جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نگرش سودانگارانه به دین، بیشتر، رویکردی نوظهور و متعلق به اندیشمندان جهان غرب به ویژه با تلقی عمل‌گروانه دین‌شناختی انگاشته می‌شود. گرچه چنین نگرشی به دین حاصل برخی نحله‌های فکری است که برای حقانیت و صدق گزاره‌ها اعم از دینی و غیر آن ارزش چندانی قایل نیست و ملاک اعتبار گزاره‌ها را وابسته به میزان سودمندی آن می‌داند، اما ریشه‌ها و نشانه‌های چنین نگرشی را می‌توان در اندیشه دین‌پژوهان جهان اسلام جستجو نمود. نگرش اندیشمندان مسلمان به این مسأله امری پسینی و بعد از حقانیت و صدق دین است. از منظر دین‌پژوهان مسلمان، نه تنها احکام فقهی و حقوقی بلکه اعتقادات دینی مشتمل بر مصالح و مفاسد و سود و زیانی است که بازگشت به زندگی بشر دارد. دین تنها یک سلسله مقررات تعبدی خالص نیست که فقط از ناحیه خدا صادر شده و بندگان مجبور به اطاعت از آن باشند؛ بلکه حقیقتی است که پایبندی به آن به سود و سعادت بشر می‌انجامد. سودمندی دین در زندگی مشروط و معطوف به معرفت و ایمان به خدا و زیست مؤمنانه است. مهمترین فایده دین به بشر معرفت بخشی، ارایه طریق هدایت، انگیزشو .... است. معرفت و ایمان به خدا و دینداری بستری برای ظهور فواید دین است. برخی فواید دین این-جهانی و عاجل و برخی نیز آخرتی و آجل است. نگرش انحصاری به سود این‌جهانی دین نگرشی فروکاهشی و وسیله‌انگارانه و فاقد ارزش معرفتی است و با ادیانی وحیانی سازگار نیست.

,ویلیام رو با ارائه خوانشی جدید از استدلال قرینه‌ای شر بر آن است تا مبتنی بر اصل معرفتی خویش که «صدق یک گزاره را شرط ضروری در پذیرش عقلانیت آن نمی‌داند»، نظریه «خداناباوری همدلانه» را ارائه نماید و از «دوستانه‌گی معرفتی» در معقولیت‌ باور به وجود خدا دفاع نماید. اگرچه چهل سال بعد، این نظریه را مورد بازبینی قرار می‌دهد و تنها به «دوستانه‌گی اخلاقی» معتقد می‌گردد. در این پژوهش، با روشی تحلیلی ـ انتقادی، در پی ارزیابی نظریه خداناباوری همدلانه ـ معرفتی یا اخلاقی ـ و چالش‌های آن هستیم. یافته‌های پژوهش، نشان می‌دهد که با صرف‌نظر از ابهام در معنای معقولیت در اصل معرفتی رو، «دوستانه‌گی معرفتی» در یکسانی شواهد و ادله خداباوری و خداناباوری، پارادوکسیکال است و در «موقعیت شواهد برتر»، با چالش نسبی‌گرایی در معقولیت مواجه است و نظریه تعیّن ناقص نیز نمی‌تواند این معضل را توجیه کند. «دوستانه‌گی اخلاقی» نیز رویکردی هنجاری و معطوف به عمل‌کرد خداناباوران است و عقلانیت نظری را به عقلانیت رفتاری فرو می‌کاهد و به نظر می‌رسد می‌توان آن را در زمره الحاد جدید شمرد که مستلزم تضعیف خداباوری است.