جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قاضی صاعد اندلسی دانشمند و مورخ قرن پنجم هجری در کتاب نامدار خود، التعریف بطبقات الامم، رویکردی خاص به مقوله علم دارد که بر پایه آن می توان این کتاب را در رده کتب تاریخ علم قرار داد. در این مقاله با معیارهای امروزین تاریخ نگاری جایگاه این کتاب در دو حوزه تاریخی و علمی به طور مستقل و با هم بررسی می شود.

مردم ایران زمین از دیرزمان به مباحث فلسفی و عقلی توجه داشته و به عقل و خرد ارج می نهاده اند. کتاب هایی که به زبان فارسی میانه یعنی زبان پهلوی یا پهلوانی برای ما باقی مانده و در آنها مسایل و مباحث انسان شناسی، خداشناسی و جهان شناسی مطرح گشته، نمودار و نمونه ای از سنت به کار بردن عقل و سود جستن از خرد است. توجه به علم و دانش و عنایت به عقل و خرد که در نهاد نیاکان ما سرشته شده بوده، گاه گاه به وسیله مورخان و نویسندگان اسلامی ستایش شده؛ به ویژه آن که آنان در حد توان خود، در حفظ سرمایه های معنوی و دستاوردهای علمی خود کوشیده و آن را به دست آیندگان رسانده اند.به برکت اسلام، در قرون اولیه اسلامی، همه دروازه های علم و دانش به روی مسلمانان گشوده شد و آثار ملل مختلف از زبان های یونانی، سریانی، پهلوی و هندی به زبان عربی ترجمه گردید و طرحی از علم و اندیشه که آمیزه ای از اندیشه ها و میراث علمی گذشتگان بود، به جهانیان عرضه گشت.

رشد سریع علوم پایه و تغییرات سریع در شیوه زندگی در سده های نوزدهم و بیستم میلادی، امکان و ضرورت کاربرد فناوری های جدید در تولید کالای مختلف را فراهم آورد. این مقاله به بررسی پیشرفت های چشمگیر صنایع شیمیایی در اروپا و آمریکا می پردازد. در عین حال به چگونگی این روند در سرزمین چک توجه ویژه ای دارد. تاثیر جنگ های جهانی اول و دوم بر این روند نیز مورد توجه قرار گرفته است.

ادوارد استوارت کندی که دوستانش او را «تد» می خواندند، در چهارم ماه مه 2009 (14 اردیبهشت 1388) در دویلزتاون (ایالت پنسیلوانیا) دیده بر جهان بست. کندی برجسته ترین پژوهشگر نجوم ریاضی دوره اسلامی در نیمه دوم قرن بیستم بود. او روش های تحلیل علمی را که اتو نویگه باوئر برای نجوم بابلی عرضه کرده بود، برای آثار نجومی عربی و فارسی به کار گرفت.

کرجی در انباط المیاه الخفیه (استخراج آبهای پنهانی) به معرفی و تشریح ترازهای متداول عصر خود پرداخته است. علاوه بر چهار ترازی که به عنوان ابزارهای موجود بررسی شده اند، کرجی دو تراز دیگر، «تراز شاقولی مدرج» و «تراز دوربینی مدرج» را نیز به عنوان ابداعات خود بر آنها افزوده است. در این مقاله پس از معرفی چهار ابزار نخست، این دو تراز با تکیه بر روش کرجی برای مدرج کردن، با شرح بیشتری بررسی خواهند شد و مثال هایی از کاربرد آنها خواهد آمد.

گیاه دارچین و به ویژه پوست آن، از جمله ادویه هایی است که از زمان های باستان به عنوان دارو، چاشنی غذا و حتی خوشبوکننده ای قوی، شناخته شده است. رویشگاه انواع گوناگون دارچین در مناطقی از شرق و جنوب شرق آسیاست و از این مناطق به کشورهای دیگر صادر می شود. به دلیل اهمیت و قیمت بالای این ماده در زمان های گذشته، در باره آن داستان های بسیاری گفته شده که گاه با خرافات نیز همراه بوده است. در این مقاله کوشش شده است تا خاستگاه دارچین، تاریخچه استفاده از آن و مسیر تجارت این ادویه در اعصار گذشته مشخص شود. همچنین با استفاده از اسناد تاریخی موجود، برخی از تاجران اصلی آن معرفی شده اند. به علاوه خاستگاه های گوناگونی که مولفان در آثارشان برای دارچین در نظر گرفته اند، به چهار گروه چین، سیلان، هند، و شبه جزیره عربستان و اتیوپی تقسیم، و صحت و سقم انتساب خاستگاه دارچین به هر کدام از این مناطق بررسی شده است.

حکیمان مساله تناهی ابعاد را در مبحث «سماع طبیعی» از علم طبیعیات بررسی کرده اند. اما از آنجا که تناهی و عدم آن از عوارض ذاتی مقدار است که موضوع علم هندسه است، ظاهرا مساله تناهی ابعاد باید از مسائل علم هندسه باشد. با توجه به آنکه حکیمان در کتاب های «سماع طبیعی» از این بحث با عنوان تناهی اجسام نام می برند و لفظ جسم میان دو معنای جسم طبیعی و تعلیمی مشترک است، می توان گفت که در علم طبیعی از تناهی جسم طبیعی و در علم هندسه از تناهی جسم تعلیمی بحث می شود، به تعبیر دیگر در علم هندسه از تناهی ابعاد به طور مطلق و در علم طبیعی از تناهی ابعاد عارض بر ماده بحث می شود و براهین تناهی ابعاد از علم عام هندسه به علم خاص طبیعیات نقل شده است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

از ریاضی دان و فیلسوفی به نام حسام الدین علی بن فضل اله سالار، گذشته از چند رساله کوچک ریاضی، کتابی به نام جامع قوانین علم الهیئه در مثلثات کروی باقی مانده است که خواجه نصیرالدین طوسی در تالیف کشف القناع عن اسرار الشکل القطاع از آن بهره برده است. با این حال، در منابع کهن از او به ندرت یاد شده و در پژوهش های جدید نیز آنچه درباره او گفته شده نادرست و متناقض است. برخی از پژوهشگران زمان زندگی او را اوائل قرن ششم و برخی دیگر اواسط قرن هفتم دانسته اند.برخی دیگر نیز، که پذیرفته اند که جامع قوانین علم الهیئه در نیمه های قرن پنجم تالیف شده است، این اثر را از کسی دیگر گمان برده اند و زمان زندگی حسام الدین سالار را قرن هفتم هجری دانسته اند. در این مقاله، با تحلیل این اقوال، نشان داده خواهد شد که جامع قوانین علم الهیئه در اواسط قرن پنجم هجری تالیف شده است و نویسنده آن نیز کسی جز حسام الدین سالار نیست و اقوال دیگر در این باره نتیجه خلط میان او و دو تن دیگر به نام های حسام الدین منجم و حسام الدین شامی است. گذشته از این، اثری دیگر از حسام الدین معرفی خواهد شد و جایگاه او در تاریخ علم مثلثات نیز مورد بحث قرار خواهد گرفت.