جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خانواده کوچک‌‌ترین و بنیادی‌‌ترین واحد اجتماعی است که سالم‌بودن آن سلامت جامعه را به ارمغان می‌‌آورد؛ لذا یکی از موضوعات مهمی که قرآن، کتاب تربیت به آن پرداخته، تربیت خانوادگی است. در این راستا هدف از این تحقیق بررسی دیدگاه قرآن و به‌تبع آن روایات تفسیری، جهت یافتن روش‌‌های کنشی تربیت خانوادگی در ارتباط زن و شوهر است. زن و شوهر با استفاده از این روش‌‌های تربیتی، خانواده را در مسیر سعادت و کمال حرکت داده، دچار اختلافات، انحرافات و آسیب‌‌ها نمی‌‌شوند. روش پژوهش حاضر، توصیفى ـ تحلیلى و براساس تحلیل محتواست. در اجرای آن از اصول، روش‌ها و دستورالعمل‌های تفسیر موضوعی با نگاه میان‌‌رشته‌‌ای استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می‌‌دهد که روش‌‌های تربیت خانوادگی در امر ارتباط زن و شوهر از منظر قرآن، در ساحت کنشی به دو دسته تقسیم می‌‌شود: روش‌‌های ایجادی (روش‌‌هایی که بیشتر برای ایجاد یا تثبیت یک خصلت و رفتار مطلوب و پسندیده به کار می‌‌رود)؛ مانند «روش الگویی» و «روش امر به معروف و نهی از منکر»، و روش‌‌های اصلاحی (روش‌‌هایی که در مورد حذف یا کاهش رفتار یا صفتی ناپسند (اعم از رفتار ظاهری یا باطنی) استفاده می‌‌شود؛ مانند «روش تغافل» و «روش محروم‌‌سازی» از آیات قرآن استخراج شده است

خانواده و خویشاوندی از آغاز پیدایش انسان تاکنون، مهم‌ترین و اساسی‌ترین رکن جامعه انسانی است. نظریه‌هایی که کارکردها و نقش‌های مختلف نظام خویشاوندی را تبیین کردند، می‌توان به دو دسته طبقه‌بندی کرد: برخی از نظریه‌ها به‌عنوان کاهندۀ کارکردهای خویشاوندی در جهان حاضر هستند؛ اما تعدادی از صاحب‌نظران همچون مقام معظم رهبری معتقدند که نظام خویشاوندی در جهان معاصر از عملکرد مهمی برخوردار است. در اسلام به‌جای «ارتباط خویشاوندی»، «صلۀ رحم» به‌کاررفته و استمرار روابط خویشاوندی به‌عنوان یک ارزش به‌شدت موردتوجه قرار گرفته است. روابط خویشاوندی آثار بسیاری در زندگی انسان در دنیا و همچنین زندگی پس از مرگ دارد که در متون دینی به آن اشاره‌ شده است. هدف این پژوهش، بررسی نقش‌های شبکۀ خویشاوندی بر تحکیم خانواده در اندیشه‌های قرآنی امام خامنه‌ای است. روش تحقیق از نوع پیمایشی و ابزار اصلی گردآوری داده‌ها، پرسشنامه بود؛ اما درعین‌حال از مطالعات کتابخانه‌ای نیز سود جسته است. جامعه آماری تحقیق، سرپرستان خانواده‌ها در مناطق مختلف شهر تهران (برای احصای وضعیت موجود کارکردهای شبکۀ خویشاوندی) است. جهت ارزیابی نقش‌های متعدد شبکۀ خویشاوندی، متغیرهای ده‌گانۀ تحقیق شامل: 1- «حمایت‌های مالی و اقتصادی»، 2- «انجام کار خانگی»، 3- «مراقبت و نگهداری»، 4- «ازدواج» و «زادوولد»، 5- «کنترل اجتماعی»، 6-«مشارکت در وقایع مهم زندگی»، 7- «نحوۀ گذران اوقات فراغت»، 8- «حمایت عاطفی»، 9-«جامعه‌پذیر کردن»، 10- «افزایش مشارکت سیاسی» استخراج شده است. ابتدا وضعیت موجود کارکردهای شبکۀ خویشاوندی در شهر تهران احصاء، و سپس با مقایسۀ کارکردهای خویشاوندی در اندیشه‌های قرآنی مقام معظم رهبری، فاصله و شکاف بین وضع موجود و وضع مطلوب سنجیده شد. نتایج تحقیق نشان داد نظام خویشاوندی همچنان دارای کارکردها و نقش‌های گوناگونی است؛ اما شرایط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی تغییراتی را در این نقش‌ها به وجود آورده است. مناسبات خانوادگی و خویشاوندی باید بیشتر بر موازین و آموزه‌های اسلامی و قرآنی استوار باشد تا فرصت‌های پیوندهای خویشاوندی در تحکیم خانواده‌ها مورد بهره‌گیری قرار گیرد.

