جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف این مقاله، نشان دادن نگاه تاویلی سهروردی به روایات، عناصر و مولفه های اثر حماسی بزرگ ایران یعنی شاهنامه فردوسی است. مقاله به دو بخش تقسیم می شود: در بخش نخست بنیان های متفاوت تاویل در نزد فردوسی و سهروردی بررسی می شود. در این بخش همچنین نشان داده می شود که اسطوره و حماسه چگونه در اندیشه فردوسی و در پرتو اصول و قواعدی که او برای فهم و تاویل آن ها به دست می دهد، به مثابه اموری معقول و خردپذیر جلوه می کنند؛ حال آنکه در نزد سهرودی آنچه مهم است نه به دست دادن تفسیر و تبیینی معقول از حماسه و اسطوره، بلکه فهم آن ها به مثابه رمزها و نمادهایی است که در پرتو نوعی تجربه زیسته عرفانی و باطنی فهم و تفسیر می شوند. در بخش دوم هم با واشکافی تحلیلی عناصر حماسی و اسطوره ای شاهنامه - که در رسایل عرفانی سهروردی به رمزهای عرفانی و گنوسی بدل می شوند - دگردیسی اسطوره و حماسه به عرفان یا گذر از حماسه تاریخی - ملی به حماسه معنوی مورد تامل و مداقه قرار می گیرد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

یکی از گونه های ادبی منثور رایج در زبان فارسی، مناظره است. در مناظره های منثور، دو یا چند شخصیت به شیوه گفت وگونویسی، موضوعات گوناگون را به میان می کشند و در نهایت، نگارنده با نوعی جمع بندی از زبان آن ها به نتیجه موردنظر می رسد. ساختار این نوع مناظره ها بیشتر بر گفت وگونویسی استوار بوده و از توصیف و تحلیل های داستان گونه به دور است. در دوره مشروطه، به این نوع مناظره ها واژه «چیزنویسی» یا شیوه «تئاترنویسی» اطلاق شده است. نزدیکی ساختار ظاهری و اسلوب گفت وگونویسی در این گونه ادبی و گونه نمایشنامه، این سوال را به ذهن متبادر می کند که آیا امکان خوانش نمایشی از مناظره های منثور وجود دارد؟ لحن و زبان نمایشی، کنش نمایشی گفت وگومحور، کشمکش، زمان و مکان از جنبه های نمایشی قابل شناخت از گفت وگوست که در این مقاله بررسی شده اند. دستاورد این مقاله، معرفی الگویی گفت وگومحور برای بررسی جنبه های نمایشی مناظره هاست. این الگو بر اساس مقایسه تطبیقی دیالوگ در نمایشنامه و گفت وگو در مناظره منثور و شناخت نقاط مشترک این دو گونه ادبی با یکدیگر پیشنهاد شده است.

این پژوهش نقد تقابل ها و تنش هایی است که در سفرنامه های زنان غربی به چشم می خورد. ژانر سفرنامه نویسی اغلب در حاشیه پژوهش های ادبی بوده و در این میان، سفرنامه های زنان به لبه های بیرونی این حاشیه رانده شده است؛ زیرا در جوامع مردسالار، ادبیات زنان از جایگاهی که ادبیات مردان از آن برخوردارند، بیشتر اوقات محروم بوده است. زنان غربی که در تقابل گفتمان استعمار و گفتمان زنانگی جایگاهی نااستوار و نامطمئن داشتند، تنش ها و تعاملاتی را در متون خود به تصویر می کشند که اغلب در متون سفرنامه های مردان غربی به چشم نمی خورد. ردپای این تنش ها را می توان در تصویرهایی که سیاحان زن غربی از شرق ارائه می دهند دنبال کرد و نقش آنها را در شکل گیری هویت و جایگاه زنان انگلیسی در گیرودار تضاد بین گفتمان استعمار و گفتمان زنانگی در قرن نوزده بررسی کرد.

