جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الریاض الکبیر منسوب به جابر بن حیان، بنا به مقدمه مولف یکی از آثار مهم برای ورود به صناعت کیمیا است. باب ششم این اثر به معرفی محلول های اسیدی و بازی مختلف، شیوه تولید و اثرات آن ها اختصاص دارد.در این مقاله روش جابر در ساخت محلول ها از باب ششم الریاض الکبیر، ترجمه، و در حد امکان بررسی و تحلیل، و فرمول ها، خواص مواد واکنش دهنده و محصولات آزمایش های جابر بیان می شود.

یکی از زمینه های گسترش خلق و عمل موسیقایی تلاش در جهت ایجاد تنوع و تعدد سلول های مدال است که منجر به افزایش امکانات اجرایی در یک سیستم موسیقایی می شود. بنیادی ترین عنصر یک فضای صوتی- موسیقایی (مد)، اشل صوتی یا به عبارت دیگر توالی اصوات با بسامدهای معین است، بنا بر این امکانات ترکیب سلول های مدال به ویژگی های آکوستیکی این سلول ها و قواعد همنشینی فواصل، بستگی تام دارد. این مقاله می کوشد با توجه به واقعیت صوتی موسیقی دستگاهی (موسیقی معاصر) ایران انواع سلول های نغمگی و قواعد همنشینی فواصل آنها را از کارگان (رپرتوار) این موسیقی استخراج کند و با توجه به روش برخی از رسالات قدیم موسیقی ایران در باب چگونگی ترکیب واحدهای مدال، به بررسی امکانات ترکیبی این سلول ها در موسیقی فعلی ایران بپردازد و تمامی سلول های اکتاوی حاصل از ترکیب تری کوردها، تتراکوردها و پنتاکوردها را معرفی کند. همچنین میزان ملایمت آکوستیکی این ترکیبات بر اساس مندرجات رسالات قدیم موسیقی سنجیده خواهد شد. این سنجش می تواند بیانگر این واقعیت باشد که برخی از این ترکیبات نه بر اساس بدیهیات فیزیک صوت درباره ملایمت، بلکه مبتنی بر ذائقه های شنیداری فرهنگ های موسیقایی مختلف است.

در بیان استخراج جیب یک درجه رساله ای است به زبان فارسی از مصنفی ناشناس که ظاهرا به منظور تقریر و توضیح روش محاسبه جیب (سینوس) یک درجه بر اساس شرح قوشچی (د. 879 ق) بر زیج الغ بیگ (فارسی) و رساله فی استخراج جیب درجه واحده (عربی) اثر قاضی زاده (د. حدود 840 ق) تالیف شده است. اثری که مبدع اصلی این روش، غیاث الدین جمشید کاشانی (د. 832 ق)، در این باره نوشته، تاکنون به دست نیامده، اما اثر قاضی زاده که در واقع تحریری است از روش کاشانی، در نسخه هایی متعدد بر جای مانده است. قوشچی نیز بدون ذکر نام کاشانی، روش وی را شرح می دهد.در این مقاله بازنویسی رساله در بیان استخراج جیب یک درجه بر اساس نسخه منحصر به فرد کتابخانه دولتی برلین به گونه ای صورت گرفته که میزان و نحوه اقتباس مصنف رساله از آثار قاضی زاده و قوشچی مشخص شود.

نقش و سهم واقعی ریاضی دانان در فرایند تکوین معماری از زوایای تاریک و مورد اختلاف مطالعات علوم و معماری در دوره اسلامی است. با توسعه فعالیت های عمرانی و نیاز به علوم ریاضی در سده های نخست، ریاضی دانان به معماران و صنعت گران در برخی مسائل ریاضی مشاوره می دادند. ریاضی دانان افزون بر سرپرستی ساخت برخی بناهای حکومتی، واسطه کاربرد دقیق تر علوم ریاضی در گروهی از معماران و صنعت گران تا سده چهارم هجری شدند. از حدود سده پنجم هجری با ارتقای دانش ریاضی معماران و تقویت نقش محوری مهندسان معمار، سهم ریاضی دانان جز کاربرد حساب در ابنیه کاهش چشم گیر یافت. مقاله حاضر الگویی توصیفی از نقش ریاضی دانان و کاربرد دانش ریاضی ایشان در فرایند تکوین معماری از روزنه متون تاریخی سده های دوم تا یازدهم هجری عرضه می کند.الگویی که نشان می دهد ریاضی دانان با وجود مشارکت در حوزه هایی از شهرسازی، ساختارهای آبی، حساب ابنیه، و نجوم معماری سده های نخست، در تمام این دوران نقش چندانی در طراحی معماری و نقوش تزیینی بناها نداشته اند.

