخاری در حفظ حدیث باورمند است، و این ویژگی را به عنوان افتخاری بی‌همتا برای بخاری در میان حفّاظ حدیث مطرح می­کند. اخبار نویسنده­ای به نام ابوجعفر ورّاق در کتاب «شمائل البخاری»، مستند اصلی عزازی و همفکران پیشین وی همچون عبدالسلام مبارکفوری، عبد الستار شیخ و عبد الغنی عبد الخالق در ادعای بی نظیر بودن حافظه حدیثی بخاری هست. سنجشِ اعتبار و وثاقت کتاب «شمائل البخاری» با رویکرد نقد تاریخی مدرن، مسئله اصلی این مقاله است. برای این هدف، چارچوب نظری پژوهش در محورهایی چون «نقد تاریخی منابع: مفهوم و ضرورت، گونه شناسی مصادر اسطوره حفظ، معیارهای اعتبار سنجی کتاب «شمائل البخاری» و اصل شهرت مولف اثر» تبیین شده است. به دلیل گستردگی بحث، این مقاله به تحلیل معیارهای ارزیابی «شهرت مولفِ» کتاب «شمائل البخاری» اختصاص یافته است، امکان، ضرورت و چگونگی این ارزیابی بررسی شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که عزازی در استناد به کتاب «شمائل البخاری»، رویکرد نقد مصادر تاریخی را رعایت نکرده است، برای او احراز و اثبات شهرت ابوجعفر ورّاق به عنوان مولف کتاب «شمائل البخاری» مسئله نبوده است از این رو به جای تحقیق در این مسئله به تقلید از مبارکفوری و دیگران بسنده کرده است. این امر، بنا نهادن انگاره اسطوره حفظ بر خلاف موازین نقد تاریخی مدرن است، چرا که شهرتِ مولف، نخستین اصل در اعتبار سنجی منابع تاریخی کهن است. رویکرد عزازی، آسیب جدی به اعتبار ادعای او درباره حافظه حدیثی بخاری وارد ساخته و جایگاه کتابش را از یک پژوهش علمی به یک اثر تبلیغی و ترویجی تنزل داده است.

داریوش شایگان، فیلسوف و نویسنده و متفکر برجستۀ ایرانی، از مهم‌ترین چهره‌های فکری معاصر بود که زندگی‌اش را وقف آموختن علوم و فرهنگ‌های مختلف و تأمل در هویت شرقی و نقد سنت و تجدد کرد. او در فضایی چندفرهنگی و چندزبانه پرورش یافت و با نگاهی تطبیقی میان حکمت اسلامی و عرفان شرقی و فلسفۀ مدرن غربی پل زد. شایگان ابتدا با ستایش سنت‌های شرقی شناخته شد، اما در ادامه به نقد بنیادین آنها و ضرورت عقلانیت انتقادی و مدرنیته پرداخت. آثار او تلفیقی است از بینش عرفانی و دغدغه‌های هویتی و واکاوی نسبت شرق و غرب. مقالۀ حاضر نوشتۀ متفکر عراقی استاد دکتر عبدالجبار رفاعی است. رفاعی در این مقاله تلاش کرده است در هفت بخش، مؤلفه‌های اصلی اندیشه‌های شایگان را بررسی و به مخاطب جهان عرب معرفی کند. این مقاله با کسب اجازه از مؤلف به فارسی ترجمه شده است.

انتشار نامه‌های مشاهیر و مفاخر در قالب مجموعه‌های مستقل، متضمن فواید و محاسنی است که با توجه به نویسندگان ومخاطبان و البته موضوعات این نامه‌ها، متفاوت است. اما به‌هرحال بدیهی‌ترین و ابتدایی‌ترین فایدۀ انتشار این دست نامه‌ها، پی‌بردن به روحیات، خلقیات و مشغله‌های ذهنی نویسندگان آنهاست. این نوشتار به مناسبت انتشار کتاب «نامه‌های مجتبی مینوی و ایرج افشار» نگاشته شده است.

در این جستار، سخن از آثار شخصی است که می‌گویند اطلاعات وسیعی در حوزۀ میراث اسلامی دارد. زمانی از مدرسان متون درسی حوزه در سطوح عالی بوده و امروزه از چهره‌های شاخص مطالعات اسلامی و شیعی در مراکز آکادمیک غرب، خاصه آمریکاست. سال‌ها در دانشکدۀ مطالعات بین‌المللی دانشگاه کلمبیا در شهر نیویورک و در کالج سینت انتونی دانشگاه آکسفورد انگلستان عهده‌دار کرسی تدریس بوده است و همچنین به تناوب در دانشکدۀ حقوق دانشگاه ییل و هاروارد و صاحب تألیفات و مقالات شناخته‌شده در جهان در مطالعات شیعه‌شناسی. او در طول حیات علمی خود، معاشرت نزدیکی با برخی از فضلای کتاب‌شناس شیعی داشته است. آنچه در این جستار آمده، مشخصاً پرسه‌زنی است در برخی از پژوهش‌های قم‌شناسی سیدحسین مدرسی طباطبایی و نه بیشتر.