در شماره یازدهم و دوازدهم فصلنامه نقد ادبی مقاله ای خواندم با عنوان «محوریت قهرمانان زن در قصه های عامیانه». مقاله ای ارزشمند و خواندنی که نشان از دقت نظر و باریک بینی مولف محترم و پرداخت علمی موضوع از سوی ایشان دارد و جای خالی این بحث را به خوبی پر کرده است. پس از خواندن مقاله و بهره مند شدن از آن، بر آن شدم تا درباره چند نکته که به اشتباه و ناآگاهانه در مقاله وارد شده بود، یادداشتی بنویسم به آن منظور که سایر پژوهندگان که در حوزه افسانه ها و قصه های عامیانه قلم میزنند، در بحث ها و مقالات خویش نگاه دقیق تری به موضوع داشته باشند.در صفحه 89 پاراگراف اول مقاله گفته شده که کتاب طبقه بندی قصه های ایرانی اثر اولریش مارزلف (۱۳٧٦) از نمونه های قابل توجه در حوزه مطالعات ساختاری و فرمالیستی قصه است و بر مبنای الگوهای پیشنهادی پراپ در ریخت شناسی قصه های پریان تنظیم و منتشر شده است.شایان توجه است که کتاب مارزلف نه بر مبنای روش ساختاری پراپ، بلکه بر اساس دسته بندی موضوعی که از ابداعات آنتی آرنه، محقق فولکلوریست فنلاندی، بود طراحی و تنظیم شده است. آرنه یکی از پیروان و صاحب نظران مکتب فنلاندی است. در این مکتب، مقیاس های تاریخی-جغرافیایی را برای نظم دادن به افسانه ها مورد توجه قرار می دادند. آرنه در سال ۱۹۱۰م فهرستی از انواع قصه بر اساس مضمون و درون مایه های مندرج در آن ها منتشر کرد. استیث تامسون، یکی دیگر از محققان این حوزه، کار او را گسترش داد و تمام گونه های قصه را که در بایگانی های کشورهای مختلف جهان گردآوری شده بود، به فهرست آرنه افزود. این اثر با نام فهرست آرنه-تامسون بین محققان و قصه شناسان رواج عام دارد. در فهرست آرنه-تامسون تمام قصه ها ذیل دسته های زیر طبقه بندی شده اند و برای هر نوع قصه، شماره ای در نظر گرفته شده است. این دسته بندی به این شرح است: قصه های حیوانات، قصه هایی به معنای اخص (شامل چهار گروه: قصه های جادویی، قصه های مذهبی، قصه های عاشقانه، قصه های دیو ابله)، قصه های شوخی و قصه های زنجیره ای. جدیدترین ویرایش این فهرست را محقق قصه شناس آلمانی، هانس یورگ اوته، در سال ۲۰۰۴م با نام تیپ های قصه های عامیانه منتشر کرده است. وی علاوه بر برطرف کردن برخی دشواری ها و اشکالات موجود در فهرست آرنه-تامسون، قصه ها را به صورت زیر دسته بندی کرده است: قصه های حیوانات، قصه های جادویی، قصه های مذهبی، قصه های واقع گرا، قصه های دیو ابله، شوخی ها و لطیفه ها، و قصه های قالبی. هم اکنون این فهرست به عنوان معتبرترین و علمی ترین شیوه برای تیپ گذاری و شناسایی قصه ها در جهان کاربرد دارد.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

