جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله به بررسی و نقد برخی از تبیین ‌های انقلاب اسلامی پرداخته شده است، که شامل: نظریه‌ های جامعه توده ‌وار، نظام نوین جهانی، نوسازی شتابان، توسعه ناموزون، ساخت قدرت شخصی دولت، ضعف دستگاه سرکوب شاه، آسیب پذیری دولت رانتی، گفتمان و نظریه عرفانی می باشد. شیوه کار بدین صورت است که ابتدا به بررسی سوال‌ ها و فرضیه‌ های اصلی و فرعی مطرح شده در این آثار، پرداخته شده و سپس چارچوب نظری آنها مورد بررسی، به طور خلاصه آورده شده است و نهایتا نشان داده شده که چگونه با استفاده از این نظریه‌ ها انقلاب اسلامی تبیین شده است.

بعضی انقلابات، آثار سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی زیادی در کشوری که در آن واقع شده اند و در منطقه مربوطه و حتی در سطح جهان می ‌گذارند. انقلاب اسلامی‌ ‌به عنوان انقلابی شگفت انگیز و بزرگ، آثار زیادی در سطح داخلی و منطقه ‌ای و جهانی داشته است. یکی از نتایج جهانی انقلاب اسلامی، آثار علمی ‌آن در رشته‌ های علوم سیاسی و اجتماعی، خاصه در نظریه پردازی های انقلاب است. در این مقاله، اثر انقلاب اسلامی‌ ‌در نظریه‌ های انقلاب، در سه حوزه مربوط به علل وقوع انقلابات، فرایند جنبش انقلابی و پیامدهای انقلاب، مورد بررسی قرار گرفته است. از آن‌ جا که ‌این موضوع در حوزه مباحث جامعه شناسی علم قرار می ‌گیرد، با استفاده از نظریه انقلابات علمی ‌توماس کوهن فرضیه کلی زیر مطرح گردید: وقوع انقلاب اسلامی‌ ‌ایران دگرگونی قابل توجهی در نظریه ‌های جامعه‌ شناسی انقلاب ایجاد کرده است.‌ این فرضیه با توجه به حوزه ‌های مورد بررسی، به سه فرضیه اصلی و فرضیه‌ های فرعی تر تفکیک شده و مورد بررسی قرار گرفت. روش ‌این تحقیق، تحلیل محتوای کیفی یا مضمونی 57 مقاله انگلیسی چاپ شده در مجلات علمی ‌بین المللی پیرامون انقلاب اسلامی‌ ‌ایران بوده است. این پژوهش نشان داد که انقلاب اسلامی‌ ‌ایران، اثر غیر قابل انکاری در نظریه ‌ها و نظریه ‌پردازی انقلاب در هر سه حوزه علل وقوع، فرایند و پیامدهای انقلاب گذاشته است.

مقاله با تکیه بر آن که در هر دو انقلاب مشروطیت و اسلامی، کاهش قدرت مرکزی منتهی به رشد فزاینده تعداد روزنامه ‌ها شده است، از طریق تحلیل محتوای سرمقاله نخستین شماره روزنامه‌ های تازه انتشار در دو مقطع 891 روزه از انقلاب مشروطیت و 614 روزه از انقلاب اسلامی و با تکیه بر تعبیری از مفهوم ارزش که از نمونه تعاریف منعکس در منابع 1946 تا 2008 استخراج شده، جستجوگر تفاوت‌ ها و شباهت ‌های دو انقلاب شد. نتایج نشان داد که در هر دو انقلاب پیرامون این امر که چه چیزی بد و نامطلوب است، توافق بیشتری از چه چیزی خوب و مطلوب است وجود داشته، با این تفاوت که تعدد و تنوع ارزش‌ های منفی در انقلاب اسلامی به مراتب بیش از انقلاب مشروطیت بوده است. به عبارت دیگر، در انقلاب اسلامی، بیش از انقلاب مشروطیت به ارزش‌ های منفی توجه ‌شده و انقلاب اسلامی بیشتر از انقلاب مشروطیت متمرکز بر بیان نخواسته ‌ها بوده تا خواسته ‌ها.در انقلاب مشروطیت، شیفتگی به تجدد غربی و در انقلاب اسلامی، نفرت از تجدد غربی دیده شد. در انقلاب اسلامی، ارزش گزاری مثبت به رهبری انقلاب، از مقوله‌ هایی بود که اختلافی درباره آن میان اکثر گروه‌ ها وجود نداشت؛ در حالی که در انقلاب مشروطیت، هیچ فردی چنین پایگاهی نداشت. در انقلاب مشروطیت در مورد ارزش مثبت دانستن دانش، دانشمند و تخصص، اختلافی نبود و در انقلاب اسلامی در مورد پایین بودن سهم این ارزش ‌ها اختلافی وجود نداشت. در انقلاب اسلامی، همه گروه ‌ها در نگاه منفی به شاه و نظام سلطنتی توافق داشتند؛ حال آن که در مشروطیت، نگاه منفی نسبت به سلسله قاجار متمرکز بود، نه نظام سلطنتی؛ آن چنان که شاهان باستان و شکوه و عظمت گذشته آنان برای ملت تحقیر شده آن روزگار ایران، ارجمند بود.