شکوفایی دانش پزشکی مسلمانان در اندلس از نیمه سده سوم هجری و از روزگار محمدبن عبدالرحمن اوسط آغاز شد. در این میان داروشناسی به عنوان دانشی وابسته، هنگام با پزشکی سیر تکاملی خود را طی کرده است؛ اما توجهات دانشمندان اندلسی به موضوع ادویه با مفردات پزشکی موجب شد که پزشکان و دانشمندان اندلس توجهی فراوانی به داروشناسی نشان دهند تا جایی که داروشناسی به رویکرد غالب پزشکی اندلس تبدیل شد. عواملی چند، هر چند نه با یک میزان اهمیت، به این رویکرد اندلسیان کمک کرده است. در این مقاله برآنیم که به بررسی عوامل موثر در ایجاد این رویکرد غالب در پزشکی اندلس بپردازیم.

به احتمال بسیار کهن ترین سند موجود به زبان فارسی که به معرفی و تشریح علم هیات جدید پرداخته است، نامه ای است که در سال 1624م، یعنی کمتر از ربع قرن پس از مرگ تیکو براهه، در دوران شاه عباس اول تدوین شده است. این نامه را اشراف زاده ایتالیایی، پیترو دلاواله، بر اساس گفتار کشیش و ریاضی دان ایتالیایی کریستفرو بوری خطاب به دوست منجمش زین الدین لاری نوشته و برای او فرستاده است. در این نامه دلاواله به تشریح مدل براهه می پردازد و همراه آن برای اثبات برتری آن در مقایسه با نظام بطلمیوسی دلیل می آورد. علاوه بر آن از رونق علوم ریاضی و هیات در اروپا سخن می گوید و از کوپرنیک و کپلر وگالیله به عنوان بزرگان این علوم نام می برد. وی همچنین خبر از اختراع تلسکوپ و رصد اقمار مشتری می دهد. دلاواله در خاتمه از مطابقت مدل براهه با کتب مقدس مسیحیان سخن می گوید و سعی دارد زین الدین لاری را قانع کند که این مدل مغایرتی با نص کتاب های مقدس و وحی ندارد.

نخستین فصل از مقاله اول زیج جامع، رساله نجومی مهم کوشیار گیلانی، اخترشناس ایرانی که حدود 10 قرن پیش می زیست، به مبحث تقویم اختصاص دارد. در این فصل کوشیار انواع تقویم های شناخته شده در زمان خود، ویژگی های آن ها و چگونگی تبدیل آن ها به یکدیگر را بیان می کند. ویرایشی از یک ترجمه فارسی کهن این فصل، همراه با مقدمه و توضیحات در این مقاله آورده می شود.

قاضی صاعد اندلسی دانشمند و مورخ قرن پنجم هجری در کتاب نامدار خود، التعریف بطبقات الامم، رویکردی خاص به مقوله علم دارد که بر پایه آن می توان این کتاب را در رده کتب تاریخ علم قرار داد. در این مقاله با معیارهای امروزین تاریخ نگاری جایگاه این کتاب در دو حوزه تاریخی و علمی به طور مستقل و با هم بررسی می شود.

اکنون هشتاد سال از رسمی شدن گاهشماری هجری خورشیدی می گذرد. مبدا این گاهشماری هجرت پیامبر اکرم (ص) و ماهیت آن خورشیدی است و نام ماه های آن از گاهشماری یزدگردی رایج در ایران پیش از اسلام گرفته شده که شش ماه اول آن 31 روز بوده، پنج ماه بعدی 30 روزه و ماه دوازدهم در سال های عادی 29 و در سال های کبیسه 30 روزه است. این سال در نوروز و در لحظه اعتدال بهاری نو می شود.این گاهشماری با آن که دقیق ترین گاهشماری موجود جهان خوانده شده، اما در تبیین ترتیب اجرای کبیسه های آن بر مبنای هر چهار سال یک بار، غفلت می گردد و فاصله سال کبیسه با سال بعدی به پنج سال می رسد؛ یعنی اجرای دوره منظمی برای این کبیسه ها اندیشیده نشده یا دست کم رسمی نگردیده است. بحث درباره چگونگی قرار گرفتن این کبیسه ها از زمان پیدایش گاهشماری جلالی در قرن پنجم هجری مطرح بوده است. در این مقاله به مهم ترین این بحث ها و راه حل های ارایه شده برای آن می پردازیم.