جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله ویژگی‌های ستودنی نهج البلاغه که در خوانشی اندیشه محور حاصل می‌آید، همگونی موسیقایی و معنایی آن است. پیوند موسیقایی و معنایی عبارات نهج‌البلاغه از رهگذر عنصری فرمالیستی به نام «.ﺟﺎﺩﻭﻱ ﻣﺠﺎﻭﺭﺕ» محقق می‌شود. تأثیر هنری و زیبایی‌شناسی این پدیده در تاریخ شاهکارهای ادبی و موسیقایی دنیا و نیز در کتب دینی و مقدس جهان بالأخص قرآن کریم و نهج البلاغه امری شگفت و تعیین کننده است. آنچه این پژوهش درصدد پاسخگویی بدان است چگونگی همگونی موسیقایی و معنایی عبارات مختلف خطبه فتنه از طریق جادوی مجاورت است. برای این منظور، با روش توصیفی تحلیلی، هنرسازه‌هایی که در فرایند انتخاب و ترکیب واژگان بر دو محور هم‌نشینی و جانشینی، دست به آشنایی‌زدایی و ایجاد موسیقی در بافت معمول کلام می‌زند را بازشناخته‌ایم، سپس معانی‌ تازه‌ای که از این رهگذر در اسلوب و ساختاری نو خلق می‌شود را به مخاطب نمایانده‌ایم. آن‌چه از این پژوهش بدست آمد، بیانگر این مهم است که جادوی مجاورت در کلام حضرت امیر (ع) در همگونی و هم‌آوایی الفاظ و کلمات منحصر نمی‌شود و حضرت بی‌نیاز از صنایع بدیع و در درونی‌ترین لایه‌های بافت کلام که همان موسیقی معنوی است نیز دست به آفرینش معانی می‌زند.

بهبود مشکلات زندگی در دوران باستان نقشی منحصر به فلسفه بود. این نقش محوری به واسطه سلطه علم در عصر مدرن به فراموشی سپرده شد. امّا در دوران معاصر فلسفه به خود آمده و درصدد احیای دوباره جایگاه خود در زندگی به واسطه فعالیت‌هایی عملی همچون مشاوره فلسفی است. تحقق این مهم مستلزم تبیین مرزهای تمایز این رویکرد نوظهور با سایر اشکال مشاوره روانشناختی است. لذا این پژوهش با هدف تبیین وجوه تمایز مشاوره فلسفی با مشاوره روان شناختی صورت گرفت. نوع پژوهش از حیث هدف، کاربردی و از لحاظ رویکرد، کیفی می‌باشد و جهت تبیین هدف از روش تحلیل مفهومی و از نوع تفسیری بهره گرفته شد. براساس یافته‌های پژوهش، وجوه تمایز این دو حوزه را می‌توان از حیث تفاوت در تعریف، نقش درمانی، موضوع، وظیفه و نقش، مهارت‌ها، اهداف و رابطه میان مراجع و مشاور تبیین نمود. نتایج پژوهش نشان داد این دو حوزه می‌توانند به عنوان مکمل، همدیگر را پشتیبانی نموده و جهان بینی و وضعیت روانی مراجعان را توأمان مد نظر قرار دهند.