نظر به اهمیت طبقه‌بندی‌های علم دینی در نظریه‌پردازی علوم انسانی اسلامی، هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی طبقه‌بندی‌های موجود از علم دینی و ارائه طبقه‌بندی مفهومی جدید از رویکردهای علم دینی است. از روش پژوهش طبقه‌بندی به‌منظور پیگیری هدف پژوهش حاضر استفاده شد. برای این منظور به توصیف و نقد طبقه‌بندی‌های مختلف از رویکردهای علم دینی براساس معیارهای سه‌گانه (جامعیت و مانعیت، تباین اقسام و مبنای یگانه) پرداخته شد. در پی تحلیل و نقد طبقه‌بندی‌ها، یافته‌ها نشان داد طبقه‌بندی‌های موجود از حیث جامعیت، داشتن مبنای طبقه‌بندی واحد و تباین اقسام دچار کاستی‌هایی هستند. تحلیل مبنای طبقه‌بندی‌ها نشان داد که اکثر طبقه‌بندی‌های صورت‌گرفته از علم دینی، مسئله روش و بحث روش‌شناسی را به‌عنوان مبنای طبقه‌بندی مدنظر قرار داده‌اند که این امر نیازمند عنایت ویژه و بررسی‌های دقیق و عمیق است. لکن مسئله و معزل اساسی‌تر و مقدم‌تری نیز در تولید علم دینی وجود دارد و آن توجه به هدف و هدف‌مداری در تولید علوم انسانی اسلامی است. درواقع، آنچه می‌تواند گفتمان تولید علم دینی یا به‌عبارتی علوم انسانی ـ اسلامی را در نظریه‌پردازی راهبری کند، عنایت به هدف و هدف‌مداری در تولید علوم انسانی ـ اسلامی است. به‌طوری‌که در هیچ‌یک از طبقه‌بندی‌ها به بررسی و دسته‌بندی رویکردها از منظر «هدف و آرمان تولید علم دینی» پرداخته نشده است. باتوجه‌به نقدی که به معیار طبقه‌بندی‌های موجود وارد است، معیار طبقه‌بندی انگاره‌های علم دینی را می‌توان «هدف و آرمان تولید علم دینی» در نظر گرفت. ازاین‌رو، براساس معیار جدید و با اتکا بر روش استقراء، دو رویکرد کلان علم دینی تمدن‌ساز و رویکرد علم دینی فارغ از نگاه تمدنی را می‌توان به‌عنوان طبقه‌بندی جدید مطرح کرد