درس «مهارت‌های پژوهشی» یکی از دروس سطح یک حوزه است. چند سالی است که معاونت پژوهش حوزه برای تدریس این درس، معاونت پژوهشی را در همه مدارس کشور راه‌اندازی کرده است و در این سال‌ها این درس، بدون متن آموزشی رسمی و مشخص در این مدارس تدریس شده است. پس از سال‌ها انتظار، معاونت پژوهش حوزه با همکاری مرکز تدوین متون و منابع درسی حوزه‌های علمیه، متن آموزشی این درس با عنوان «درسنامۀ مهارت‌های پژوهشی» را تولید کرده است. این متن برای طلبه‌های مقطع دیپلم در ترم دوم پایه دوم و برای سیکلی‌ها در ترم اول پایۀ پنجم تدریس خواهد شد. در این مقاله این درسنامه بر اساس شاخص‌های محتوایی، ساختاری، شکلی، زبانی و روشی، تحلیل نقادانه شده است. برخی از نتایج این تحلیل عبارت‌اند از: 1. استفاده از کلمه «مهارت‌ها» به شکل جمع در عنوانِ درسنامه صحیح نیست. 2. درس‌های این درسنامه باید کارگاهی ارائه شود. 3. درسنامه به ویرایش محتوایی، ادبی و فنی نیاز دارد. 4. در انتخاب محتوای درسنامه به نیازها و رغبت‌های یادگیرندگان توجه لازم نشده است.

تاریخچۀ نخستین ترجمه قرآن به پارسی به‌درستی روشن نیست. هرچند نقل است از همان سده اول هجری آیه‌هایی به پارسی ترجمه شده است، اما پیشینیه این اقدام به صورت رسمی به دوره سامانیان و سال‌های میانی سده چهارم و ترجمه تفسیر طبری باز‌می‌گردد که به فرمان امیرنوح سامانی و تأیید علمای ماوراءالنهر صورت پذیرفت. با این قدام، فارسی‌زبانان از این موهبت برخوردار شدند که سخن خداوند را به زمان مادری خود بخوانند و بشنوند. با آغاز قرن چهاردهم، فن ترجمه از نثر دوران پیشین فاصله گرفت و به عرصه جدیدی پای گذاشت و با تطور نثر فارسی رنگ‌و‌بویی تازه یافت و در شیوه تحت‌اللفظی به سوی ترجمه تطبیقی گام برداشت. پس از انقلاب اسلامی، ترجمه قرآن رونقی بسزا و منزلتی درخور یافت؛ به‌ویژه در چند دهه اخیر محققان علوم قرآنی این توفیق را یافتند که پیام خداوند را بدون افراط و تفریط از زبان مبدأ به زبان مقصد منتقل کنند. یکی از ترجمه‌های قرآن که با معیارها و شیوهای روشمند ترجمه مطابقت دارد و خود را از سلطه قاعده‌مندی‌های تحو عربی به بیرون آورده و با خلق‌و‌خوی و مزاج زبان فارسی سازگار افتاده، ترجمه دکتر حداد عادل است. در این مقاله ضمن نقل مختصر شرایط و شیوه‌های ترجمۀ قرآن، به معرفی و نقد این ترجمه و مقایسه آن با بعضی ترجمه‌های دیگر پرداخته‌ایم.

مقالۀ حاضر فهرستی تفصیلی از چهارده نسخۀ خطی نویافته در کتابخانۀ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی (دفتر تبلیغات حوزۀ علمیۀ قم) را شامل می‌گردد. در این مقاله فهرست‌نگار کوشیده است اطلاعاتی دسته‌بندی‌شده از محتوا و شکل ظاهری این نسخه‌های خطی را به خواننده ارائه دهد.

مقاله حاضر به ارائه تعریف و انواع کتب آموزشی می‌پردازد و هفت مقطع تاریخ کتب درسی در ایران را تشریح می‌کند. در ادامه به بررسی فهرست کتب درسی کتابخانه آیت‌الله العظمی بروجردی وارد می‌شود و سه ویژگی مثبت اصلی این کتاب‌ها را برمی‌شمارد و به کتاب‌هایی از این فهرست که ارزش تاریخی دارند، اشاره می‌کند. یادی از مؤلفان پرکار و تأثیرگذار کتب درسی در دوره‌های قاجار و پهلوی و چند اصلاح و تحشیه نکات بعدی مندرج در مقاله است. در پایان این کتاب و فهرست‌نگاری، پژوهشی مرتبط با ادبیات کودک و نوجوان دانسته شده است.