آموزۀ «شفاعت» از عقاید اسلامی است که از قرن‌ها پیش تا امروز آرای مختلفی در باب آن ابراز شده و حکما و عرفای مسلمان با نگرش‌های متفاوتی که به آموزه‌‌های وحیانی داشته‌اند به تفسیر آن پرداخته‌‌اند. نهج‌البلاغه در مقام یکی از مهم‌ترین متن‌های اسلامی که از لسان معصوم صادر شده شامل فقراتی ارزشمند و حائز اهمیت در باب مقولۀ شفاعت است که تا کنون در تحقیقات و پژوهش‌ها از این منظر مورد بررسی و ارزیابی قرار نگرفته است. عدم التفات به تعالیم وحیانی با تفسیر معصوم در مکتب اهل بیت و مغفول ماندن مبانی عارفانه در نحوۀ مواجه با آموزه‌‌های دینی، به بدنۀ حقایق وحیانی آسیب می‌رساند و معارف الهی را یا به سطح ذهن و زبان عوام تنزل می‌دهد یا در مدار بستۀ تعصبات می‌اندازد؛ همانند فهم سلفیون یا شبه‌سلفیون از شفاعت که با شبهه‌افکنی، آن را موجب تحدید قدرت مطلقۀ خدا و نوعی جانبداری از دوستان و میانجی‌گری معنا کرده‌اند. این مقاله با تکیه و تأکید بر فرمایشات امام علی(ع) در نهج‌البلاغه نشان می‌دهد که شفاعت با دو مقولۀ «محبت» در این جهان و «تجسم اعمال» در یوم‌الحشر نسبت و پیوندی ناگسستنی دارد؛ زیرا محبت، عمل صالحی است که انسان از این جهان مادی با خود به دار آخرت می‌‌برد و از آن به نحو شفاعت که صورتِ باطنی محبت است، برخوردار می‌شود؛ و تجسم اعمال، ظهور جسمانی و تعیّن یافتۀ صورت ظاهری و ملکوتی انسان در جهان آخرت است.

اعتبار سنجی روایات، همواره یکی از ره آوردهای حدیث شناسی بوده است. در راستای این مهم، اعتبار سنجی روایات نهج البلاغه با توجه به مرسل بودن روایات آن، دانشمندان اسلامی را به چالش کشیده است. تعالیم بی بدیل و متن مستحکم نهج البلاغه، مانع دست کشیدن از احادیث آن به بهانه ارسال در سند است. نوشتار پیش رو به اعتبار سنجی سندی نامه 27 نهج البلاغه پرداخته و دو سند از شیخ مفید و محمد بن ابراهیم ثقفی را با تأکید بر قواعد مقبول رجال شناسی، مورد ارزیابی قرار داده و نامه 27 را از لحاظ سندی از مرسل به مسند ارتقا می‌دهد. سپس نامه 27 را تحلیل متنی نموه و با تفسیر نهج البلاغه با نهج البلاغه از خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها، مضامین مشترک نامه 27 با سایر روایات نهج البلاغه را استخراج نموده و صدور آن محتوا از امام را تأیید می‌کند. سپس با تشکیل منظومه روایی برای عهدنامه محمد بن ابی بکر از سایر کتب حدیثی به تحلیل بینا متنی می‌پردازد. در نتیجه اصالت متن و صحت انتساب نامه به امیرمؤمنان  را احراز و اثبات می‌نماید. روش پژوهش در این تحقیق ِ بنیادی، نقلیِ وحیانی، گرد آوری داده‌ها به روش کتابخانه‌ای و نرم افزاری و پردازش متن نوشته، به شیوه توصیفی و تحلیلی است.

سیاست جنایی در سیره امام علی(ع)، به‌عنوان سیاست جنایی افتراقی مثبت و در راستای عمل به مفاد آیه شریفه ﴿وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ﴾، از یک‌سو به دنبال حفظ کرامت انسانی بوده و کیفر را به‌عنوان آخرین حربه موردتوجه قرار داده و از سوی دیگر در پی تحقق امنیت قضایی که از مهم‌ترین نیازها و حقوق انسانی شهروندان در اجتماع بوده و موجب رشد و بالندگی جامعه بوده است می‌باشد و در اهمیت و ارزش موضوع، همین بس که سیاستی جنایی علوی دارای خصیصه قطعیت در اعمال ضمانت اجراهای کیفری و تنوع راهکارها و انعطاف‌پذیری در مبارزه با بزهکاری و حفظ حقوق دفاعی متهم است. پژوهش حاضر با بهره جستن از روش توصیفی-تحلیلی و باهدف تبیین گفتمان سیاست جنایی در سیره امام علی(ع)، به این پرسش اصلی پاسخ خواهد داد که جلوه‌های گفتمان سیاست جنایی در سیره امام علی(ع) کدامند؟ یافته‌های تحقیق حکایت از این دارند که در سیره امام علی(ع)، گفتمان سیاست جنایی پیشگیرانه منطبق بر مدل سیاست جنایی مشارکتی و گفتمان سیاست جنایی علوی در دادرسی کیفری به‌عنوان یک مجموعه منسجم و به‌هم‌پیوسته بوده، هر دو دارای اهداف عالیه است که مبتنی کرامت انسانی و تکامل جامعه بشری است.