سلامت معنوی، معنایابی و معنابخشی به روابط چهارگانه انسان با خدا، خود، خلقت و خلق برای رسیدن به نظام باور، گرایش و عمل یکپارچۀ توحیدی است که زندگی را هدفمند می‌سازد. بیانیۀ گام دوم انقلاب با نگاهی ویژه به معنویت و نقش آن در رشد جامعه و تمدن اسلامی، شاخص‌های سلامت معنوی را در ساحت‌های بینش، گرایش، و کنش در اختیار قرار می‌دهد که مستند به آیات و احادیث هستند. نوشتار پیش روی، این شاخص‌ها را از طریق جمع‌آوری و دسته‌بندی تمام آیات و روایات مربوط و استنطاق روشمند آنها و با کمک روش توصیفی ـ تحلیلی بر اساس آیات و احادیث، مستندسازی و تحلیل کرد. یافته‌ها نشان داد شاخص‌های بینشی شامل باور توحیدی، خودآگاهی معنوی، شناخت جایگاه و ارزش خانواده، دشمن شناسی، و باور به هدفمندی و معناداری طبیعت هستند. در بُعد شاخص‌های گرایشی می‌توان به گرایش به فضائل و دوری از رذائل، امیدورزی به خداوند، و دیگردوستی اشاره کرد. شاخص‌های کنشی عبارتند از دستگیری از نیازمندان، بندگی خداوند، و جلوه‌های عملی جهاد با نفس.

امروزه الگوهای متعددی برای حکومت و نظام سیاسی مطرح است که براساس مبانی و اهداف تعیین‌شده برای آن حکومت، جایگاه تربیت در آنها تعیین می‌گردد. قرآن کریم نیز اهداف متعددی را همچون تزکیه، شکوفایی علمی، عدالت و قسط، امنیت و... برای حکومت اسلامی تعیین کرده است که برای تحقق آن اهداف الزاماتی وجود دارد که یکی از مهم‌ترین الزامات، تربیت صحیح است. این مقاله درصدد آن است که براساس اهدافی که قرآن کریم برای حکومت تعیین کرده است، جایگاه تربیت را به‌عنوان یکی از الزامات تحقق اهداف تعیین کند و درنهایت به این نتیجه می‌رسد که جایگاه تربیت در حکومت یک جایگاه محوری است و سایر اهداف حکومت که در قرآن کریم تعیین شده‌اند یا نسبت به تربیت نقش تمهیدی و مقدمی دارند و یا از آثار تربیت هستند. هدف از این تحقیق بررسی نظری و نظریه‌پردازی در خصوص مسئله‌ای است که تحقق آن، کارایی چشمگیری در نظام حکومت‌داری اسلامی دارد. روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی بوده است و در تحلیل از روش تفسیر موضوعی استفاده شده است؛ البته برای ایجاد ارتباط معرفتی بین علوم انسانی و تعالیم قرآنی، روش «تولید علوم انسانی با پشتوانه تعالیم بنیادی قرآن به‌مثابه مفروضات نظری» به کار گرفته شده است.

در مطالعۀ تاریخی زندگی موجودات، دفاع پدیده‌ای بسیار بااهمیت و برجسته شناخته می‌شود. این پدیده در مقابل تهدیدات و خطرهای خارجی ظهور می‌یابد تا موجودات بتوانند از مسیر حرکت و کمال خود باز نمانند و بقای خود را حفظ کنند. به همین دلیل «دفاع» مفهومی مقدس، ارزشی و یکی از ارکان بقاء به حساب می‌آید؛ اما آنچه بر اهمیت و ارزش این مهم می‌افزاید، آشنایی با اندیشه دفاعی حضرت امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی)، رهبر عظیم‌الشأن انقلاب اسلامی است؛ چراکه معظم‌له با تکیه بر آیات قرآنی، دیدگاه و نظریه خودشان را تحت «دفاع» بیان فرموده‌اند و به همین مناسبت نگاه ایشان به «دفاع»، یک نگاه عمیق و گسترده‌ است. مقاله حاضر از منظر هدف اکتشافی و کاربردی بوده، رویکرد آن، استقرایی و چگونگی انجام آن، کیفی است. باتوجه‌به ماهیت پژوهش، از روش تحلیل مضمون در دسته‌بندی اولیه مضامین و جهت تجزیه و تحلیل تم‌های به‌دست‌آمده، از روش تکاملی به‌منظور استخراج منظومه فکری مقام معظم رهبری استفاده شده است. نتایج تحقیق ضمن بیان پاسخی روشن به پرسش‌ها، مدلی را با محتوای 34 مضمون، تحت عنوان اصول و مبانی، 58 مضمون تحت، عنوان راهبرد و 24 مضمون، تحت عنوان اهداف در حوزۀ «دفاع» ارائه کرده است

