جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عبدالرحمان صوفی منجم شناخته شده ای است که آثاری در زمینه نجوم، ریاضیات و کیمیا دارد. اهمیت کتاب صورالکواکب اش سبب شده است که به دیگر آثار او کمتر پرداخته شود. چهار رساله در اسطرلاب به صوفی منسوب است که یکی از آنها به فارسی است. از میان این چهار رساله انتساب سه رساله عربی به او قطعی است. در این مقاله ضمن ویرایش متن رساله فارسی، مطالب آن با معادل هایش در رساله های عربی مقایسه شده است.

گیاه دارچین و به ویژه پوست آن، از جمله ادویه هایی است که از زمان های باستان به عنوان دارو، چاشنی غذا و حتی خوشبوکننده ای قوی، شناخته شده است. رویشگاه انواع گوناگون دارچین در مناطقی از شرق و جنوب شرق آسیاست و از این مناطق به کشورهای دیگر صادر می شود. به دلیل اهمیت و قیمت بالای این ماده در زمان های گذشته، در باره آن داستان های بسیاری گفته شده که گاه با خرافات نیز همراه بوده است. در این مقاله کوشش شده است تا خاستگاه دارچین، تاریخچه استفاده از آن و مسیر تجارت این ادویه در اعصار گذشته مشخص شود. همچنین با استفاده از اسناد تاریخی موجود، برخی از تاجران اصلی آن معرفی شده اند. به علاوه خاستگاه های گوناگونی که مولفان در آثارشان برای دارچین در نظر گرفته اند، به چهار گروه چین، سیلان، هند، و شبه جزیره عربستان و اتیوپی تقسیم، و صحت و سقم انتساب خاستگاه دارچین به هر کدام از این مناطق بررسی شده است.

تمام آنچه در باب این مولف شعیا بن فریغون می دانیم، این است که شاگرد ابوزید احمد بن سهل بلخی، دانشمند و جغرافی دان ایرانی در گذشته به سال 322 ق / 934 م، بوده است، که در نتیجه رونقش در نیمه نخست سده چهارم هجری بوده است، و این که او جوامع العلوم را برای امیر ابوعلی احمد بن محمد بن مظفر، حاکم جوزجان تالیف کرده است.

حکیمان مساله تناهی ابعاد را در مبحث «سماع طبیعی» از علم طبیعیات بررسی کرده اند. اما از آنجا که تناهی و عدم آن از عوارض ذاتی مقدار است که موضوع علم هندسه است، ظاهرا مساله تناهی ابعاد باید از مسائل علم هندسه باشد. با توجه به آنکه حکیمان در کتاب های «سماع طبیعی» از این بحث با عنوان تناهی اجسام نام می برند و لفظ جسم میان دو معنای جسم طبیعی و تعلیمی مشترک است، می توان گفت که در علم طبیعی از تناهی جسم طبیعی و در علم هندسه از تناهی جسم تعلیمی بحث می شود، به تعبیر دیگر در علم هندسه از تناهی ابعاد به طور مطلق و در علم طبیعی از تناهی ابعاد عارض بر ماده بحث می شود و براهین تناهی ابعاد از علم عام هندسه به علم خاص طبیعیات نقل شده است.

کرجی در انباط المیاه الخفیه (استخراج آبهای پنهانی) به معرفی و تشریح ترازهای متداول عصر خود پرداخته است. علاوه بر چهار ترازی که به عنوان ابزارهای موجود بررسی شده اند، کرجی دو تراز دیگر، «تراز شاقولی مدرج» و «تراز دوربینی مدرج» را نیز به عنوان ابداعات خود بر آنها افزوده است. در این مقاله پس از معرفی چهار ابزار نخست، این دو تراز با تکیه بر روش کرجی برای مدرج کردن، با شرح بیشتری بررسی خواهند شد و مثال هایی از کاربرد آنها خواهد آمد.

رشد سریع علوم پایه و تغییرات سریع در شیوه زندگی در سده های نوزدهم و بیستم میلادی، امکان و ضرورت کاربرد فناوری های جدید در تولید کالای مختلف را فراهم آورد. این مقاله به بررسی پیشرفت های چشمگیر صنایع شیمیایی در اروپا و آمریکا می پردازد. در عین حال به چگونگی این روند در سرزمین چک توجه ویژه ای دارد. تاثیر جنگ های جهانی اول و دوم بر این روند نیز مورد توجه قرار گرفته است.