در فن بلاغت، اصل وجاهت متکلم (اتوس) یکی از اصول سه‌گانة خطابه است که در کنار سه اصل دیگر، یعنی پاتوس(شورانگیزی در مخاطب) و لوگوس(استدلال منطقی) اضلاع« مثلث اقناع» را تشکیل می‌دهد و اهمیت زیادی در تاثیرگذاری برمخاطبان دارد. بررسی و دقت نظر در محتوای سخنان امیرالمومنین علی (ع) در نهج‌البلاغه حاکی از آن است که حضرت امیر(ع) در مواضع متعدد و به اقتضای زمان و مکان، این مولفة بلاغی را به کار بسته است و یکی از مهم‌ترین علل قرارگرفتن کتاب شریف نهج‌البلاغه در ردیف نخستین آثار بلاغی تاریخ، در نظر گرفتن چنین ظرافت‌هایی در امر سخنوری است. نکته‌ای که در این میان مطرح می‌شود، آن است که رعایت اصل وجاهت متکلم که فی نفسه متضمن تعریف و تمجید سخنور از فضایل خویش است؛ چگونه با فضلیت فروتنی و تواضع که پیرایة همة انسان‌های اخلاق‌مدار به ویژه امیرالمومنین (ع) است، قابل جمع می‌باشد؟ آن‌چنان‌که در مصادیق امر خواهیم دید، در سرتاسر نهج‌البلاغه هرجا که امام به اقتضای بلاغت کلام، ناچار از رعایت اصل وجاهت بوده، مصلحتی وجود داشته که یادکرد امام(ع) از فضایل خویش را موجه می‌نماید. به دیگر سخن، کلام امیر مومنان در اظهار اوصاف منحصربه فرد خود، صرفا برای اثبات حقانیت ایشان در گفتار و کردار و منش و روش زندگی است که البته با خودستایی و کبر و غرور بی‌جا در مباینت کامل قرار دارد.

تحلیل فرمالیستی خطبة 34 نهج‌البلاغه، موضوع پژوهش مقالة حاضر است. این خطبة شریف به-سبب لحن، واژگان ساده و مرکب، افعال، وجوه افعال و زمان آنها، نیز از نظر آغاز خطبه با شبه-جمله، از ویژگی‌های خاصی برخوردار است و آن را می‌توان یک اثر هنری قلمداد کرد. روش پژوهش مقاله برپایة روش تحلیلی ـ توصیفی (Descriptive - Analytical) است که براساس رویکرد اسنادی (Documentary)، مواد، مؤلفّه‌ها (Component) و مبانی فرمالیسم ـ ساختارشناسی بررسی می‌شود. هدف مقاله، خوانش فرمالیستی متن خطبه، نوع رویکرد امام علی (ع) به کلام و شیوة به‌کارگیری آن در این خطبه است. پرسش اصلی پژوهش در حول این محور می‌چرخد که نویسنده چگونه معانی ذهنی خود را در قالب واژگان ریخته و آنها را به جامعة مخاطبان ارائه داده است. فـرم این واژگان یا این سازه‌های زبانی چگونه است و متن خطبة 34، چه ویژگی‌های فرمالیستی دارد. نتایج ارزشمندی از این مطالعه به دست آمده است. زاویة دید دانای کل، استیلا بر زیر و بم واژگان، نوع لحن، چرخش لحن و ایجاد بحث جدید در ضمن واژگان و افعال، بلاغت کلام و به کارگیری موسیقی خاصی در آرایش واج‌ها، فرم منحصر به فردی به متن خطبه داده است.