در روایتی از حضرت رسول اکرمk تمام‌کردن مکارم یعنی فضائل اخلاقی هدف بعثت ایشان معرفی شده است؛ یعنی تبیین و اکتساب فضائل اخلاقی، از مهم‌ترین اهداف اسلام است و ازآنجایی‌که فضائل در اسلام شامل همه صفات اکتسابی و رفتارهای درونی و بیرونی انسان می‌شود که از روی اختیار از انسان صادر می‌شود، فضائلی که ارتباطی چندوجهی و یا به تعبیری سازواره‌ای با یکدیگر دارند و برخی نقش اساسی و بنیادینی در پیکرۀ اخلاق اسلامی دارند که تمسک به آنها زمینه‌ساز و لازمۀ تحقق دیگر فضائل هستند؛ لذا در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی، با تدبر در امتیازات و ویژگی‌های فضائل در متن قرآن کریم، با هدف دستیابی به معیارها و شاخص‌های این فضائل به سراغ قرآن کریم رفتیم که اولین و جامع‌ترین منبع تربیت و اخلاق اسلامی است و به اشکال متنوع به انواعی از فضائل پرداخته، با روش‌های مختلف براساسی و بنیادی‌بودن آنها اشاره کرده است. درنتیجه پس از تبیین شرایط و ضوابط لازم برای تعیین معیارهای متمایزکننده فضائل بنیادین از دیگر فضائل، معیارهایی که بتواند تا حدودی و یا در کنار دیگر معیارها دال بر بنیادین‌بودن فضائل بود، از متن قرآن کریم کشف و ارائه شد. معیارهایی چون: «فراوانی سخن گفتن از آن، خواست صریح و جدی خداوند متعال، ویژگی برجسته الگوهای قرآنی، برخورداری از آثار و پیامدهای سعادتمندانه، هدف بودن برای برنامه‌های تربیتی قرآن، استفاده از بن، ساختار و یا محتوای تأکیدی، ارتباط گسترده همنشینی با دیگر فضائل، رابطه تقابل با رذائل وخیم، رابطۀ جانشینی با فضائل بنیادین دیگرو برخورداری از ترجیحات رتبی».

این پژوهش با هدف بررسی و نقد مؤلفه‌های هویت مادری و واکاوی علت تنزل جایگاه مادر در سند 2030، و کشف دیدگاه گفتمان دینی و غربی نسبت به این مقوله انجام شده‌ است. روش پژوهش در این مقاله، اَسنادی ـ کتابخانه‌ای است و نوع تحقیق توصیفی ـ تحلیلی به روش تحلیل محتوای کیفی است. جامعه تحقیق عبارت است از متن سند توسعه پایدار 2030 و مجموعه اسناد بین‌المللی که به‌عنوان اسناد پشتیبان سند 2030 تدوین شده ‌است و کتاب‌های مرتبط با تحلیل این سند و نصوص دینی و آراء اندیشمندان اسلامی و غربی دربارۀ مفهوم هویت‌ انسان و هویت مادر. در این مقاله مسئله اصلی این است که سند 2030 درخصوص هویت مادری چه رویکردی دارد و نظر گفتمان دینی در این رابطه چیست؟ یافته‌های پژوهش این است که در برخی از اهداف سند 2030 به مسائل زنان پرداخته شده که در آن هویت فطری مادر مخدوش گردیده است و متأثر از نظر متفکران علوم اجتماعی غربی هویت مادری جزو هویت‌های ثانویه در نظر گرفته شده، و این‌گونه پنداشته شده‌ است که هویت مادر مانند دیگر هویت‌های اجتماعی تحت تأثیر کنش‌‌های اجتماعی و به‌مثابه ابزار و راهبردی سودگرایانه در جهت هدفی خاص انگاشته شده است که با تغییرات فرهنگ جوامع تطبیق پیدا می‌کند و دچار تغییر می‌شود. درصورتی‌که مادری جزو هویت‌های فطری و اولیه بوده و با نگاهی هستی‌شناسانه و غایت‎‌شناسانه تعیین می‌گردد. از نظر وجودشناسی زن در هویت مادرانه خود قابلیت بارداری، ظرفیت پرورش جنین و فرزندآوری و توان تربیت‌پذیری و تربیت‌کنندگی را داشته است و از نظر غایت‌شناسی، وجود وی در بقای نسل موثر بوده، قابلیت خلافت الهی را نیز دارد.