محمدتقی بهار (ملک الشعرا) و ابراهیم عبدالقادر المازنی در عصری که ستیز میان سنت و تجدد در تمام جنبه های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایران و مصر جریان داشت، به بیان نظریه شعری خود پرداختند. هر دو از اعضای تاثیرگذار جنبش های ادبی برجسته (انجمن دانشکده در ایران و جماعت دیوان در مصر) بودند که در تبیین نظریه شعری و جنبشی که به آن تعلق داشتند، نقش ایفا کردند. این جستار که می تواند زمینه مقایسه دو جریان ادبی را در دو کشور فراهم کند، به مقایسه نظریه شعری بهار و المازنی می پردازد و چرایی موفقیت یکی و شکست دیگری یا دست کم کندی و تندی آنها را تبیین می کند. نگارندگان تعریف شعر، نقش شاعر و جایگاه مخاطب در خلق شعر و معنای آن را از آثار بهار و المازنی استخراج و طبقه بندی کرده و با رویکردی تطبیقی، نظریه شعری آنها را تبیین کرده و نشان داده اند که این دو شاعر بیشتر به کارکرد شعر نظر داشته اند تا به جنبه های ساختاری آن. رویکرد بهار به شعر درون گرایانه است و رویکرد المازنی برون گرایانه. همچنین، نقش ترجمه آثار ادبی اروپا و نیز تاثیرپذیری از مکتب های ادبی غرب در نظریه شعری المازنی آشکار است. در مجموع، می توان گفت بهار به سنت پایبندتر است و المازنی بیشتر رو سوی آینده و تجدد دارد.

دو اثر بزرگ ریکور یعنی استعاره زنده و زمان و گزارش را دو اثر دوقلو و همسان به شمار می آورند. این همسانی را باید در کارکرد یکسانی دانست که ریکور برای استعاره و پیرنگ قائل است و می توان این کارکرد مشترک را مبتنی بر ترکیب عناصر نامتجانس دانست. همین ترکیب عناصر نامتجانس است که در استعاره و پیرنگ نوعی بداعت معنایی ایجاد می کند. مقاله حاضر ضمن پرداختن به نگاه ریکور به استعاره و مساله ارجاع استعاری از یک سو و مطرح کردن محاکات سه گانه و مساله پیرنگ سازی از سوی دیگر برآن است تا نشان دهد چگونه ریکور بین استعاره و پیرنگ سازی داستان ارتباط برقرار می کند و برای آنها کارکردی مشابه در نظر می گیرد.

میان هرمنوتیک فلسفی و نظریه ادبی، به ویژه نظریه های معطوف به خواننده پیوندی ضروری وجود دارد. این پیوند در رویکرد پدیدارشناسانه هرمنوتیک فلسفی و تبار پدیدارشناسانه این نظریه ها ریشه دارد. از این منظر، هرمنوتیک فلسفی، در واقع فلسفه ای هستی شناسانه در باب تفسیر متن است. وجه فلسفی هرمنوتیک فلسفی در «وجودی بودن» آن است و وجودی که گادامر و ریکور از آن می گویند، وجودی تفسیرشده است؛ به این اعتبار، تفسیر متن (حلقه رابط میان هرمنوتیک فلسفی و نظریه ادبی) در محور اندیشه هرمنوتیکی گادامر و ریکور قرار دارد.تفاوت در رویکردهای دو نماینده هرمنوتیک فلسفی به متن و تفسیر، تابعی است از تفاوت در دو راهی که هر یک از آن ها برای رسیدن به وجود در پیش گرفته اند. مهم ترین وجه تمایز، توجه ریکور به جنبه معرفت شناسانه و تاکید گادامر بر هستی شناسی ای مستقیم در روند تفسیر است. این تفاوت اصلی منشا چهار تفاوت جزیی تر است: «زمانمندی»، «زبانمندی»، «ویژگی دیالکتیکی» و «عینیت گرایی».در این مقاله، پس از بحث در نحوه رابطه هرمنوتیک فلسفی و نظریه ادبی، آرای گادامر و ریکور در باب متن بررسی می شود. ابتدا مفهوم متن در نظر هر یک جست وجو می شود، سپس با تمرکز بر چهار محور تفاوت ذکرشده، رویکرد تفسیری آن ها به متن با یکدیگر مقایسه، و در پایان، مباحث جمع بندی می شود.