پس از جنگ صفین، در پی هجوم سپاه شام به نواحی کوفه و بی‌تفاوتی عراقیان در برابر غارات، امیرالمؤمنین علی (ع) دو مؤلفه «دین و حَمِیّت» را عامل همگرایی اجتماعی دانسته که فقدان آن منجر به تشتت در سپاه عراق شده است. تفرقه عراقیان، زمانی بیشتر نمایان می‌شود که به همسایه عراق یعنی شام نظر کنیم؛ جایی که مردمی متحد و مطیع دارد. علت فرمانبرداری شامیان، همواره مورد بحث و مناقشه بوده است؛ اما اینکه دین و حمیت به‌عنوان یک قانون قطعی و جهان‌شمول قلمداد شده و در شام اُمَوی، موجب اتحاد شده باشد نیاز به تحلیل و بررسی دارد. این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی، مفهوم دین و حمیت را بازشناسی کرده و با تکیه ‌بر جریان‌شناسی، به بررسی عوامل همسازگری در شام پرداخته است. برآیند پژوهش نشان می‌دهد که معاویه با شناخت باورهای پیشا اسلامی شامیان، دین و حَمیَّت مردم را مطابق اهداف خود پرورش داد. او با تکیه بر این دو مؤلفه، جریان‌های عثمان‌گرا و برتری‌طلبان شهری را شکل داد و از قدرت این دو جریان بهره‌ای وافر برد.

ازجمله موضوعات مهم و ارزشمندی که در آموزه‌های قرآنی و فرهنگ گفتاری و نوشتاری امیر مؤمنان حضرت علی(ع) انعکاس یافته است مباحث مربوط به محیط‌زیست است. بی‌توجهی و سهل‌انگاری نسبت به محیط‌زیست و تخریب منابع طبیعی تأثیر مستقیم و غیرمستقیمی بر سلامت جسم و روح افراد جامعه دارد زیبایی‌های موجود در طبیعت ازجمله مظاهر قدرت و زیبایی خداوند است که توجه و تدبر در آنها موجبات نزدیکی و شناخت و معرفت خالق هستی را برای‌ آحاد جامعه فراهم می‌کند. در چنین رویکردی انسان خداباور درصدد این است که با عمل به آموزه‌های قرآن کریم و سخنان گهربار ائمه‌ طاهرین(ع) در حفظ و پاسداری از محیط‌زیست کوشا باشد. پژوهش حاضر بر آن است که با استفاده از آیات نورانی قرآنی کریم و سخنان گهربار امام علی(ع) در نهج‌البلاغه به مسئله حفظ محیط‌زیست و اهمیت و نقش آن در تعالی انسان خداباور بپردازد. از مهمترین رهیافت های پژوهش این است که هم در آموزه‌های قرآنی و هم در حکمت­های انسان­ساز امیر مؤمنان (ع) موارد فراوانی در جهت هدایت و تشویق انسان به حفاظت از محیط‌زیست به‌عنوان مکانی برای تعالی و رشد آدمی به چشم می‌خورد.

استعاره مفهومی ابزار مناسبی برای درک بهتر و دقیق­تر مفاهیم انتزاعی و ازجمله مفاهیم دینی است. حوزه مبدأ "تجارت" یکی از حوزه­های پرکاربرد در قرآن کریم و نهج­البلاغه است که برای تولید استعاره­های ساختاری در مفهوم‌سازی مفاهیم انتزاعی اسلامی به کار گرفته شده است. هدف از پژوهش حاضر که بر اساس رویکرد زبان‌شناسی شناختی انجام‌شده است، آن است که کارکرد استعاری تجارت به‌عنوان حوزه مبدأ در مفهوم‌سازی استعاری از مفاهیمی چون زندگی، جهاد، انفاق، دنیاگرایی، آخرت‌گرایی و گرایش به حلال یا حرام ارزیابی شود تا تصویر واقعی این مفاهیم در دیدگاه اسلامی بهتر و عمیق­تر شناخته شود. نتایج این پژوهش نشان داد که عبارات زبانی استعاری­ با حوزه مبدأ تجارت در قرآن و نهج‌البلاغه بسیار گسترده و متنوع است و از این مفهوم‌سازی تصوری و حسی در اشکال و تناظرات متنوع برای تبیین و تصویر مفاهیمی چون ایمان، جهاد، آخرت، دنیا، تقوا، انفاق، عبادت استفاده شده است. ضمناً در این موارد تفکر و دیدگاه علوی مطابق با قرآن است؛ اما تنوع استعارت و تناظرات آن در قرآن کریم گسترده­تر و بیشتر است و از تناظر "از دست دادن اصل سرمایه تجاری با ارزش وجود و شخصیت انسان" نیز فراوان بهره برده است.