علوم انسانی مجموعه دانش‌هایی است که به شناخت انسان و توصیف، تبیین و تفسیر پدیده‌های فردی و اجتماعی، جهت‌‌بخشی به افعال و انفعالات انسانی می‌پردازند. این علوم نقش شایان‌توجهی در سرنوشت فردی و اجتماعی انسان‌ها دارد. چون نسخه موجود از آن بر اساس مبانی غیرالهی شکل گرفته است، در رساندن انسان به سعادت، به‌ویژه در جوامع اسلامی کم‌توفیق بوده است، ازاین‌رو تولید علوم انسانی اسلامی به‌ویژه علوم انسانی قرآن‌بنیان، ضرورت می‌یابد. از شمار مسائل شایان تحقیق در این باب، اعتبار آن است. بررسی دیدگاه شخصیت‌های برجسته و مؤثر در این باب به پیشرفت این حوزه مطالعاتی و حل مسائل آن کمک می‌کند. علامه مصباح‌یزدیe در طول چهار دهه به تبیین مبانی علوم انسانی اسلامی و ارائه الگوی علمی برای تولید این علوم پرداخته است؛ ازاین‌رو ما این مسئله را از دیدگاه ایشان، به هدف هموارکردن راه تولید علوم انسانی اسلامی، به روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی می‌کنیم. حاصل تحقیق آن است که در دیدگاه ایشان قرآن کریم از ظرفیت لازم برای تولید علوم انسانی معتبر برخوردار است؛ زیرا وحی و منبع معرفتی معتبر، شناختار، واقع‌نما، هماهنگ در درون، جهانی و جاودانه است و معرفت‌های استنباط‌شده از قرآن در باب علوم علوم انسانی معتبر است. درنتیجه با روش درست نظریه‌پردازی قرآنی می‌توان در راستای استکمال جوامع انسانی، بنای مستحکمی از علوم انسانی بر اساس قرآن پایه‌گذاری کرد.

تربیت اعتقادی مهم‌ترین بُعد ساحت تربیت دینی است که زیربنای سایر ابعاد تربیتی انسان است. نوجوانی نیز پرچالش‌ترین و مهم‌ترین مرحله تربیت اعتقادی انسان است چراکه در این مرحله است که انسان به مرحله‌ای از بلوغ عقلی می‌رسد که آگاهانه و مستقل، عقاید خویش را انتخاب می‌کند. ازاین‌رو باید مبانی و اصول خاص تربیت اعتقادی نوجوان را در نظر گرفت تا بتوان الگوی مناسب تربیت اعتقادی نوجوان را استنتاج کرد. این پژوهش درصدد تبیین مبانی و اصول خاص تربیت اعتقادی نوجوان از منظر اسلام است. روش به کار گرفته‌شده در این پژوهش، روش تحلیل محتوای کیفی و مبتنی‌بر منابع کتابخانه‌ای است. براساس پژوهش انجام‌شده، قدرت تعقل و اندیشه نوجوان، تفاوت‌ها و تغییرات فکری نوجوان، فطری‌بودن خداشناسی نوجوان، اختیار نوجوان در انتخاب عقیده و تأثیر شرایط بر نوجوان، مهم‌ترین مبانی خاص تربیت اعتقادی نوجوان هستند. براساس این مبانی، اصل به‌کارگیری قوه تعقل نوجوان، رعایت تفاوت‌های نوجوانان و تفاوت درجات ایمان آنها، اصل تذکر به‌جای اثبات، اصل پرهیز از تحمیل عقاید و اصل مدیریت شرایط، مهم‌ترین اصول خاص تربیت اعتقادی نوجوان هستند.