مردم ایران زمین از دیرزمان به مباحث فلسفی و عقلی توجه داشته و به عقل و خرد ارج می نهاده اند. کتاب هایی که به زبان فارسی میانه یعنی زبان پهلوی یا پهلوانی برای ما باقی مانده و در آنها مسایل و مباحث انسان شناسی، خداشناسی و جهان شناسی مطرح گشته، نمودار و نمونه ای از سنت به کار بردن عقل و سود جستن از خرد است. توجه به علم و دانش و عنایت به عقل و خرد که در نهاد نیاکان ما سرشته شده بوده، گاه گاه به وسیله مورخان و نویسندگان اسلامی ستایش شده؛ به ویژه آن که آنان در حد توان خود، در حفظ سرمایه های معنوی و دستاوردهای علمی خود کوشیده و آن را به دست آیندگان رسانده اند.به برکت اسلام، در قرون اولیه اسلامی، همه دروازه های علم و دانش به روی مسلمانان گشوده شد و آثار ملل مختلف از زبان های یونانی، سریانی، پهلوی و هندی به زبان عربی ترجمه گردید و طرحی از علم و اندیشه که آمیزه ای از اندیشه ها و میراث علمی گذشتگان بود، به جهانیان عرضه گشت.

الریاض الکبیر منسوب به جابر بن حیان، بنا به مقدمه مولف یکی از آثار مهم برای ورود به صناعت کیمیا است. باب ششم این اثر به معرفی محلول های اسیدی و بازی مختلف، شیوه تولید و اثرات آن ها اختصاص دارد.در این مقاله روش جابر در ساخت محلول ها از باب ششم الریاض الکبیر، ترجمه، و در حد امکان بررسی و تحلیل، و فرمول ها، خواص مواد واکنش دهنده و محصولات آزمایش های جابر بیان می شود.

ابو حاتم مظفر اسفزاری (سده 5 و 6 ق) منجم، ریاضی دان و طبیعی دان بزرگ ایرانی، معاصر و همکار عمر خیام بود. از زندگانیش اطلاع چندانی در دست نیس ت، فقط بعضی مورخان و دانشمندان در آثار خود از وی یاد کرده اند. از مهم ترین کارهای علمی او شرکت در رصد اعتدال بهاری به منظور اصلاح گاهشماری و تدوین تقویم جلالی است. از او چندین اثر در زمینه های ریاضیات، مکانیک، اندازه گیری اوزان، کائنات جو و گیاه شناسی بر جای مانده است و متاسفانه تعدادی از آثار او از بین رفته یا شناسایی نشده اند. در این مقاله دو رساله نو یافته از اسفزاری برای نخستین بار عرضه می شود. نخستین آنها، رساله ای ریاضی به عربی با نام «برهان علی جمع المربعات المتوالیه » و موضوع آن اثبات هندسی دستور مجموع مربعات اعداد متوالی است.دیگری رساله ای به فارسی در گیاه شناسی با نام «رساله الشبکه» و موضوع آن تشریح اجزای گیاه و بررسی انواع و کارکرد شبکه مجاری تغذیه در گیاهان (آوند) است. این رساله ارزشمند نشانگر پیشگامی دانشمندان ایرانی در شناخت و تبیین آوند در گیاهان است.

باب دوم کتابهای جامع الالحان، مقاصد الالحان و نیز فصل دوم کتاب شرح ادوار، که هر سه از تالیفات ارزشمند عبدالقادر مراغی در موسیقی هستند، به تقسیم وتر و دستان بندی ساز اختصاص دارد. مراغی روش های مختلفی را برای تعیین نسبت میان نغمه ها بیان می کند که پایه اصلی آن، نظرات صفی الدین ارموی است و در این میان نکات تازه ای نیز اضافه کرده است. در این مقاله کوشش شده است که با تکیه بر تصحیح جدیدی از کتاب جامع الالحان و مقایسه با دیگر دست نویس های مراغی، این روش ها مطالعه شود.